19 tuổi lấy chồng, đứa con đầu lòng sinh non đã mất ngay khi vừa ra đời. Thấy vợ sau khi mất con cứ ra vào lầm lũi, chồng Nghến đã mua đứa con mới sinh của một gia đình người Thái về cho vợ.
Bàn Thị Nghến và đứa con mua vừa tròn 1 năm tuổi
Hiện nay, ở Nậm Mười gia đình bà Đặng Thị Phan (thôn Bó Sưu, xã Nậm Mười, Văn Chấn, Yên Bái) đang giữ kỷ lục về số “con mua” với 8 người. Người phụ nữ già nua, khắc khổ ngượng ngùng kể về những đứa con, mà mình đi mua về.
“Tao lấy chồng từ năm 15 tuổi. Đứa con đầu tiên tao mua về là sau khi cưới chồng tao một thời gian mà không đẻ được đứa con nào. Mua con về chồng nó lại bảo “con nó bé thế này khó nuôi lắm rồi cũng chết mất thôi” thế là tao mua thêm 7 đứa nữa về nuôi.
Tổng cộng chúng tao mua 8 đứa (7 trai, 1 gái) những nghèo quá, đói quá, mà đứa nào cũng còn đỏ hỏn không có sữa cho chúng nó ăn chỉ có nước cơm và cháo nên chết mất 4 rồi chỉ còn sống bốn đứa thôi. Bốn đứa lớn của tao cũng lấy vợ, lấy chồng, mỗi đứa chúng nó cũng mua một đứa con người Thái về nuôi rồi đấy!”.
Bà Đặng Thị Phan.
Không giống bà Phan, nhưng đứa con mua của Bàn Thị Mụi lại có một số phận éo le khác. Bà chỉ vào đứa trẻ chưa đầy 12 tuổi tên Páo gầy gò, đen nhẻm đang thập thò ngoài sân kể: “Tao mãi mà cũng không đẻ được cho chồng đứa con nên xuống núi tìm nhà người Thái mua một đứa về nuôi cho chồng đỡ buồn.
Bố mẹ đẻ nó bỏ nhau, có 2 đứa con chia mỗi người một đứa. Bố nó nghiện thuốc phiện nên bán con đi hút thuốc. “Tao” đến trả cho bố nó 1 trâu với cái vòng bạc nhưng nó không chịu, chỉ đòi lấy tiền để mua thuốc. Nhà tao cũng nghèo mà nhưng bây giờ thỉnh thoảng bố nó lại lên thăm mỗi lần đều phải có ngô, gạo, hoặc gà cho bố nó làm quà mang về.”
Không chỉ riêng bà Phan, bà Mụi mà trong một xã có khoảng hơn 3.000 nhân khẩu, người Dao chiếm 95% dân số, còn lại là người Kinh và người Thái như Nậm Mười thì hầu như gia đình người Dao nào cũng có “con mua”.
Bà Phan và những đứa “cháu mua” của mình
Khi được phóng viên hỏi tại sao nghèo thế, đói thế, khổ thế sao cứ đi mua nhiều con về thì làm sao mà nuôi được. Bà Mụi nói: “Ở đây, nhà nào người dân tộc tao ( người Dao) cũng có “con mua” tao mới mua có 1 đứa nhưng chúng nó mua 3, 4, 5 đứa cơ mà. Có nhà vì không sinh được, có nhà nhiều con trai nó muốn con gái, có nhà nhiều con gái nó muốn con trai, phải mua nhiều về vì khó nuôi lắm, đói quá, rét quá chúng nó cũng chết nhiều mà”.
Không biết có từ bao giờ nhưng đến nay tại xã vùng cao Nậm Mười - Văn Chấn - Yên Bái tục mua con vẫn còn tồn tại. Trước đây có nhà mua tới 8 người, 10 người con về nuôi, đến giờ không còn nhiều như thế nhưng hầu hết gia đình người Dao nào cũng có “con mua”.
Nhiều năm trước việc mua con, bán con không âm thầm như bây giờ. Thời điểm đó. mỗi khi chợ phiên người muốn bán sẽ mang con mình đi và rao bán như... bất kỳ một món hàng nào. Còn người muốn mua thì sẵn sàng cò kè, trả giá bớt 1 trâu, thêm một lợn hay thêm bao nhiêu tiền để mua đứa trẻ về nuôi. Nay hoạt động mua bán không còn lộ liễu nữa người nào muốn mua con thì phải tìm tới tận nhà những gia đình người Thái đông con để mua...
Hầu như gia đình người Dao nào ở Nậm Mười cũng mua con về nuôi.
Thông thường "giá" của một đứa trẻ là 1 con trâu 3-4 tuổi và 2 con gà. Chỉ cần mang đủ số trâu và gà thì có thể mang đứa trẻ về nuôi.
Theo tục lệ của người Dao, khi mới mang đứa trẻ về đều phải đặt cùng một tên là Páo. Khi đứa con nuôi được 12-13 tuổi, cha mẹ nuôi cúng “ma nhập” rồi sau đó mới có tên chính thức. Khi đứa “con mua” lớn lên, cha mẹ nuôi đều phải nói rõ thân phận cho chúng nghe. Thế nhưng hầu như chẳng đứa nào trở về nhà, đến chơi hay thăm bố mẹ đẻ của mình.
Ông Bàn Thừa Phúc, chủ tịch xã Nậm Mười ngập ngừng khi trả lời phóng viên: “Mua con về nuôi đã có từ nhiều đời nay và trở thành cái lệ khó bỏ của người Dao rồi. Mặc dù cuộc sống khó khăn, nghèo đói, khắc nghiệt nhưng khi cần họ vẫn sẵn sàng tìm và mua vài đứa con về nuôi. Hầu hết các gia đình này không có con gái, con trai hoặc không sinh được con nên tìm mọi cách mua con về nuôi cho bằng được.
Lãnh đạo xã, thôn bản cũng cố gắng vận động, tuyên truyền rất nhiều nhưng không thay đổi gì nhiều. Cấm thì họ lén lút đi mua, họ thỏa thuận với nhau rồi nên chính quyền cũng bó tay không làm gì được”.
Thu Huyền
