Tại Hội nghị Tổng kết ngành Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã giao nhiệm vụ cương quyết gỡ thẻ vàng khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) trong năm 2025, coi đây là ưu tiên hàng đầu của ngành nông nghiệp bên cạnh các mục tiêu tăng trưởng và kim ngạch xuất khẩu.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) phối hợp chặt chẽ với Bộ Quốc phòng, đồng thời chỉ đạo Chủ tịch UBND 28 tỉnh, thành phố ven biển trực tiếp chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU. Các doanh nghiệp và hiệp hội thủy sản cũng phải nghiêm túc tuân thủ quy định, xử lý triệt để tình trạng thu mua và xuất khẩu sản phẩm vi phạm.

Việt Nam đã trải qua một hành trình đầy nỗ lực để gỡ bỏ cảnh báo thẻ vàng do Liên minh châu Âu (EU) áp đặt từ năm 2017. Tính đến nay, sau 7 năm áp thẻ vàng, ngành thủy sản Việt Nam sang EU chịu nhiều tác động như thiệt hại về xuất khẩu và tài chính cũng như hoạt động khai thác của ngư dân Việt Nam. Ngoài ra, không chỉ gây ra những hệ lụy về kinh tế, việc bị áp thẻ vàng còn phần nào ảnh hưởng đến uy tín của thủy sản Việt Nam trên trường quốc tế.

Theo ông Trần Đình Luân - Cục trưởng Cục Thủy sản, kể từ khi EC cảnh báo thẻ vàng đối với sản phẩm thủy sản khai thác của Việt Nam vào tháng 10/2017, giá trị xuất khẩu thủy sản của Việt Nam vào thị trường EU sụt giảm bình quân từ 6-10%/năm (tùy từng năm). Thủy, hải sản của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường EU bị kiểm soát 100%, thay vì kiểm tra xác suất, nghĩa là doanh nghiệp mất nhiều chi phí phát sinh.

Thị trường nhập khẩu thủy sản lớn thứ 2 của Việt Nam là EU (chiếm từ 17-20% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản) đã tụt xuống vị trí thứ 5 (sau Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc và ASEAN). Cùng với đó, việc này đã ảnh hưởng lớn đến uy tín, vị thế và quan hệ ngoại giao của Việt Nam trên trường quốc tế. Điều này cũng gây tổn thất về mặt kinh tế - xã hội đối với cộng đồng ngư dân ven biển và các doanh nghiệp.

Trao đổi với Người Đưa Tin, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến nhấn mạnh rằng việc tháo gỡ thẻ vàng không chỉ cải thiện thương hiệu, uy tín quốc gia mà còn thúc đẩy xuất khẩu thủy sản bền vững.

Thứ trưởng cho biết: “Sau khi Nghị quyết 04 của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao có hiệu lực từ tháng 8/2024, số tàu vi phạm vùng biển nước ngoài giảm mạnh”. Bên cạnh đó, qua hoạt động tuần tra, kiểm tra, kiểm soát của lực lượng Kiểm ngư, qua số lần phạt, số tiền phạt cho thấy việc chấp hành các quy định pháp luật nghiêm hơn.

Với một số vụ việc vi phạm đang tiếp tục hoàn thiện hồ sơ để đưa ra xét xử. Thứ trưởng tin tưởng, sau khi xét xử xong các vụ việc này, đường dây móc nối đưa tàu cá đi khai thác trái phép ở vùng biển nước ngoài sẽ hạn chế ở mức tối thiểu.

Không chỉ vậy, sự tiến bộ trong công nghệ giám sát cũng góp phần tạo sự minh bạch và giảm thiểu vi phạm. Về tình trạng gửi thiết bị định vị giám sát hành trình của tàu này sang tàu khác… cũng được xử lý quyết liệt. Tình trạng tàu 3 không (không đăng ký, không đăng kiểm, không giấy phép) cũng giảm mạnh trong thời gian ngắn.

Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ vào quản lý tàu thuyền đã đạt được nhiều tiến bộ. Hiện nay, hơn 98% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên đã được lắp đặt thiết bị giám sát hành trình. Các cơ quan chức năng cũng tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn ngư dân thực hiện nghiêm quy định của Luật Thủy sản 2017.

“Việc quản lý số tàu nguy cơ cao, EC yêu cầu ta phải giám sát chặt chẽ, hiện các tỉnh đi kiểm tra đều cam kết chụp ảnh, ghi hình, kiểm tra để khẳng định tàu không ra khơi”, Thứ trưởng nói.

Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, cuối tháng 11, Bộ NN&PTNT đã họp trực tuyến với EC và phía bạn đưa ra 26 vấn đề. Sau khi rà soát ở các địa phương, Bộ đã giải trình 26 vấn đề này. Trong đó, nhiều vấn đề phía bạn đã thống nhất với ta. Dự kiến đầu năm 2025 EC sẽ sang Việt Nam để kiểm tra thực địa.

Xác định ngư dân là chủ thể chính để có thể gỡ được thẻ vàng IUU do EU đưa ra đối với Việt Nam, do đó ngoài nỗ lực tuyên truyền đến mọi ngư dân đánh bắt thuỷ sản trên biển thì còn là công tác quản lý, giám sát, kiểm tra và biện pháp chế tài.

Tuy nhiên, trước khi các cấp thẩm quyền vào cuộc, chính người dân cần nhận thức rõ ràng về quyền lợi và trách nhiệm trong hoạt động đánh bắt trên biển của mình. Chỉ khi mọi cá nhân và tổ chức cùng ý thức sâu sắc vai trò của mình, mục tiêu phát triển bền vững ngành thủy sản mới có thể thành hiện thực.

Ngay từ đầu năm 2024, Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách quyết liệt nhằm siết chặt quản lý khai thác thủy sản. Các địa phương ven biển triển khai đồng bộ các biện pháp như giám sát hành trình tàu cá, truy xuất nguồn gốc sản phẩm và tăng cường tuần tra, kiểm soát vùng biển.

Ngư dân Nguyễn Công Tuyển ở Khánh Hòa, với hơn 20 năm gắn bó nghề đi biển, chia sẻ rằng ông đã trải qua nhiều thăng trầm trong nghề. Ông Tuyển cũng như các ngư dân khác đều mong mỏi ngày thủy sản Việt Nam được gỡ thẻ vàng IUU.

“Các ngư trường ở nước ta có nhiều tiềm năng nên nếu được quản lý thì cơ hội làm giàu của ngư dân rất lớn. Chúng tôi cũng thế mà yên tâm vươn khơi bám biển”, ông Tuyển nói.

Bên cạnh đó, các ngư dân tại thị xã Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, cũng đã không ngừng nỗ lực tuân thủ các quy định pháp luật về khai thác thủy sản nhằm góp phần gỡ bỏ thẻ vàng IUU từ Liên minh châu Âu.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, ông Huỳnh Tấn Thi, chủ của 4 tàu cá, chia sẻ rằng đội tàu của gia đình ông luôn chuẩn bị kỹ càng ngư lưới cụ, lương thực và thực phẩm trước khi vươn khơi. Thuyền trưởng và thuyền viên đều tuân thủ nghiêm ngặt quy định khai thác trong vùng biển Việt Nam, tuyệt đối không xâm phạm vùng biển nước ngoài, góp phần ổn định cuộc sống, nâng cao giá trị sản phẩm và giữ vững sinh kế bám biển lâu dài.

Dẫu vậy, ông Thi thừa nhận việc ghi chép nhật ký hàng ngày vẫn là thách thức với ngư dân bởi điều kiện sóng gió trên biển và thói quen chưa thay đổi. Để khắc phục, nhiều chủ tàu, bao gồm ông Thi, đã thí điểm lắp đặt thiết bị ghi chép nhật ký điện tử và duy trì hoạt động giám sát hành trình 24/24 giờ. Các thiết bị này không chỉ hỗ trợ cơ quan chức năng giám sát, quản lý tàu cá hiệu quả mà còn giúp ngư dân kết nối thông tin với đất liền để kịp thời ứng phó các tình huống khẩn cấp.

Tương tự, ông Phạm Văn Sinh, chủ tàu kiêm thuyền trưởng tàu cá BĐ-97496 TS, cũng cho biết mỗi lần buông lưới, vị trí khai thác đều được ghi chép chi tiết. Trước khi vào cảng, ông báo trước một giờ để Ban quản lý cảng cá kiểm tra, xác thực nguồn gốc sản phẩm. Để hỗ trợ ngư dân, chính quyền địa phương thường xuyên tổ chức gặp gỡ, tuyên truyền và tháo gỡ khó khăn sau mỗi chuyến biển.

Ông Sinh nhấn mạnh rằng: “Việc EU áp thẻ vàng đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống ngư dân khi sản phẩm gặp khó khăn trong tiêu thụ”. Do đó, ông khẳng định ngư dân Bình Định, đặc biệt tại Hoài Nhơn, tuyệt đối không vi phạm vùng biển nước ngoài, bởi sinh kế lâu dài chính là động lực để họ tuân thủ quy định.

Đồng hành với tinh thần trách nhiệm này, ngư dân Nguyễn Công, chủ tàu QNg-4769 TS ở Quảng Ngãi chia sẻ khi cập cảng Quy Nhơn, các thủ tục xác nhận nguồn gốc sản phẩm được thực hiện rất kỹ càng, đảm bảo minh bạch. Mặc dù quy trình nghiêm ngặt, ông vẫn an tâm vì sản phẩm được chứng nhận, nhờ đó giá bán ổn định hơn. Những nỗ lực phối hợp giữa ngư dân và chính quyền không chỉ tạo nên môi trường khai thác bền vững mà còn từng bước tháo gỡ thẻ vàng IUU, mở ra cơ hội phát triển bền vững cho ngành thủy sản Việt Nam.

Cảng cá Quy Nhơn là một điển hình trong việc hỗ trợ ngư dân thực hiện các quy định liên quan đến IUU. Ông Nguyễn Anh Dũng - Giám đốc Ban Quản lý cảng cá Quy Nhơn, cho biết: “Chúng tôi giám sát chặt chẽ sản phẩm bốc dỡ qua cảng, đối chiếu sản lượng thực tế với thông tin khai báo, đồng thời kịp thời cảnh báo và phối hợp xử lý trường hợp tàu cá mất kết nối”.

Theo UBND tỉnh Bình Định, thời gian qua, địa phương triển khai thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp trong quản lý đội tàu, theo dõi, kiểm soát và giám sát hoạt động tàu cá; truy xuất nguồn gốc thủy sản; thực thi pháp luật và xử lý vi phạm IUU.

Từ đầu năm 2024 đến nay, các lực lượng chức năng đã xử phạt vi phạm hành chính trên lĩnh vực thủy sản với đối với 90 trường hợp, trong đó: Mất kết nối thiết bị giám sát hành trình trong quá trình hoạt động trên biển 49 trường hợp; xử phạt các vi phạm có liên quan khác 41 trường hợp.

Liên quan tới công tác quản lý tàu cá, ông Nguyễn Tuấn Thanh - Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Bình Định, yêu cầu, đối với nhóm tàu cá "3 không" – không đăng ký, đăng kiểm, không có giấy phép khai thác thủy sản, Sở NN&PTNT chỉ đạo Chi cục Thủy sản tiếp tục rà soát, kiểm tra và hướng dẫn thực hiện đăng ký theo quy định.

Trường hợp chủ tàu không thực hiện đăng ký, chính quyền các cấp lập danh sách các chủ tàu, đưa tàu cá này vào danh sách tàu xả bản đối với chủ tàu không thực hiện đăng ký.

Cùng với đó, chính quyền các cấp liên quan yêu cầu chủ tàu cá cam kết đảm bảo thiết bị giám sát hành trình tàu cá hoạt động 24/24 giờ từ khi tàu rời cảng đến khi cập cảng để lực lượng chức năng theo dõi và quản lý.

Còn tại Cà Mau, địa phương có trên 4.000 tàu cá, với hơn 1.500 tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 15m trở lên, hiện đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình, đánh dấu tàu cá theo quy định, đạt tỉ lệ 100%.

Ông Lê Văn Sử - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau chia sẻ rằng địa phương đã chủ động ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả quản lý tàu cá, tập trung vào ba bước trọng tâm.

Trong đó, thiết bị giám sát phải đầy đủ tính năng, không bị tác động bởi người sử dụng. Dù vẫn còn tình trạng che chắn tín hiệu, các cơ quan chức năng đã ban hành quy định xử lý nghiêm hành vi này.

Đồng thời, ban hành quy định khai thác và sử dụng dữ liệu từ hệ thống giám sát hành trình (VMS) để tạo cơ sở pháp lý cho việc quản lý và xử lý vi phạm. Phân quyền sử dụng tài khoản VMS đến chính quyền địa phương, giúp các cấp quản lý kịp thời nắm bắt thông tin, thực hiện nhiệm vụ hiệu quả.

"Bằng cách này, các cơ quan chức năng cấp tỉnh có thể ngồi tại văn phòng mà vẫn theo dõi được tình hình, đôn đốc nhiệm vụ của chính quyền địa phương, đồng thời kiểm soát chặt chẽ tàu cá nằm bờ mất kết nối", ông Sử khẳng định.

Có thể thấy, từ Trung ương đến địa phương, cùng sự tham gia tích cực của ngư dân trên các ngư trường, ngành thủy sản Việt Nam đã có sự chuyển mình mạnh mẽ với tư duy đổi mới. Mục tiêu không chỉ dừng lại ở việc gỡ thẻ vàng IUU mà còn hướng đến phát triển nghề cá bền vững. Những nỗ lực trong ứng dụng công nghệ thông tin và quy trình quản lý chặt chẽ đã giúp không chỉ Cà Mau, Bình Định mà các tỉnh thành khác nâng cao hiệu quả chống khai thác IUU, đóng góp quan trọng vào hành trình đưa thủy sản Việt Nam trở lại vị thế vững chắc trên trường quốc tế.