Ngày 21/6/1925, báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập và trực tiếp chỉ đạo ra số báo đầu, đánh dấu sự ra đời của một dòng báo chí mới - báo chí cách mạng Việt Nam. Năm 2025, báo chí cách mạng Việt Nam bước vào dấu mốc lịch sử tròn 100 năm hình thành và phát triển.

Nhân dịp kỷ niệm trọng đại này và hướng đến kỷ nguyên vươn mình của đất nước với khát vọng hùng cường vào năm 2045, Người Đưa Tin (NĐT) đã có cuộc trao đổi với Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh về sứ mệnh của báo chí trong thời đại mới, những cơ hội - thách thức đặt ra và hành trang mà đội ngũ người làm báo cần chuẩn bị để đáp ứng kỳ vọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân.

NĐT: Báo chí cách mạng Việt Nam đang ở tuổi bách niên, xin ông đánh giá về cơ hội và thách thức của báo chí hiện nay?

Ông Lê Quốc Minh: Báo chí hiện phát triển trong một giai đoạn có nhiều cơ hội nhưng cũng đối mặt không ít khó khăn, thách thức.

Về khó khăn, thách thức đáng chú ý là sự cạnh tranh giữa báo chí truyền thống, báo chí chính thống với vô số kênh thông tin khác. Thực tế hiện nay, độc giả và khán thính giả có quá nhiều lựa chọn, dẫn đến việc họ dễ bị xao lãng khỏi các kênh báo chí chính thống.

Trước đây, khi cần thông tin, người dân sẽ tìm đến báo chí. Nhưng nay, thông tin tràn ngập trên mạng internet. Dù trong đó có nhiều tin giả, tin xấu, độc, thói quen tiếp cận thông tin từ mạng xã hội và các nền tảng không chính thống vẫn ngày càng ăn sâu vào đời sống nhiều người.

Không chỉ giới trẻ mà cả những người trung niên, thậm chí từ 50–60 tuổi trở lên, cũng ngày càng quen thuộc với việc sử dụng thiết bị điện tử thông minh và theo dõi mạng xã hội. Tuy nhiên, nhóm đối tượng này thường gặp khó khăn trong việc nhận diện và đánh giá độ xác thực của thông tin, nên dễ bị tác động bởi tin giả, tin sai sự thật hoặc nội dung xấu độc.

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, việc tiếp cận các công nghệ mới ngày càng trở nên dễ dàng. Chỉ với một chiếc máy tính hoặc điện thoại thông minh có kết nối internet, mỗi cá nhân đều có thể trở thành một "tờ báo", một "kênh phát thanh – truyền hình”…

Tuy nhiên, do khả năng tiếp cận và phân tích thông tin đa chiều của người dùng cá nhân còn hạn chế, nên tình trạng đưa thông tin thiếu chính xác, sai lệch, thậm chí bịa đặt là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Đặc biệt, trong thời gian gần đây, sự xuất hiện và phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo tạo sinh (AI) càng khiến môi trường thông tin trở nên phức tạp và hỗn loạn hơn bao giờ hết. Dù AI được kỳ vọng sẽ hỗ trợ con người rất nhiều trong việc tiếp cận và xử lý thông tin, nhưng thực tế cho thấy không ít cá nhân, do thiếu kỹ năng sử dụng công nghệ, lại vô tình tiếp cận và lan truyền những nội dung sai lệch.

Thậm chí, một số nghiên cứu gần đây cho thấy khi một số cơ quan báo chí thử nghiệm ứng dụng AI để viết tin, tỉ lệ bài viết chứa thông tin sai lệch bên trong là khá cao. Nghiêm trọng hơn, hệ thống AI có thể tạo ra các câu trả lời không chính xác, dẫn đến những đường link giả mạo, và nếu người dùng không đủ tỉnh táo, rất dễ trích dẫn, chia sẻ lại những thông tin không đúng sự thật.

NĐT: Ông đã đề cập nhiều đến những thách thức mà báo chí đang đối mặt trong xã hội hiện đại. Vậy theo ông, báo chí có thể làm gì để biến những thách thức đó thành cơ hội?

Ông Lê Quốc Minh: Tôi cho rằng, bên cạnh những thách thức, báo chí vẫn đang đứng trước nhiều cơ hội lớn nếu biết tận dụng sức mạnh của khoa học công nghệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Trí tuệ nhân tạo, nếu được sử dụng đúng cách có thể trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho người làm báo. Thay vì mất thời gian tìm kiếm thông tin theo cách truyền thống, AI có thể giúp đọc và tóm tắt báo cáo, phân tích dữ liệu, theo dõi hành vi của độc giả, khán thính giả một cách hiệu quả hơn.

Trước đây, các cơ quan báo chí lớn, ra đời sớm, có đội ngũ nhân sự đông và được trang bị kỹ thuật hiện đại thường bỏ xa các đơn vị nhỏ hơn, nhất là báo chí địa phương hoặc ở các quốc gia đang phát triển. Nhưng giờ đây, nếu biết tận dụng công nghệ, một cơ quan báo chí nhỏ cũng hoàn toàn có thể cạnh tranh mạnh mẽ không thua kém gì những cơ quan báo chí lâu đời có lịch sử hàng trăm năm.

Thực tế cho thấy, nhiều cơ quan báo chí nhỏ nhưng sáng tạo vẫn có thể thu hút được lượng lớn độc giả, thậm chí tạo ra nguồn thu bền vững và phát triển mạnh mẽ. Điều đó chứng minh rằng, trong kỷ nguyên số, sự linh hoạt và đổi mới quan trọng không kém quy mô hay bề dày truyền thống.

Xã hội nói chung và báo chí nói riêng, nếu nắm bắt được xu thế công nghệ, đẩy mạnh chuyển đổi số và khai thác sức sáng tạo, hoàn toàn có thể giữ chân và thu hút người dùng mới - đặc biệt là giới trẻ, những người đang dần chuyển sang các nền tảng mạng xã hội. Để làm được điều đó, báo chí cần hiểu ngôn ngữ, lối sống và thói quen tiêu thụ nội dung của họ. Có như vậy, báo chí mới duy trì được vai trò của mình trong dòng chảy thông tin hiện đại.

Báo chí phải là lực lượng đi tiên phong, đón đầu cả về mặt nội dung và công nghệ, để thực hiện tốt sứ mệnh tuyên truyền hiệu quả chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Hiện nay, người dùng đang sử dụng thuần túy là điện thoại thông minh nhưng đã gây khó khăn cho chúng ta rất nhiều. Mai mốt nếu là những thiết bị khác như kính thực tế ảo, thực tế tăng cường… thì báo chí thậm chí phải đi đầu để đón chờ họ.

Có thể khẳng định rằng, sự phát triển của công nghệ, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo tạo sinh sẽ trở thành thách thức rất lớn nếu các cơ quan báo chí không chủ động tìm hiểu, ứng dụng. Nếu không, nguy cơ tụt hậu là rất rõ ràng.

Với tinh thần đó, trong tháng này, Hội Nhà báo Việt Nam sẽ khai giảng một khóa đào tạo về trí tuệ nhân tạo, với mục tiêu đào tạo nhanh chóng cho khoảng 3.000 nhà báo trên cả nước. Đây là bước đi cần thiết để báo chí Việt Nam bắt kịp xu thế công nghệ và chuyển mình mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

NĐT: Thưa ông, Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề "100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc (21/6/1925 - 21/6/2025) vừa diễn ra thành công tại Hà Nội, xin ông chia sẻ về tính cấp thiết của chủ đề này đối với báo chí trong giai đoạn hiện nay?

Ông Lê Quốc Minh: Trong xã hội phát triển rất nhanh chóng, với nhiều yêu cầu cấp thiết để vươn mình. Báo chí với vai trò không chỉ là người ghi chép lại lịch sử mà còn là lực lượng dẫn dắt, định hướng dư luận cũng phải chuyển mình. Báo chí không thể đứng yên một chỗ, không thể tiếp tục cách thức làm cũ.

Những giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng vẫn cần được giữ nguyên và phát huy, nhưng cách thức làm phải mới để làm sao báo chí hấp dẫn, thu hút và chinh phục được mọi đối tượng độc giả, khán thính giả trong xã hội.

NĐT: Đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Hiện nay, Đảng và Nhà nước đang triển khai quyết liệt công cuộc cải cách, sắp xếp tinh gọn bộ máy theo tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng”. Xin ông đánh giá vai trò và nhiệm vụ của các cơ quan báo chí trong tiến trình tinh gọn hệ thống báo chí hiện nay?

Ông Lê Quốc Minh: Việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy, sáp nhập đơn vị hành chính là chủ trương lớn và là yêu cầu tất yếu trong tiến trình đổi mới toàn diện đất nước. Trong bối cảnh đó, báo chí cũng không thể đứng ngoài cuộc. Các cơ quan báo chí cần thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm của mình, đồng thời phải chủ động tham gia vào quá trình tinh gọn hệ thống, bảo đảm hoạt động hiệu quả hơn.

Muốn tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh khốc liệt như hiện nay, báo chí không chỉ cần tinh gọn về tổ chức mà còn phải “tinh” về chất lượng nội dung và “khác biệt” về cách tiếp cận, thể hiện.

Trong cuộc cách mạng này, báo chí cần được tổ chức lại theo hướng tinh – gọn – mạnh, đồng thời đổi mới mạnh mẽ về nội dung, hình thức và phương thức truyền thông để nâng cao chất lượng, tính hấp dẫn và sức thuyết phục trong công tác thông tin, tuyên truyền.

Mỗi cơ quan báo chí cần hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích; chú trọng tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận về đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.

NĐT: Trong bối cảnh báo chí đang cạnh tranh khốc liệt với tin giả, tin sai sự thật và mạng xã hội, nhiều nhà báo cuốn vào cuộc đua giật gân, câu view. Là người đứng đầu Hội Nhà báo Việt Nam, ông nhìn nhận thế nào về nguy cơ xói mòn đạo đức nghề nghiệp của một bộ phận người làm báo hiện nay?

Ông Lê Quốc Minh: Xu hướng lấy lượng truy cập (page views) làm thước đo cho chất lượng nội dung đã xuất hiện từ cách đây khoảng 10 –15 năm. Đã có thời điểm, nhiều tòa soạn coi đó là tiêu chí quan trọng để đánh giá hiệu quả của một bài viết.

Trên thế giới, người ta gọi hiện tượng này là “clickbait” (những nội dung giật gân nhằm thu hút lượt nhấp chuột). Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu và thực tiễn cho thấy nội dung gây sốc tuy có thể tăng lượng truy cập trong ngắn hạn, nhưng không tạo ra độc giả trung thành, không giúp gia tăng hiệu quả thương mại, thậm chí làm giảm uy tín và chất lượng của cơ quan báo chí.

Đó là một sự đánh đổi sai lầm, nhiều lượt xem nhưng thiếu chiều sâu, không giữ được độc giả ở lại. Một tòa soạn có thể có lượng truy cập cao, nhưng nếu không tạo được kết nối với công chúng, không có độc giả trung thành thì về bản chất, đó là sự phát triển thiếu bền vững.

Hiện nay, nhiều tòa soạn đã bắt đầu nhận ra điều này. Việc chạy đua theo các đề tài giật gân như showbiz hay các vụ việc pháp luật chỉ để lấy view đã giảm. Và càng ngày chúng ta càng thấy rằng việc báo chí chạy đua với mạng xã hội là bất khả thi.

Thay vì chạy theo những độc giả “lướt qua”, báo chí cần tập trung vào việc xây dựng tệp độc giả trung thành, những người gắn bó lâu dài và có sự tin cậy với tờ báo. Chúng ta đã đi qua giai đoạn gọi là “nền kinh tế của sự chú ý” và đang chuyển sang giai đoạn coi trọng tương tác thực chất và niềm tin của người dùng.

Muốn làm được điều đó, các cơ quan báo chí phải quay trở lại với giá trị cốt lõi của báo chí đó là sự trung thành. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng nội dung, hiểu rõ công chúng mục tiêu và xây dựng nội dung phù hợp với từng nhóm đối tượng cụ thể.

Tờ báo nào xây dựng được lực lượng độc giả trung thành và họ ở lại với báo càng nhiều càng tốt thì đó là những tờ báo thành công trong bối cảnh cạnh tranh thông tin hiện nay.

ĐS&PL: Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ hiện nay, theo ông, báo chí cần làm gì để thích ứng và không bị tụt hậu?

Ông Lê Quốc Minh: Trước hết, các cơ quan báo chí cần phải đầu tư, đầu tiên là con người để mỗi con người thay đổi tư duy. Mỗi cá nhân đổi mới, mỗi tòa soạn đổi mới để tạo ra sự khác biệt cho cơ quan báo chí.

Cùng với đó, báo chí không thể đưa tin một cách đơn điệu mà cần đổi mới hình thức thể hiện. Cần có các chuyên mục chuyên sâu, loạt bài theo chủ đề, các ấn phẩm phụ mang tính chuyên đề để tăng chiều sâu thông tin và thu hút độc giả.

Đặc biệt lưu ý, nhiệm vụ của báo chí cách mạng vẫn không thay đổi đó là tuyên truyền hiệu quả chủ trương đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước, là cầu nối giữa Đảng và nhân dân, là kênh phản biện chính sách góp phần xây dựng đất nước.

Bên cạnh đó, báo chí phải đổi mới chính mình, phải hiện đại hóa, đổi mới, tạo ra những sản phẩm hấp dẫn bạn đọc.

ĐS&PL: Với tư cách Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, ông có thể chia sẻ những kỳ vọng của mình về đội ngũ người làm báo trong giai đoạn đất nước phát triển nhanh và sâu rộng như hiện nay? Và những gửi gắm của ông tới thế hệ những nhà báo trẻ?

Ông Lê Quốc Minh: Thế hệ nhà báo trẻ luôn có lợi thế trong việc tiếp cận công nghệ, nhanh nhạy với xu hướng mới và sở hữu những cách làm sáng tạo, mới mẻ. Dù còn thiếu kinh nghiệm, nhưng họ có nhiệt huyết, tinh thần học hỏi và được trang bị nhiều công cụ làm báo hiện đại. Chính vì vậy, chúng tôi kỳ vọng lực lượng này sẽ nhanh chóng bắt nhịp với xu thế báo chí toàn cầu, góp phần tạo ra những sản phẩm báo chí chất lượng, sáng tạo và có sức lan tỏa.

Tuy nhiên, dù là người trẻ hay những nhà báo dày dạn kinh nghiệm thì đạo đức nghề nghiệp vẫn luôn là nền tảng cốt lõi. Một nền báo chí phát triển bền vững không thể tách rời khỏi tính chuyên nghiệp và đạo đức của người làm báo.

Nhân dịp 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam, thông điệp tôi muốn gửi gắm tới toàn thể đội ngũ người làm báo là không ngừng nỗ lực để ngày càng chuyên nghiệp hơn từ cách tác nghiệp, tiếp cận công nghệ mới, cách làm mới. Quan trọng hơn cả là luôn có tư duy tích cực để mỗi bài viết, hình ảnh, phóng sự… góp phần thúc đẩy xã hội phát triển theo hướng tốt đẹp hơn.

ĐS&PL: Xin trân trọng cảm ơn ông!