Nghi lễ quan trọng của dân tộc Thái
Tục cúng thần rừng đã có từ lâu đời trong đời sống tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Thái. Với người Thái ở xã Nậm Giải, huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An lễ cúng thường được tổ chức vào ngày 20 tháng 3 âm lịch hàng năm, đây được coi là ngày tốt lành trong năm, là thời điểm trời đất giao hòa.
Trước ngày diễn ra lễ cúng người dân cùng họp bàn nhau lại để phân công công việc và chuẩn bị lễ vật cúng thần rừng. Chủ trì lễ cúng là thầy mo được người dân trong bản lựa chọn từ trước. Thầy cúng phải là người có uy tín, được người dân nể trọng.
Thầy mo chuẩn bị cho lễ cúng thần rừng.
Ông Lô Văn Thánh vinh dự được làm thầy mo năm nay cho biết, lễ cúng thần rừng được tổ chức một lần duy nhất trong năm. Trong lễ cúng những người tham gia lễ bắt buộc phải mặc trang phục của dân tộc, như vậy thì lễ cúng mới có kết quả tốt đẹp.
Thầy mo Lô Văn Thánh cho biết thêm: “Lễ cúng thần rừng là lễ rất thiêng liêng, nên những người tham gia làm lễ cũng phải ăn mặc trang nghiêm, phải là những người có hiểu biết về phong tục cúng bái của dân tộc mình”.
Lễ vật cúng gồm lợn, 9 cuộn vải trắng, 9 nén bạc,… đó là những vật không thể thiếu, vì nó tượng trưng cho 9 mường của người Thái. Lễ cúng gồm có 3 phần: Phần cúng gọi, phần cúng chính và phần hội.
Phần cúng gọi là phần mở đầu cho buổi lễ. Trong phần này thầy cúng sẽ tiến hành theo tuần tự các bài khấn để mời các vị thần về tham dự lễ cúng và chứng nhận lòng thành của người dân.
Bài cúng kết thúc cũng là lúc thần rừng và các vị thần đã tề tựu đầy đủ và chấp nhận những lễ vật mà dân làng dâng lên. Khi xong phần cúng gọi, dân bản sẽ giết lợn để chuẩn bị cho 5 mâm cúng chính (nếu giết trâu sẽ làm 7 mâm).
Đến phần cúng chính, thầy cúng báo cáo với các vị thần từng lễ vật dâng lên. Sau khi khấn gọi những vị thần về dự lễ cúng, thầy cúng bắt đầu bài cúng chính của buổi lễ. “Bài cúng này ca ngợi những công lao của các vị thần và cầu mong họ sẽ tiếp tục phù hộ cho người dân trong năm mới”, thầy mo Lô Văn Thánh nói.
Thầy cúng đọc bài cúng chính kể về công lao của các vị thần và cầu mong họ phù hộ.
Trong không khí thiêng liêng của trời đất, người chủ lễ kính cẩn thay mặt bà con dân bản dần lễ vật và cầu khấn mời thần rừng về hưởng lễ chứng kiến cho lòng thành kính của dân làng, phù hộ cho làng bản trừ hết những xấu xa, vận hạn.
Phần thứ ba là phần hội. Khi mọi người đã ăn, uống no say thì họ lại cùng nhau uống rượu cần, nhảy múa, đánh cồng chiêng, nhảy sạp,… để thể hiện cho một năm mới luôn vui vẻ, hạnh phúc.
Cầu cho cuộc sống bình yên, mưa thuận gió hòa
Ông Lô Văn Mai, Bí Thư chi bộ bản Pục, xã Nậm Giải chia sẻ: “Lễ cúng rừng là một nghi lễ rất quan trọng đối với chúng tôi: cầu mong thần rừng phù hộ sức khỏe, gia đình hạnh phúc, cầu mong thần rừng trong năm không nổi giận để những cánh rừng sinh sôi nảy nở, nuôi sống bà con dân bản…”.
Có thể nói lễ cúng thần rừng là một nghi lễ truyền thống quan trọng và có ảnh hưởng lớn trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Thái, nó mang ý nghĩa phồn thực của cộng đồng cư dân nông nghiệp sinh sống tại những vùng mà rừng luôn là một phần không thể thiếu trong đời sống của họ.
Ngoài ý nghĩa tín ngưỡng, tục cúng thần rừng còn là dịp ý thức cho mọi người tình yêu thiên nhiên, ý thức bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường sống tự nhiên xung quanh con người.
Tưng bừng trong phần hội.
Theo ông Mai, trong tâm thức đồng bào dân tộc Thái nơi nào có bản, có mường đều phải có những khu rừng kiêng, rừng cấm. Rừng là nơi ngụ của thần, của hồn mường hồn bản. Trải qua hàng ngàn năm chung sống hòa thuận với rừng, hiểu được quy luật của rừng, người Thái tôn trọng rừng và đặt ra những quy định về việc bảo vệ rừng.
Ngoài việc gìn giữ được một lễ hội truyền thống, hoạt động này còn có ý nghĩa rất lớn đối với chính quyền địa phương trong việc phát động người dân tích cực hưởng ứng, tham gia cuộc chiến bảo vệ rừng ngày một nóng bỏng trong những năm gần đây.
Với những ý nghĩa như vậy, tục cúng thần rừng của đồng bào dân tộc Thái là một trong những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp cần được bảo tồn và phát huy giá trị.
Phục hồi lễ hội thờ cúng thần rừng đầu năm ở huyện Quế Phong
Năm 2018, UBND huyện Quế Phong tổ chức khởi động dự án “Nâng cao năng lực quản lý bảo vệ rừng gắn với sinh kế, văn hóa cho cộng đồng đồng bào dân tộc Thái ở huyện Quế Phong”. Dự án do Trung tâm tư vấn phát triển Lâm nghiệp Nghệ An đề xuất. Tổng kinh phí thực hiện là 2,658 tỷ đồng, trong đó kinh phí xin tài trợ từ chương trình tài trợ nhỏ của Quỹ Môi trường toàn cầu là gần 1 tỷ đồng.
Một trong những hoạt động quan trọng của dự án là phục hồi tổ chức lễ hội thờ cúng thần rừng đầu năm và ban hành, tổ chức thực hiện các quy định về giữ gìn, phát huy các giá trị phong tục văn hóa tốt đẹp trong quản lý bảo vệ rừng.
Ngân Mai
