Sau 25 năm, thị trường chứng khoán Việt Nam đã phát triển vượt bậc, từ phiên giao dịch đầu tiên chỉ có vỏn vẹn hai cổ phiếu lên sàn, đến nay đã trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng của nền kinh tế với hàng nghìn doanh nghiệp niêm yết, hàng triệu tài khoản giao dịch cùng dòng vốn ngày càng lớn.

Cột mốc đầu tiên đánh dấu sự hình thành của thị trường chứng khoán Việt Nam là năm 1996, khi Chính phủ thành lập Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trực thuộc Bộ Tài chính. Đây là cơ quan quản lý chuyên ngành đầu tiên về chứng khoán và thị trường chứng khoán, mở đầu cho tiến trình xây dựng thể chế, khung pháp lý và hạ tầng cho thị trường vốn tại Việt Nam.

Hai năm sau đó, Chính phủ ban hành Nghị định số 48/CP về việc thành lập Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (sau này là Sở Giao dịch Chứng khoán TP Hồ Chí Minh – HOSE). Dù được chuẩn bị kỹ lưỡng, thị trường phải mất thêm nhiều năm để hoàn thiện hạ tầng pháp lý, công nghệ và xây dựng niềm tin từ cộng đồng doanh nghiệp lẫn nhà đầu tư.

Thời điểm này, nền kinh tế Việt Nam vừa bước ra khỏi cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997. Tăng trưởng GDP năm 1999 chỉ đạt 4,77% – mức thấp nhất kể từ đầu thập niên 90. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) sụt giảm, niềm tin thị trường yếu, khu vực doanh nghiệp nhà nước đang được cổ phần hóa một cách thận trọng. Khái niệm “niêm yết” hay “minh bạch tài chính” lúc bấy giờ vẫn còn xa lạ với phần lớn lãnh đạo doanh nghiệp. Việc thành lập một sàn giao dịch chứng khoán trong bối cảnh ấy không chỉ là bước đi táo bạo mà còn là quyết định mang tính chính trị lớn.

Và rồi, vào sáng 28/7/2000, phiên giao dịch đầu tiên chính thức diễn ra, đánh dấu cột mốc hình thành sàn chứng khoán đầu tiên của Việt Nam, mở ra một kỷ nguyên mới về tài chính, minh bạch và huy động vốn cho nền kinh tế.

Trong phiên giao dịch lịch sử ấy, chỉ có 2 doanh nghiệp niêm yết là Công ty Cổ phần Cơ điện lạnh - mã chứng khoán REE và Công ty Cổ phần Cáp và Vật liệu Viễn thông - mã chứng khoán SAM (Tiền thân của Công ty Cổ phần SAM Holdings).

Trong phiên giao dịch đầu tiên, thị trường chỉ có hai mã cổ phiếu là REE của CTCP Cơ điện lạnh và SAM của CTCP Cáp và Vật liệu Viễn thông, nay là CTCP SAM Holdings, với tổng khối lượng khớp lệnh vỏn vẹn 6.000 cổ phiếu. Ở thời điểm đó, mỗi tuần sẽ diễn ra 2 phiên giao dịch. Dù quy mô ban đầu còn khiêm tốn, nhưng sự kiện này đã đặt nền móng cho một thị trường tài chính đầy triển vọng

Tiếp nối sự phát triển, năm 2005, Việt Nam thành lập Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HASTC), sau này là Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX). Cùng thời điểm này, thị trường UPCoM cũng được hình thành, mở rộng cơ hội tiếp cận vốn cho các doanh nghiệp.

Năm 2006, Quốc hội thông qua Luật Chứng khoán đầu tiên - một dấu mốc pháp lý quan trọng giúp hệ thống hóa các quy định liên quan đến hoạt động chào bán, niêm yết, giao dịch, và giám sát thị trường.

Luật này tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia vào thị trường Việt Nam, đồng thời khẳng định cam kết hội nhập và minh bạch hóa hoạt động tài chính.

Sau khoảng thời gian trầm lắng trồi sụt giai đoạn 2007 - 2010, giai đoạn này đã chứng kiến nhiều sự đổi mới. Ngày 6/2/2012, chỉ số VN30 lần đầu tiên được ra mắt. Kế tiếp, khoảng thời gian thanh toán rút ngắn từ T+4 xuống còn T+3. Đến năm 2016, khoảng thời gian này được rút ngắn thêm một lần nữa chỉ còn 2 ngày.

Ngoài ra, vào 22/7/2013, thời gian giao dịch trên sàn HoSE được kéo dài tới 15h hàng ngày. Sau đó khoảng 7 ngày, ngày 29/7/2013, thời gian giao dịch trên HSX cũng được kéo dài tương tự. Thị trường chứng khoán đồng thời được bổ sung các loại lệnh mới như: lệnh thị trường, ATC…

Một bước tiến mới về công cụ đầu tư được ghi nhận vào năm 2017, khi Việt Nam cho phép vận hành thị trường chứng khoán phái sinh với sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Đây là công cụ giúp nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro, đa dạng hóa chiến lược giao dịch, và đánh dấu sự trưởng thành của hệ thống giao dịch, thanh toán, giám sát.

Đến năm 2021, Chính phủ quyết định hợp nhất hai Sở Giao dịch Chứng khoán HoSE và HNX thành Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam (VNX) về mặt tổ chức quản lý. Dù hai sàn vẫn vận hành độc lập, nhưng việc thống nhất điều phối giúp nâng cao hiệu quả quản lý, đồng bộ dữ liệu, và hỗ trợ lộ trình hiện đại hóa thị trường.

Từ năm 2022 đến 2024, thị trường chứng khoán Việt Nam bước vào giai đoạn tăng tốc cải cách nhằm đạt mục tiêu nâng hạng từ thị trường “cận biên” lên thị trường “mới nổi” theo đánh giá của FTSE Russell và MSCI.

Các cải cách trọng tâm bao gồm từng bước sửa đổi quy định về giới hạn sở hữu nước ngoài, minh bạch hóa thông tin doanh nghiệp niêm yết, nâng cấp hệ thống giao dịch và chuẩn hóa quy trình công bố thông tin.

Đến nay, tổng giá trị vốn hóa thị trường chứng khoán Việt Nam đã lên đến hơn 7 triệu tỷ đồng (chiếm 69% tổng GDP). Trong đó, có đến 49 doanh nghiệp tỷ USD cùng hàng trăm cái tên có vốn hóa trên 10.000 tỷ đồng. Sau gần 25 năm, chứng khoán Việt Nam đã có hơn 9,7 triệu tài khoản, tương đương hơn 9% dân số.

Các cấu phần như trái phiếu doanh nghiệp, chứng chỉ quỹ, và chứng khoán phái sinh cũng ngày càng phát triển, góp phần hoàn thiện hệ sinh thái tài chính quốc gia.

Từ 2 mã cổ phiếu ban đầu, thị trường chứng khoán Việt Nam hiện đã có sự phát triển vượt bậc. Tính đến cuối tháng 3/2025, có 2.230 doanh nghiệp niêm yết và đăng ký giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khoán.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, đến cuối năm 2024, tổng vốn hóa thị trường đạt gần 7,2 triệu tỷ đồng (khoảng 288 tỷ USD), tăng 21,2% so với năm trước, tương đương khoảng 70,4% GDP năm 2023.

Hiện tại, thị trường chứng kiến sự trỗi dậy của nhiều tập đoàn tư nhân lớn như Vingroup, Hòa Phát, Vietjet, Masan... Những cái tên này không chỉ thể hiện sức mạnh doanh nghiệp mà còn cho thấy vai trò ngày càng lớn của thị trường chứng khoán trong huy động vốn.

Đi cùng với những tăng trưởng cũng là nhiều giai đoạn tăng trầm đáng nhớ của thị trường chứng khoán Việt.

Trong năm 2006, cổ phiếu của Vinamilk lên sàn giúp giá trị vốn hóa của của HoSE tăng gấp đôi trong ngày. Chỉ trong 1 năm đã có thêm 74 doanh nghiệp mới niêm yết trên sàn HoSE. Điều này đưa giá trị vốn hóa thị trường tăng từ 7.400 tỷ đồng lên 148.000 tỷ đồng. Chỉ số VN-Index cũng lên mức 752 điểm, tăng 144% chỉ sau một năm.

Thị trường chứng khoán bước vào thời kỳ phát triển mạnh mẽ và sôi động nhất trong năm 2007, khi chỉ số VN-Index đạt đỉnh lịch sử lần đầu tiên ở mức 1.170 điểm vào tháng 3. Đây là thời điểm Việt Nam vừa gia nhập WTO, nền kinh tế ghi nhận dòng vốn đầu tư nước ngoài đổ vào mạnh mẽ, và thị trường chứng khoán trở thành kênh đầu tư hấp dẫn.

Tuy nhiên, sau đó thị trường chứng kiến sự sụt giảm mạnh do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. VN-Index khép lại năm 2008 với mức giảm 66%, rơi xuống 316 điểm. Giá trị vốn hóa trên HoSE cũng “bốc hơi” 195.000 tỷ đồng.

Trong giai đoạn 2020–2021, bất chấp ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, thị trường lại chứng kiến làn sóng nhà đầu tư cá nhân gia nhập mạnh mẽ. Thanh khoản bùng nổ, VN-Index vượt đỉnh lịch sử 1.500 điểm – trở thành một trong những giai đoạn sôi động nhất.

Bước sang năm 2022, thị trường chịu nhiều áp lực từ lạm phát, chính sách thắt chặt tiền tệ toàn cầu, các vụ việc liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp và thao túng chứng khoán, khiến VN-Index giảm mạnh. Khối ngoại cũng liên tục rút vốn, phản ánh tâm lý lo ngại và thận trọng.

Đầu năm 2025, thị trường ghi nhận tín hiệu phục hồi nhờ kỳ vọng nâng hạng, lãi suất thấp và triển vọng kinh tế tích cực. Tuy nhiên, chính sách thuế quan từ phía Mỹ nhập khẩu lại tạo áp lực lên nhóm cổ phiếu xuất khẩu, khiến thị trường ghi nhận những sụt giảm trong ngắn hạn.

Có thể thấy, sau 25 năm phát triển, thị trường chứng khoán Việt Nam đã hình thành đầy đủ cấu trúc cơ bản: từ cổ phiếu, trái phiếu cho đến phái sinh. Hệ sinh thái tài chính được mở rộng, khung pháp lý ngày càng hoàn thiện.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới tiềm ẩn nhiều rủi ro, Việt Nam vẫn ghi nhận sự phục hồi mạnh mẽ. Năm 2024, tăng trưởng GDP đạt khoảng 7%, vượt mục tiêu Quốc hội đề ra, thuộc nhóm cao nhất khu vực. Mục tiêu năm 2025 là tăng trưởng trên 8%, làm nền tảng hướng tới tốc độ hai con số giai đoạn 2026–2030.

Với mục tiêu chung của nền kinh tế, Bộ Tài chính đã ban hành chương trình hành động triển khai thực hiện Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán đến năm 2030. Trong đó, ưu tiên hàng đầu là tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao chất lượng quản trị công ty, phát triển đa dạng sản phẩm và nhà đầu tư, tăng cường quản lý hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp, giám sát thị trường và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Đặc biệt, việc nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ hạng cận biên (Frontier Market) lên thị trường mới nổi (Emerging Market) đang được xác định là một nhiệm vụ trọng tâm. Đây không chỉ là bước tiến về mặt định danh quốc tế, mà còn là cơ hội thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài quy mô lớn, góp phần cải thiện thanh khoản và nâng cao chất lượng thị trường. Hiện nay, cơ quan quản lý đang tập trung tháo gỡ các nút thắt về cơ chế thanh toán giao dịch, quy trình đăng ký và sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, những tiêu chí then chốt mà các tổ chức xếp hạng như MSCI và FTSE vẫn còn băn khoăn.