Những người điều khiển máy bay không người lái ở Nevada với khoảng cách 7000 dặm nhấn mạnh rằng đoàn xe này đang chuyên chở các chiến binh Taliban, nhưng khi xác định lại thì đã có hơn 24 hành khách và tất cả đều là dân thường gồm: nhân viên bảo vệ, sinh viên, đàn ông và đàn bà đang cần đến thuốc men, các bà mẹ và trẻ em. Trong đó có 2 cậu bé dưới 5 tuổi.
Đưa đồng đô la vào đền bù mạng sống
Lính Mỹ tại Afghanistan
Có thể có những quy tắc được cam kết, có thể có những quy trình nghiêm ngặt được thiết kế để đảm bảo rằng chỉ có các mục tiêu quân sự xác thực mới bị tấn công, và cũng có thể là tất cả các cuộc thảo luận được đưa ra trước khi bất cứ ai bị bắn. Tuy nhiên, rõ ràng rằng sự đề phòng được thiết kế để bảo vệ dân thường, tìm kiếm và tấn công kẻ thù của những chiếc máy bay không người lái và những con người điều khiển chúng đã phạm sai lầm chết người. Ngay cả khi những công nghệ phi thường cho phép xác định vị trí và mục tiêu với độ chính xác cao cũng không thể biện minh cho những quyết định sai lầm của họ. Chẳng hạn như họ nhận định rằng các hành khách chắc chắn là lực lượng quân sự Hồi giáo bởi họ phát hiện có một số người đàn ông ra ngoài cầu nguyện. Đó là một thảm kịch của chiến tranh.
Sau cuộc tấn công, các quan chức Mỹ đã thay mặt Chính phủ nước này đã đến ngôi làng nơi các nạn nhân sinh sống để xin lỗi các gia đình nạn nhân. Họ đề nghị bồi thường cho những người sống sót 2.900 USD và những gia đình có nạn nhân bị chết số tiền 4.800 USD. Mặc dù việc bồi thường kiểu này không được quy định trong luật pháp quốc tế, nhưng chính quyền Mỹ vẫn “tình nguyện” bồi thường trong những trường hợp tương tự như trên ở Triều Tiên, Iraq và trong các khu vực chiến tranh khác.
Đưa giá trị của đồng đô la vào sinh mạng sống có thể bị coi là nhẫn tâm nhưng chắc chắn không chỉ có Lầu Năm Góc là tổ chức duy nhất thực hiện điều này. Trong việc xét xử các trường hợp bị chết một cách oan uổng tại các tòa án của Mỹ, các hội đồng xét xử thường được yêu cầu tính toán giá trị của mạng sống. Năm 2010, Tổ chức bảo vệ Môi trường đưa ra “giá trị của sinh mạng” là khoảng 9,1 triệu USD. Sự chi trả trung bình cho các nạn nhân trong sự kiện 9/11 vào khoảng 1.8 triệu USD.
Bao nhiêu tiền là đủ?
Một lính Mỹ bên xác của dân thường Afghanistan
Ở Afghanistan, sự bồi thường và lời chia buồn được đưa ra không dựa trên bất kỳ sự tính toán nào. Đúng hơn, họ hành động để biểu thị cho việc “chúng tôi rất buồn về sự mất mát của các bạn” nhằm xoa dịu cảm xúc. Mức chi trả trung bình cho mỗi sinh mạng là khoảng 2.500 USD mặc dù có thể cao hơn.
Có những ý kiến cho rằng, việc đề nghị bồi thường vài ngàn đô la khi “vô tình” giết đi những người trụ cột trong gia đình hoặc một đứa trẻ là một phương thức “rẻ và đẹp” để làm nhẹ bớt sự day dứt về lương tâm của những người gây ra. Nhưng như thế còn tốt hơn là không làm gì. Các chuyên gia cho rằng việc chi trả thường làm hài lòng những người được nhận chúng, đặc biệt là họ được nhận thêm một lời giải thích hay một lời xin lỗi. Số tiền có thể thấp đến mức gây ngạc nhiên đối với những công dân Mỹ nhưng ở một góc độ khác, đó là số tiền đáng kể đối với những thường dân Afghanistan bởi thu nhập bình quân mỗi năm trên đầu người của họ cũng chỉ dưới một ngàn USD.
Theo bà Sarah Holewinski, thành viên của Tổ chức Phi lợi nhận CIVIC chuyên giám sát việc đối xử với thường dân trong chiến tranh cho biết bà đã gặp những người Afghanistan, một số người cho rằng số tiền bồi thường có thể bằng thu nhập của học trong nhiều năm, nhưng một số người lại cho rằng nó quá ít và giống như một sự bố thí, sỉ nhục đối với họ. Có thể thấy, sự rộng lượng dường như phụ thuộc vào vùng miền của một đất nước, vấn đề tài chính chỉ đứng bên ngoài các nạn nhân và tính nghiêm trọng của sự mất mát.
Bằng tất cả các biện pháp, chính quyền Mỹ nên tiếp tục bồi thường cho các nạn nhân và những vấn đề liên quan đến sinh mạng sống. Quả thực, điều này cần phải được luật hóa và chuẩn hóa để đưa ra mức đền bù thích hợp nhằm bù đắp cho những mất mát đã xảy ra. Có lẽ việc bồi thường như vậy nên được quy định trong luật pháp quốc tế. Nhưng thật khó có thể dễ dàng chấp nhận điều này bởi thực tế vẫn có quá nhiều thường dân vô tội bị chết trong chiến tranh.
Theo thống kê của Liên Hiệp quốc, năm 2010, đã có khoảng 440 thường dân vô tội bị chết bởi tay của “lực lượng ủng hộ chính phủ” tại Afghanistan và nhiều người khác bị thiệt mạng bởi các tay súng của Taliban và các nhóm chống đối chính phủ khác.
Với ý nghĩa đó, mọi sự bồi thường thiệt hại của Chính phủ Mỹ đều là biểu trưng của sự thất bại. Thật tốt nếu như Lầu Năm góc thừa nhận những sai lầm của mình và cố gắng có những hành động tích cực đối với những gia đình của những nạn nhân xấu số do sự vô tình và cẩu thả gây ra.
Chí Thành
