Đó là món quà ngày 8/3 đáng nhớ nhất của phái nữ tại viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương. Trong ký ức của PGS.TS Nguyễn Lê Khánh Hằng, Phó Trưởng khoa Virus, viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, ngày Quốc tế phụ nữ của 17 năm trước quả thực đáng nhớ vô cùng!
Chúng tôi gặp PGS.TS Nguyễn Lê Khánh Hằng vào một buổi trưa, giữa lúc dịch Covid-19 vẫn diễn biến phức tạp và viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương vừa công bố nuôi cấy, phân lập thành công virus Corona chủng mới.
Với nhịp làm việc hối hả của những người “chiến sĩ trong phòng thí nghiệm”, Việt Nam đã trở thành một trong những nước đầu tiên chạm tay đến niềm tự hào này.
Ngồi trong căn phòng làm việc được lấp đầy bởi các thiết bị, máy móc, PGS.TS Nguyễn Lê Khánh Hằng không giấu nổi nỗi xúc động khi nhắc đến thành công bước đầu trong cuộc chiến với chủng virus Corona mới này.
Rồi bất giác, người nữ bác sĩ nhớ đến cuộc chiến của 17 năm trước, khi viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương cũng nhận nhiệm vụ tương tự đối với chủng virus Corona “lạ” khi đó, góp phần cùng các y, bác sĩ đẩy lùi đại dịch SARS.
Phó Trưởng khoa Virus bỗng bồi hồi khi nhắc lại: “Hồi đó, đối với chúng tôi, chẳng còn tồn tại cảm xúc về khoa học nữa. Thời điểm ấy, hiểu biết về an toàn sinh học quá ít, trang thiết bị lại không được như bây giờ, mà mức độ nguy hiểm của chủng virus Corona đó còn cao hơn rất nhiều so với chủng gây ra COVID-19 này.
Đứng trước một bệnh dịch lây lan qua đường hô hấp với tỷ lệ tử vong khá cao như vậy, cảm giác lúc đó chỉ là nghiên cứu vì ranh giới giữa sự sống và cái chết.
Nhận ra sự nguy hiểm, bác sĩ Carlo Urbani,đại diện cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là một trong những người tiên phong, đi vào vùng dịch (bệnh viện Việt - Pháp) để khuyến cáo cho bệnh viện, đây là một bệnh dịch lây qua đường hô hấp và rất nguy hiểm.
Ông đề nghị bệnh viện Việt - Pháp báo cáo với bộ Y tế về việc cảnh báo có thể là bệnh dịch, thậm chí phải cảnh báo toàn cầu. Cuối cùng, bản thân ông cũng bị phơi nhiễm, sau đó qua đời”.
“Tôi còn nhớ rất rõ, chúng tôi đã tiếp xúc với bác sĩ Carlo Urbani vào đúng ngày 8/3, khi ông mang mẫu bệnh phẩm từ bệnh viện Việt - Pháp đến cho chúng tôi. Những mẫu bệnh phẩm hôm đó được ông gói trong một chiếc hộp bánh gato Hải Hà - Kotobuki. Ông bảo: “Đây là quà cho các chị em!”.Lúc đó, chưa ai biết được mức độ nguy hiểm của những mẫu bệnh phẩm bên trong hộp bánh.
Sau đó khoảng hai ngày, bác sĩ Carlo Urbani trở về Thái Lan, chúng tôi thậm chí không nhận được thông tin gì về ông cho đến khi ông qua đời. Tức là ông đã bị nhiễm bệnh từ bệnh viện Việt - Pháp.
Đó là một ký ức đặc biệt đối với tôi! Minh chứng cho sự khốc liệt của đại dịch SARS. Bởi, bản thân bác sĩ Carlo Urbani là một nhân viên y tế kỳ cựu, một đại diện của WHO, rất nhiều kinh nghiệm, nhưng vẫn trở thành nạn nhân... Điều đó chứng tỏ, đối với những dịch bệnh, cái gì xuất hiện lần đầu tiên cũng thật nguy hiểm…”, PGS.TS Nguyễn Lê Khánh Hằng chợt ghì chặt các ngón tay khi nhắc đến dòng ký ức buồn.
Lấy lại sự bình tĩnh trong ít phút, bà khẽ nở một nụ cười: “Cũng chính từ những kinh nghiệm quý báu trong cuộc chiến với đại dịch SARS năm 2003, chúng tôi mới có thể sẵn sàng tâm thế và nhanh chóng “bắt” được con virus Corona chủng mới gây ra dịch Covid-19 này, tạo tiền đề cho cuộc chiến khống chế dịch”.
Trong căn phòng làm việc nhỏ, ThS.BS Nguyễn Hồng Hà, nguyên Phó Giám đốc bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương, Phó Chủ tịch hội Truyền nhiễm Việt Nam, là một trong những “chiến binh áo trắng” đã trực tiếp đương đầu vớiđại dịch SARS không khỏi bồi hồi khi nhớ lại chuỗi ngày trực chiến năm xưa.
Bác sĩ Nguyễn Hồng Hà ngồi xuống chiếc ghế tựa và bắt đầu câu chuyện: “Đại dịch SARS năm 2003 ở Việt Nam bắt đầu từ bệnh nhân người Mỹ gốc Hoa, Johnny Cheng, có biểu hiện nhiễm trùng hô hấp bình thường, nhưng bệnh viện Việt - Pháp khi ấy cũng nhận thấy biểu hiện bệnh hơi khác so với bệnh thông thường, mặc dù đã lấy mẫu xét nghiệm virus nhưng không tìm ra.
Sau vài ba ngày, nhân viên của bệnh viện bắt đầu có biểu hiện sốt, ho, số nhân viên y tế trở thành bệnh nhân ngày một tăng.
Tuy nhiên, ban đầu chưa biết đặt tên là gì, nên mới gọi là hội chứng hô hấp cấp tính nặng, hội chứng có nghĩa là chưa tìm ra nguyên nhân”.
Theo chia sẻ của bác sĩ Nguyễn Hồng Hà, thời điểm năm 2003, ông đang là Trưởng khoa Cấp cứu, viện Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới, bệnh viện Bạch Mai(nay là bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương). Vào ngày 8/3, các bác sĩ của bệnh viện Việt - Pháp đã mời ông sang hội chẩn cho y tá Nguyễn Thị Lượng.
Vị bác sĩ vẫn còn nhớ rõ ngày hôm đó: “Khi bước vào bệnh viện Việt - Pháp, tôi mới thực sự thấy một vụ dịch, các bác sĩ thông báo và chuẩn bị phòng cách ly, sử dụng quần áo bảo hộ, găng tay, khẩu trang để vào thăm khám.
Sau khi hội chẩn, tôi như các chuyên gia, bác sĩ khác, nhận định đây là bệnh “lạ”, từ trước đến nay chưa gặp. Hướng điều trị khi ấy là dùng thuốc kháng sinh chống bội nhiễm, dùng thuốc để hỗ trợ hô hấp và theo dõi”.
“Ngày 10/3, tôi tuyên bố, đây có thể là một vụ dịch và xác định một điều, phải chuẩn bị sẵn sàng tinh thần có thể phải đón bệnh nhân đến chữa.
Thời điểm này,Việt Nam chưa có bệnh nhân nào tử vong. Tuy nhiên, ngay lúc đó, tôi đãgợi ý trong cuộc họp giao ban với các bác sĩ phòng Cấp cứu: “Khi sang bệnh viện Việt - Pháp, tôi cảm thấy khu vực viện bí hơi, khả năng lưu thông không khí không được tốt. Nếu chúng ta tiếp nhận điều trị thì phải làm điều gì khác đi, chỉ còn cách mở cửa cho thoáng”.
Kinh nghiệm đó, đến nay, lại được áp dụng trong cuộc chiến chống dịch Covid-19 do chủng mới của virus Corona gây ra”, ông tự hào nhắc lại.
“Đến sáng thứ Hai, sau khi giao ban, bệnh viện Việt - Pháp tổ chức một cuộc họp, thống nhất đây là bệnh dịch chưa xác định được nguyên nhân, quy mô có thể còn tăng nữa, có những bệnh nhân tiến triển nặng và chưa loại trừ khả năng có thể tử vong”, ông thuật lại.
Ngay sau đó, GS. Trần Quỵ, Giám đốc bệnh viện Bạch Mai thời điểm đó, đã chỉ đạo cho viện Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới chuẩn bị sẵn sàng tiếp nhận bệnh nhân.
Từ ngày 11/3, bệnh viện Việt Pháp không tiếp nhận bệnh nhân đến khám.
Giai đoạn đó, viện Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới đã tiếp nhận 34 bệnh nhân, may mắn không có bệnh nhân nào tử vong tại viện.
Ông còn nhớ: “Ngày 14/3, viện Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới tiếp nhận ca đầu tiên, chính là nhân viên lễ tân tên Phương, người đã đón Johnny Cheng nghỉ ở khách sạn, cũng là người đưa ông ấy vào bệnh viện Việt - Pháp khám.
Lúc đó, bệnh nhân Phương phát bệnh được 5-7 ngày nhưng đi khám, uống kháng sinh không đỡ. Vào viện điều trị, thở oxy... Sau đó, lần lượt có các ca bệnh khác cũng vào viện để thăm khám...”.
“Cuộc chiến lúc đó quả thực cam go và khốc liệt, đặc biệt, thấy những người đồng nghiệp của chúng tôi ở bệnh viện Việt - Pháp lần lượt nhiễm dịch, có người ra đi mãi mãi, chúng tôi cũng không khỏi có chút hoang mang. Nhưng cho dù có chuyện gì, chúng tôi đã chọn ngành y, là xác định chống dịch như chống giặc, luôn phải làm hết trách nhiệm”, bác sĩ Nguyễn Hồng Hà nhấn mạnh.
Thấm thoắt đã 17 năm chống đại dịch SARS trôi qua, nhưng những kỷ niệm vẫn mãi in sâu trong tâm trí ThS. Phạm Thị Ngọc Dung, nguyên Trưởng phòng Điều dưỡng, (hiện là chuyên gia về điều dưỡng tại bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương) và các bạn đồng nghiệp. Những kỷ niệm không bao giờ có thể quên được!
Với ThS. Phạm Thị Ngọc Dung, tất cả những người đồng nghiệp ngày ấy tham gia phòng chống SARS, tâm trạng đều phảng phất chút ngại ngần, lo lắng xen giữa tinh thần trách nhiệm khi đứng trước người bệnh.
Nói đến đây, ánh mắt của bà khẽ nheo lại, nhìn về nơi xa xăm, bà tiếp tục giãi bày: “Giai đoạn đó, chúng tôi đã gặp không ít áp lực, biết rằngđang phải đối mặt với một dịch bệnh hết sức nguy hiểm, có nguy cơ lây nhiễm và tử vong rất cao. Đã có rất nhiều đồng nghiệp bị phơi nhiễm, có những đồng nghiệp đã ra đi mãi mãi.
Chúng tôi lại là điều dưỡng chăm sóc bệnh nhân, là những người tiếp xúc trực tiếp nhiều nhất, thực hiện công tác chăm sóc bệnh nhân toàn diện, chăm sóc về chuyên môn, chăm sóc về dinh dưỡng, chăm sóc về tinh thần và vệ sinh cá nhân cho người bệnh..., nên có nguy cơ lây nhiễm bệnh rất cao.
Bên cạnh đó, áp lực từ phía gia đình khi người thân của họ đang phải đương đầu với sự nguy hiểm, không biết tính mạng ra sao? Có đồng nghiệp con còn chưa đầy một tuổi, có đồng nghiệp mắc các bệnh mạn tính,… nhưng tất cả vẫn không “lùi bước”, không một chút ngần ngại khi tham gia chống dịch.
Ngoài kia, áp lực từ xã hội cũng thật đáng sợ! Mọi người xa lánh chúng tôi vì sợ tiếp xúc sẽ bị lây nhiễm. Nhiều đồng nghiệp của chúng tôi, thậm chíchồng/vợ, con cái phải nghỉ làm việc, hoặc phải nghỉ học ở nhà khi có người thân tham gia chống SARS”.
Suốt 45 ngày đêm chiến đấu với dịch SARS, là 45 ngày đêm mà nhân viên y tế và người bệnh động viên nhau, giúp đỡ lẫn nhau cùng vượt qua khó khăn, áp lực, nguy hiểm.
Nhắc về kỷ niệm trong khu cách ly, điều trị bệnh nhân nhiễm SARS, bà Dung bồi hồi: “Việc vệ sinh cá nhân đối với người bệnh SARS cũng để lại cho chúng tôi rất nhiều kỷ niệm đáng nhớ. Bệnh nhân SARS ở viện chúng tôi tỉnh táo, có thể tự ngồi dậy hoặc đi lại được, nhưng lại rất khó thở và lệ thuộc hoàn toàn vào hỗ trợ hô hấp, do vậy việc vệ sinh cá nhân cũng hoàn toàn do chúng tôi thực hiện.
Có những bệnh nhân cứ nắm chặt tay điều dưỡng mà thì thào: “Chị ở lại đây với em, đừng bỏ em một mình…”, lúc đó chúng tôi lại động viên, chuyện trò để bệnh nhân yên tâm điều trị”.
Ngồi đọc lại những dòng hồi ức do chính mình viết về chuỗi ngày chống SARS, ThS. Phạm Thị Ngọc Dung tâm sự, điều quan trọng và hạnh phúc nhất đối với bà, là không một nhân viên y tế nào tại viện tham gia chống SARS bị lây nhiễm.
Bên cạnh đó, nhân viên y tế đã “trả lại sự sống” cho tất cả người bệnh bị SARS điều trị tại bệnh viện. Và hạnh phúc cuối cùng là cuộc sống trở lại bình thường, con cái không còn phải nghỉ học, vợ/chồng không còn phải nghỉ làm vì có người thân tham gia chống SARS. Đó là phần thưởng vô giá đối với bà Dung, một ký ức không bao giờ quên.
Thời điểm năm 2003, khi chiến đấu với đại dịch SARS, các y, bác sĩ Việt Nam phải làm việc trong điều kiện hết sức khó khăn và thiếu thốn. Khó khăn về cơ sở vật chất, thiếu thốn về trang thiết bị, dụng cụ phòng hộ cá nhân...
Một dụng cụ phòng hộ cơ bản nhất như khẩu trang đảm bảo tiêu chuẩn nhưng cũng không có, phải sử dụng hai khẩu trang y tế thông thường, hoặc khẩu trang vải để phần nào ngăn ngừa sự lây nhiễm và cũng một phần giúp các y bác sĩ, điều dưỡng an tâm về mặt tâm lý.
Kết thúc cuộc trò chuyện, người điều dưỡng năm nào không quên bộc bạch:“Khó khăn và áp lực là vậy, nhưng cũng không khuất phục được chúng tôi. Đội ngũ tham gia chống SARS ngày ấy đều đã xác định được trách nhiệm của mình, xác định nghề y là nghề cứu người. Chúng tôi lựa chọn làm việc trong môi trường truyền nhiễm là đã xác định phải luôn luôn đối mặt với dịch bệnh, phải tiếp xúc với các bệnh truyền nhiễm.
Sau đại dịch SARS, chúng tôi cũng đã bước qua nhiều dịch bệnh có sức “tàn phá” nặng nề, lúc nào chúng tôi cũng trong trạng thái sẵn sàng trực chiến và hết lòng vì người bệnh.
Ngay như trong giai đoạn này, đứng trước dịch Covid-19, mang sứ mệnh của một “thiên thần áo trắng”, những y, bác sĩ, nhân viên y tế chúng tôi, bất kể ở thế hệ nào cũng đều chuẩn bị tâm thế, đương đầu với dịch để bảo vệ sức khỏe cộng đồng”.