Những ngày giữa tháng Bảy, vùng đất Tây Nguyên rục rịch chuyển mình đón những trận mưa đầu mùa. Bao giờ cũng vậy, những trận mưa đầu mùa thường "hung tợn", mưa giông, sấm chớp kéo theo những vệt sáng trải dài như muốn xé toạc cả bầu trời. Ngôi nhà rông tại làng Kon Sơ Lal, xã Hà Tây, huyện Chư Pah, Gia Lai từng được biết đến là đẹp, quý bậc nhất Tây Nguyên, là "linh hồn”, niềm kiêu hãnh của người dân nơi đây. Năm 2015, vào một ngày mưa gió bão bùng, những tia sét "hung tợn" đã xé toạc nhà rông trong sự tiếc nuối của người làng.
Mới đây, chúng tôi có dịp ghé thăm làng Kon Sơ Lal,. Chúng tôi không khỏi ngạc nhiên trước sự đổi thay của con người và mảnh đất này. Những cung đường đất ngày nào giờ đã hóa bê tông trải dài. Không còn cảnh nhếch nhác đầy bùn lầy mỗi khi mưa về. Và đặc biệt hơn, một ngôi nhà rông mới, sừng sững cao vút được dựng lên trong niềm hân hoan, kiêu hãnh của người làng.
Người làng phấn khởi đưa được nước từ đỉnh núi cao về tận làng phục vụ người dân.
Trò chuyện với chúng tôi, không giấu được sự phấn khởi ông Nguyễn Đức Minh, Bí thư Đảng ủy xã Hà Tây niềm nở: "Làng Kon Sơ Lal nay đã đổi khác. Dân làng Kon Sơ Lal rất đoàn kết, chăm chỉ làm ăn, biết áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Diện tích canh tác đất nông nghiệp của 145 hộ dân làng này là hàng trăm ha. Người dân trồng đầy đủ các loại cây nông nghiệp. Vài năm nữa, làng Kon Sơ Lal sẽ xuất hiện nhiều hộ dân giàu lên nhờ lợi nhuận thu được từ cây trồng".
Theo ông Minh, với tinh thần đoàn kết cộng đồng cao, người làng Kon Sơ Lal đã tạo nên những công trình phục vụ cộng đồng thấm đẫm tính nhân văn. Người làng, chung tay xây dựng được công trình nước tự chảy, nhà máy xay xát, máy gặt, ô tô phục vụ cho cả cộng đồng. Đây là một việc làm thực sự mang tính nhân văn, và tính đoàn kết cộng đồng cao.
Dưới mái nhà rông, đám trẻ con hồn nhiên nô đùa khiến chúng tôi cảm nhận được một vùng quê bình dị, an yên. Với các bô lão trong làng, nhà rông như là biểu tượng, là linh hồn, bao bọc, bảo vệ cho cả làng. Nhắc đến nhà rông, Già Hyưnh (vị chức sắc trong làng) đôi mắt rực sáng, giọng đầy tự hào kể: "Từ bao đời nay, với người làng Kon Sơ Lal, nhà rông không chỉ là biểu tượng, là linh hồn của buôn làng. Mà nhà rông còn là một nét văn hóa đặc sắc của dân tộc được cha ông đúc kết, lưu truyền từ đời này qua đời khác".
Nói đến đây, già già Hyưnh chợt khựng lại, giọng chùng xuống. Trong đôi mắt sâu thẳm của ông phảng phất nỗi buồn. Già nhớ lại: "Trước đây, làng Kon Sơ Lal được nhiều người biết đến bởi sở hữu một nhà rông lớn nhất, quý hiếm bậc nhất Tây Nguyên. Nhà rông được dựng lên đó là cả một quá trình lâu dài, tâm huyết của nhiều thế hệ cao nhân trong làng. Nhà rông được các bậc tiền nhân dựng lên bằng gỗ trắc, loại gỗ thuộc diện quý hiếm, giá thành rất cao. Những cây gỗ trắc được ông cha lựa chọn trong những cánh rừng nguyên sinh có tuổi đời hàng trăm năm. Loại gỗ này, chất liệu tốt không bị mối mọt, có thể chịu đựng được mưa nắng, trải qua hàng trăm năm không hề bị hư hỏng gì".
"Vậy mà, năm 2015 tai ương ập đến, trong ngày trời mưa to, sấm sét đã thiêu rụi phần mái nhà rông, khiến người làng vô cùng buồn bã. Sau đó, thương lái nghe tin tìm về tận làng ngỏ ý mua phần gỗ còn sót lại của căn nhà với giá 2 tỷ . Sau nhiều cuộc họp căng thẳng, người làng đồng ý bán số gỗ trên rồi trích hơn 1 tỷ đồng làm lại nhà rông như hiện nay. Số tiền còn lại và tiền Nhà nước chi trả cho việc dân làng nhận bảo vệ 600 ha rừng gọi là quỹ làng, được gửi vào ngân hàng. Tiền lãi của quỹ sẽ được rút ra, phục vụ cho hoạt động chung của làng Kon Sơ Lal như: hội làng, thăm người già đau yếu, hỗ trợ học sinh mồ côi, mua sắm đồ đạc, sửa chữa đường xá, cầu cống trong làng", già Hyưnh nói .
Không chỉ có nhà rông, mà công trình nước tự chảy mới được khánh thành cũng là niềm tự hào của người dân làng Kon Sơ Lal. Anh Khyơn, thôn trưởng làng Kon Sơ Lal chia sẻ: “Làng từng có 2 công trình nước tự chảy do Nhà nước làm cho. Dù nhiều nhà có giếng khoan nhưng cứ đến mùa khô là thiếu nước trầm trọng. Dân làng họp rồi quyết định làm công trình nước tự chảy mới. Có nhà hảo tâm hỗ trợ 4.000m ống phi 45 và 500 ống phi 75 cùng 1 bể inox chứa 5.000 lít nước, chúng tôi chi thêm 145 triệu tiền lãi từ quỹ làng và đóng góp hàng ngàn lượt ngày công để làm công trình nước sạch. Chúng tôi chọn một chỗ trên núi Kông Ju nơi có suối Đak Toak chảy qua làm nơi xây bể chứa đầu nguồn chứa khoảng 30m3 nước. Dân làng cũng đào thêm khoảng 9.000m hào để đặt ống dẫn nước về bể, tổng rộng 50m3 nước và chảy về 18 điểm lấy nước ở quanh làng”.
Những thanh niên trai tráng trong làng được huy động người vác ống nước, người vác xi măng, người đào rảnh chốn ống đưa nước từ trên núi cao về tại làng để phục vụ sinh hoạt của người làng.
Theo anh Khyơn, để hoàn thành được công trình này người làng đặt rất nhiều tâm huyết, hao hốn nhiều công sức. Hơn 4,5km đường ống dẫn nước từ đỉnh núi về làng, chôn dưới đất chạy quanh co qua đồi núi, ruộng đồng. Đường lên bể chứa đầu nguồn ở núi Kông Ju trơn trượt, lầy lội, người làng thay phiên gánh từng viên gạch, bao xi măng lên núi cao và đào hào để đặt ống dẫn nước.
Máy xát gạo được trích từ tiền quỹ cả làng ra để mua về phục vụ bà con trong làng.
Trong một ngôi nhà xây kiên cố cách nhà rông chừng 150m đặt 2 máy xay xát lúa. Những mẻ gạo trắng thơm được xát ra trong tiếng máy nổ xình xịch. Xát xong 2 bao gạo cho 1 người làng, anh Tăng cho hay: “Máy này được mua mấy năm rồi. Có 30 tổ tự quản do làng lập ra để thực hiện việc xay xát gạo cho bà con. Mỗi tổ làm 1 ngày ở đây. Một bao lúa xay xong có giá 10 ngàn. Đối với nhà nào nghèo quá thì miễn phí xát, cho lấy cám về luôn. Cái này có ý nghĩa thiết thực, ai cũng thích cả”.
Làng Kon Sơ Lal còn có 1 chiếc máy gặt, 2 máy cày là của chung. Đến thời kỳ gieo trồng, những chiếc máy nông nghiệp này hoạt động trên khắp cánh đồng. Đầu năm 2019, một chiếc xe ô tô 7 chỗ đời mới trị giá gần 400 triệu được mua về. Chiếc xe này được mua với ý nghĩa nhân văn là để chở người làng bị ốm đau đi viện, đi thăm họ hàng nơi xa, mua sắm đồ đạc khi hội làng.
Chiếc máy cày, máy tuốt lúa được mua về để phục vụ cho người dân trong làng.
Chiều tà, mặt trời khuất dần sau những rặng tre, rời khỏi làng Kon Sơ Lal chúng tôi không khỏi ngạc nhiên lẫn khâm phục tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái, mang tính cộng đồng cao của những công dân nơi đại ngàn này. Chúc cho những công trình "thế kỷ" của người dân Làng Kon Sơ Lal thắm đượm tinh thần cộng đồng mãi trường tồn, phát triển...
Ngoài việc mua sắm máy móc, dân làng Kon Sơ Lal còn sử dụng tiền quỹ để làm đường giao thông giúp việc đi lại thuận tiện hơn. Cùng chúng tôi đi thăm con đường nội đồng, ông Biên - Phó Chủ tịch HĐND xã Hà Tây hồ hởi nói: “Con đường này dẫn ra khu sản xuất của làng. Ngày trước đường nhỏ, dốc và không có cống khiến việc đi lại khó khăn. Năm trước nữa, dân làng trích hơn 20 triệu tiền quỹ mua cống rồi xây kiên cố; thuê máy múc gạt cho rộng đường ra và hạ độ dốc. Tôi cũng được giao xây cống này đấy. Bây giờ thì đường đẹp, chở nông sản dễ dàng hơn”.
Hồ Nam
