Cứ tưởng rằng như thế đôi trai gái tuy hai mà một. Nhưng nam thanh nữ tú Raglai rất tỉnh táo để không đi quá giới hạn mong manh ấy. Tuy nhiên, hiện nay tục ngủ thảo đã bị biến tướng, bị lợi dụng khiến nhiều gia đình Raglai phải dắt trâu đi trừ nợ tình, nhiều cô gái vướng vào duyên phận bẽ bàng khi cho ra đời những đứa con không cha...
Tục ngủ thảo là một tập tục đẹp chỉ dành cho nam thanh nữ tú Raglai chưa lập gia đình. Tục lệ này thường diễn ra vào các đêm lễ hội của làng. Dưới ánh lửa bập bùng bên ché rượu cần các cô gái chàng trai nhảy múa theo nhịp Mã La ngân vang. Trời bắt đầu về khuya, từng đôi trai gái lần lượt đưa nhau về chốn nghỉ, nơi có mái nhà sàn ấm cúng. Họ nằm bên nhau trao gởi tất cả nỗi niềm, nhưng chỉ giới hạn ở nắm tay tuyệt đối không có chuyện ái ân. Theo tục lệ của người Raglai, nếu ai "vượt rào"sẽ bị phạt tới hàng chục con heo, con gà đãi dân làng, dòng họ để tạ lỗi vì đã làm ô nhục dòng họ, làng xóm.
Những chàng trai người Raglai ở làng Ma Oai, xã Phước Thắng, huyện Bắc Ái.
Ngủ với nhau nhiều đêm nhưng... chỉ nắm tay
Cũng như nhiều dân tộc khác, người Raglai ở huyện Ninh Sơn và huyện Bắc Ái (tỉnh Ninh Thuận) có nhiều tập tục lạ, có những tập tục đã bị mai một dần theo thời gian, hoặc chỉ còn đọng lại trong kí ức của những người cao tuổi trong làng. Nhưng cũng có những tập tục được lưu truyền mãi đến ngày nay. Tục ngủ thảo không ai biết rõ có tự bao giờ, song xét về góc độ văn hóa, tục ngủ thảo mang tính nhân văn sâu sắc. Trong tiếng nhạc của Mã La vui nhộn mừng lúa mới (một loại nhạc cụ truyền thống được làm bằng đồng như cồng chiêng ở Tây Nguyên nhưng không có núm được vỗ bằng tay), già làng Pi Năng Trách (61 tuổi, ở làng Ma Oai, xã Phước Thắng, huyện Bắc Ái) nói về tục ngủ thảo của dân tộc mình: "Cho đến hôm nay không ai lý giải được tục ngủ thảo có từ thuở nào, chỉ biết rằng, người Raglai trước khi thành vợ thành, chồng đều trải qua những đêm ngủ thảo. Ngủ thảo tức là ngủ chung với nhau để tâm tình, để hiểu nhau rồi yêu nhau chứ không được quan hệ thân xác".
Nguyên gốc của tục ngủ thảo chỉ dành cho những cặp nam nữ chưa lập gia đình gặp nhau trong những đêm trăng sáng khi làng có lễ hội ăn mừng lúa mới, lễ cưới và lễ bỏ mả... Khi các chàng trai cô gái đã phải lòng nhau thì sẽ ngủ thảo. Ngủ thảo không diễn ra một đêm mà rất nhiều đêm để thổ lộ, chuyện trò, tâm tình để thấu hiểu lòng nhau. Sau những đêm ngủ thảo, đôi trai gái nhận ra rằng không thể sống rời nhau sẽ tiến đến hôn nhân. Ngược lại, sau những đêm ngủ thảo, nếu không ưng thuận, không hiểu được nhau thì đôi trai gái chia tay. Nhưng lòng vẫn giữ những kỉ niệm đẹp về nhau, không ai trách hờn, ghét bỏ gì nhau. Người Raglai quan niệm, nếu không là tình yêu thì là tình bạn trong sáng và bền vững.
Nhớ về những ngày tháng "ngủ thảo" kén chồng, bà Katơr Thị Hách (92 tuổi, ở làng Ma Oai) bày tỏ: "Ngày trước trai gái hễ thích nhau thì cô gái chủ động mời chàng trai về nhà sàn ngủ thảo. Một khi đôi trai gái nào mời nhau về nhà ngủ thảo nghĩa là họ đã ưng cái bụng rồi. Trong thời gian cô gái, hay chàng trai đó đã ngủ thảo với nhau thì không được hôm nay ngủ với người này, mai ngủ với người kia. Bởi theo quan niệm của người Raglai, những chàng trai cô gái như vậy là không đứng đắn, không nghiêm túc trong chuyện tình cảm. Người như vậy đi đến đâu cũng bị mọi người xa lánh, xua đuổi và mang tiếng xấu cả đời".
Trong ngôi nhà sàn với ánh lửa bập bùng và mùi thơm của lúa nương được treo trên gác bếp, già làng Pi năng Trách hồi tưởng về luật tục của núi rừng: "Trong những đêm làng làm lễ bỏ mả, trai gái Raglai hay gặp nhau, đưa mắt mời nhau ngủ thảo nhiều nhất. Người Raglai cho rằng lễ bỏ mả là những ngày vui bởi đây là thời điểm người chết được tự do, được rời khỏi mặt đất, được người sống cho ăn uống no say và quan trọng nhất là được siêu thoát về với ông bà tổ tiên ở cõi trên... Vui với niềm vui của người chết nên trong những đêm bỏ mả người Raglai cùng nhau tấu lên những điệu Mã La rộn ràng. Nam thanh nữ tú hát đối đáp, nhảy múa, uống rượu tới khuya mới tàn cuộc. Lễ bỏ mả cũng là dịp trai gái các làng lân cận gặp gỡ, tìm hiểu, trao đổi thủ thỉ với nhau để nên duyên vợ chồng".
Nguyên gốc của tục "ngủ thảo" mang tính nhân văn sâu sắc.
Ai vi phạm luật tục, sẽ bị phạt ăn... cám heo
Sau những đêm ngủ thảo, sẽ có nhiều đôi lứa tâm đầu ý hợp nảy sinh tình yêu. Sau giai đoạn đó, cô gái mở lời với gia đình tiến hành thủ tục bắt chồng. Vì người Raglai theo chế độ mẫu hệ, con gái chủ động đi bắt chồng, con cái sinh ra lấy họ mẹ. Khi cô gái đã ngỏ lời, bố mẹ hai phía phải đưa đôi nam nữ ra trình diện với các bậc cao niên, những người uy tín trong làng để xem đôi nam nữ có quan hệ đồng huyết, có vi phạm loạn luân hay không? Tiếp theo đôi trai gái còn trải qua sự dò xét về tính nết, ngoại hình, sức khỏe... mới được hai bên gia đình đồng ý cho kết hôn.
"Tục ngủ thảo phản ánh nét sinh hoạt văn hóa trong sáng mang đậm tính nhân văn sâu sắc của người Raglai. Trong những đêm ngủ thảo, trai gái có thể ngủ với nhau đến sáng nhưng luật tục có từ ngàn đời cấm mọi hành vi quá mức đi ngược lại thuần phong mỹ tục trong sáng được người Raglai duy trì. Nếu đôi trai gái cố tình "ăn cơm trước kẻng" phía gia đình cô gái sẽ lên án tội lỗi của chàng trai và phạt nặng. Mỗi chàng trai đi quá đà phải nộp heo, trâu cho làng và gia đình cô gái mà anh ta đã xâm phạm. Ngoài việc làng phạt heo, gà để đãi cả làng, cả dòng họ của cô gái lẫn chàng trai phải làm lễ tạ tội trước bàn thờ tổ tông vì đã làm xấu mặt làng xóm và ô uế dòng họ. Từ bao đời nay, người Raglai xem tình dục rất thiêng liêng, có thần linh giám sát. Ai vi phạm những điều cấm kị trong hôn nhân như quan hệ bất chính, quan hệ tình dục trước hôn nhân bị xem là làm theo lời xúi giục của ma quỷ nên bị làng phạt rất nặng", ông Mạo Ngọc Thản người Raglai, nguyên Phó chủ tịch huyện Ninh Sơn phân trần về tục ngủ thảo.
Theo những người uy tín trong cộng đồng người Raglai, những người "phạm tội" sẽ bị trưởng làng bắt úp mặt xuống đá rồi lấy roi mây quất khắp cơ thể trước sự chứng kiến của cả làng. Thậm chí có làng còn bắt cả đôi trai gái vi phạm luật tục buộc vào chuồng heo vục mặt xuống máng ăn cám heo và đuổi khỏi làng. Vì theo người Raglai chỉ có loài vật mới quan hệ bừa bãi như thế.
Vì luật tục rất khắt khe, nên người Raglai sợ phạt và sợ xấu hổ với người thân, dòng họ bị ô nhục, mặt khác sợ bị dòng họ khác chê cười. Nhưng quan trọng nhất, họ sợ xúc phạm đến sự tôn nghiêm của các vị thần linh (người Raglai theo tín ngưỡng đa thần). Do đó trong quá trình ngủ thảo các chàng trai cô gái luôn ý thức chuyện giữ mình. Tất cả những yếu tố trên cho thấy, sức mạnh của tín ngưỡng và niềm tin bất di bất dịch vào tâm linh đã chi phối đến luật tục của người Raglai dưới chân núi Tà Năng từ bao đời nay...
| Người Raglai rất tôn trọng luật tục Tục ngủ thảo chỉ diễn ra khi cả nam và nữ đều là người Raglai bắt đầu thích nhau. Người Raglai có quan niệm về hôn nhân rất trong sáng, lành mạnh. Sau những đêm ngủ thảo con gái thấy ưng thuận chàng trai nào thì bắt lấy làm chồng đưa về nhà xin phép gia đình, họ hàng. Nếu một bên không đồng ý thì cũng chia tay trong kỉ niệm đều tiên. Việc chủ động mời “ngủ thảo” không phân biệt nam hay nữ, ai mời cũng được điều đó thể hiện sự bình đẳng giới. |
Quyên Triệu - Hạ Du
Kỳ 2: Biến tướng của tục ngủ "ngủ thảo”
