Để đi tìm tờ giấy “khai sinh” của mặt hàng đặc biệt này, chúng tôi đến tận nơi sản xuất nhằm tận mục sở thị những thủ đoạn móc túi người dân một cách tinh vi này.
Từ thô sơ theo kiểu đục đẽo
Khi biết chúng tôi có ý định độ 20 chiếc cân đồng hồ, bán lại để kiếm lời, V - một tay chuyên cung cấp thiết bị cho các cơ sở độ cân tỏ vẻ khách sáo, đạo đức: "Thôi! cô, chú kiếm việc khác mà làm chứ làm chi ba cái chuyện thất đức đó". Phải cho đến khi được trực tiếp tiếp cận những cơ sở gia công, làm cân, độ cân... Chúng tôi mới giật mình bởi quy trình làm ra một chiếc cân xịn vô vùng đơn giản.
Anh K đang độ một chiếc cân
Theo chỉ dẫn của kẻ dẫn mối, chúng tôi tìm đến cơ sở độ cân T.T thuộc khu vực chợ Kim Biên (Q.5, TP.HCM). Sau khi trả lời rành rọt những câu hỏi: "Anh, chị ở đâu? Ai giới thiệu?", chúng tôi được H., chủ cơ sở niềm nở đón tiếp. Ông H cho biết: "Ở đây cân nào chúng tôi cũng độ được, nếu anh chị muốn xem thì theo tôi".
Ngay lập tức H. cho người dẫn chúng tôi ra lò độ cân nằm sâu trong con hẻm nhỏ cách nhà H. khoảng 500m. Tại đây, ba thợ độ đang làm việc miệt mài. Một người thợ vừa hì hục độ cân, vừa quảng cáo: "Làm già đi mấy lạng rồi bấm chì lại như cũ thì như cân mới thôi, chỉ người trong nghề mới phát hiện". Để minh chứng cho lời nói của mình, anh ta chỉ vào bản chi chít số lượng hàng cần làm, ngày giao ghi trên chiếc bảng cũ kỹ treo trên tường.
Khi chúng tôi hỏi về quy trình độ cân, anh thợ tên K. không ngần ngại chia sẻ ngay: "Nếu vặn làm giãn lò xo thì "ăn" tối đa được hai lạng, giá độ là 20.000 đồng, nếu anh chị không muốn "ăn" nữa, tôi có thể chỉnh lại chuẩn xác như lúc đầu". Cũng theo anh này, cách mài mòn lò xo sẽ "ăn" được nhiều trọng lượng hơn nhưng không chỉnh lại như ban đầu được vì lò xo bị mỏng, giá làm là 60.000 đồng.
Nói xong K. lấy một chiếc cân đồng hồ loại 20 kg. Tỏ ra khá thuần thục, K. cầm kềm bấm khéo léo cắt rời viên chì niêm rồi tháo từng chiếc lò xo, bằng hai cây kềm anh vặn tới vặn lui để làm giãn lò xo. Sau đó ráp lại đúng theo sơ đồ của chiêu thức độ cân lò xo. Tiếp tục lấy ra một quả cân chuẩn bằng sắt nặng 1kg đặt lên cân, anh K. nói: "Chuẩn rồi! 1kg thành 1,5kg rồi”. Nhận được cái gật đầu thán phục của chúng tôi, K. dùng mỏ hàn để hàn lại chì niêm phong. Anh này còn giới thiệu thêm: "Tùy nghe! Nếu muốn ăn nhiều hơn nữa thì phải mài lo xo nhiều. Nhưng vừa phải thôi, mài mỏng quá cân mau hư".
Theo lời giới thiệu của K., chúng tôi tìm đến một cơ sở khác ở đường Gò Công (Q.5) chuyên bán nhiều loại cân cũ và luôn có một nhóm thợ túc trực, sẵn sàng độ cân tăng giảm theo yêu cầu của khách. Khi chúng tôi ngỏ ý muốn mua cân cũ, và độ lại toàn bộ, bà chủ quán giới thiệu một mạch: "Ở đây, cân nào cũng có. Anh chị chọn mẫu đi, chỉ mất vài phút là độ xong ngay".
Sau một hồi trò chuyện, bà chủ quán tâm sự: "Không biết sao dạo này ai mua cân cũ cũng làm lại hết chứ không mua cân mới để làm". Bà khoe thợ của bà có thể độ nhiều bài theo ý khách, nếu là người bán ra thì thợ sẽ chỉnh ăn thêm vài lạng hoặc hơn tùy ý. Còn nếu là người mua hàng vào, thợ sẽ chỉnh hụt đi vài ký, giá độ hụt ký là 120.000 đồng.
Bà giới thiệu với chúng tôi anh thợ tên T. người độ cân giỏi và nhanh nhất ở tiệm này. Lấy chiếc cân cũ nhất, tôi hỏi anh T.: "Cái này độ mất bao lâu?". Anh T. cười phì: "Cái gì mà làm không được. Loại này thì khó hơn. Dùng máy móc chứ không phải dùng mấy cái kìm, búa mà làm được. Bàn cân điện tử này giá hơn trăm triệu đồng. Nếu chỉnh thì chỉ được một mức để ăn thôi, nhưng khó bị phát hiện. Giá độ sẽ cao đấy!".
Rời tiệm này, chúng tôi tiếp tục tìm đến một cửa hàng khác nằm trên đường Hải Thượng Lãn Ông (Q.5) có chiêu độc hơn. Cân sau khi đã độ, nếu đặt món hàng chính giữa bàn cân thì số cân vẫn đủ, chính xác, nếu kéo hàng về phía bên phải hay trái thì sẽ ăn một lạng hoặc hơn. Ông chủ tiệm này cho biết bài độ cân này thường được các bà ngoài chợ yêu cầu làm để tránh kiểm tra đột xuất của nhân viên quản lý chợ.
Khách hàng nào trả đúng giá thì cân đủ, trả thấp thì kéo qua một bên để cân thiếu. Ông thẳng thắng cho biết: "Nếu đã độ cân ở đây, cửa hàng sẽ không bảo hành và hết trách nhiệm. Chúng tôi không nhận lại cân, cũng như nếu có kiện cáo thì chúng tôi không liên quan. Nếu đồng ý thì chúng tôi mới làm, giá 70.000 đồng/lần độ".
Đến độ công nghệ kỹ thuật số
Tiệm độ cân T.T nằm ở chợ Kim Biên
Độ cân bằng tay với những dụng cụ thủ công vẫn là chiêu bài quen thuộc và thông dụng nhất. Tuy nhiên, hiện nay với công nghệ mới, quy trình làm cân độ diễn ra nhanh hơn, tiện hơn. Và cũng từ đó thương lái dễ dàng móc túi người tiêu dùng.
Tại một lò độ cân nằm trên đường Tháp Mười (Quận 6), bà chủ quán quảng cáo: "Những chiêu thức như vặn, kéo, mài làm giãn lò xo đàn hồi của cân sẽ tăng thêm số ký nhưng không đáng kể và đã lỗi thời. Cân độ bây giờ được điều khiển từ xa bằng remote. Chủ muốn ăn (số ký) bao nhiêu thì chỉ cần bấm nút, không muốn ăn thì thôi. Chắc chắn không bị phát hiện khi quản lý thị trường phát hiện".
Theo quan sát của chúng tôi, các thợ độ của tiệm này có thể độ bằng điều khiển điện tử cho các loại cân lò xo, cân bàn điện tử, cân điện tử cảm ứng. Giá tiền cho mỗi lần độ có thể lên đến hàng triệu đồng. Bà chủ quá tỉ mỉ giải thích từng bài độ cân bằng mạch điện tử: "Nếu độ cho cân lò xo loại 60-100kg, giá độ điện tử và cả cân là 4,5 triệu đồng. Loại cân lò xo, chúng tôi sẽ lắp ráp một bo mạch điện tử do thợ của tiệm tự chế tạo và một bộ bơm thủy lực kéo đẩy cân để bo mạch điều khiển và nhiều món lắm, kể ra không biết đâu. Tất cả được ráp trong lòng cân lò xo, sau đó chúng tôi có chì niêm phong giống 100% của chính hãng cân để bấm lại cho khách hàng. Tiệm sẽ cấp cho chủ cân một cái điều khiển bí mật nhỏ bằng thẻ xe, khi cần, chủ nhấn nút thì cân sẽ làm việc".
Với các loại cân điện tử, cân bàn điện tử thì thợ sẽ có bài độ riêng. Nhưng mức ăn, hụt của cân chỉ điều chỉnh được một mức và chỉnh được một lần do phải điều khiển bằng bo mạch điện tử và phải lập trình, khác với cân lò xo vừa có thể điều khiển được bo mạch vừa điều chỉnh được lực đàn hồi của lò xo.
Giá độ cho một cân điện tử là 3,5 triệu đồng. Riêng với bài độ cân bằng điện tử, chủ có thể đứng cách xa 5m đến 10m vẫn có thể điều khiển được cân. Độ cân bằng điện tử và điều khiển từ xa rất được ưa chuộng, tuy giá cao nhưng với nhiều cơ sở mua vải ký, đại lý mua bán sắt thép, đồng, bột mì... số tiền đầu tư ban đầu chẳng là bao so với số tiền cân sẽ nuốt lại cho chủ.
Thu Thúy - Minh Nghĩa
