Cuộc chiến chống tham nhũng vẫn đang được thực hiện với quyết tâm cao của cả hệ thống chính trị. Bên cạnh việc cải tổ, hoàn thiện khung khổ pháp luật về phòng, chống tham nhũng, Nhà nước đã và đang thực thi nhiều biện pháp cụ thể để phòng, chống tham nhũng, tiêu biểu là việc đưa ra xét xử một số lượng lớn chưa từng có các vụ tham nhũng quy mô lớn.
Mới đây, cơ quan Cảnh sát điều tra bộ Công an đã hoàn tất kết luận điều tra, chuyển hồ sơ đến VKSND cùng cấp đề nghị truy tố 10 bị can phạm tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí và vi phạm quy định về quản lý đất đại liên quan đến "đất vàng" 2-4-6 Hai Bà Trưng quận1, TP.HCM).
Bị can Hồ Thị Kim Thoa hiện đang bỏ trốn.
Ngoài các bị can nguyên là lãnh đạo bộ Công Thương như Vũ Huy Hoàng, cựu Bộ trưởng; Phan Chí Dũng, nguyên Vụ trưởng vụ Công nghiệp nhẹ và một số lãnh đạo UBND và sở, ngành TP.HCM, kết luận điều tra đã nêu vai trò của bị can Hồ Thị Kim Thoa, cựu Thứ trưởng bộ Công Thương.
Tuy nhiên, cơ quan Cảnh sát điều tra bộ Công an cho biết, đến nay, bị can Hồ Thị Kim Thoa bỏ trốn, thời hạn điều tra vụ án đã hết, cơ quan Cảnh sát điều tra bộ Công an đã ra quyết định truy nã bị can, quyết định tạm đình chỉ điều tra vụ án đối với bị can và quyết định tạm đình chỉ điều tra bị can đối với Hồ Thị Kim Thoa, khi nào bắt được bị can sẽ tiến hành phục hồi điều tra và xử lý theo quy định của pháp luật.
Trường hợp bà Hồ Thị Kim Thoa một lần nữa khiến dư luận băn khoăn về biện pháp ngăn chặn những cựu quan chức sai phạm. Hiện tại, không ai biết bà Hồ Thị Kim Thoa đang lẩn trốn ở đâu và rất nhiều khả năng bị can này đã trốn ra nước ngoài.
Trước đó, cũng có một số cựu quan chức sai phạm bỏ trốn ra nước ngoài mà cơ quan chức năng phải tốn rất nhiều công sức mới truy bắt được như Trịnh Xuân Thanh - Cựu Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang hoặc Dương Chí Dũng - Cựu Tổng giám đốc Vinaline…
Vấn đề này tuy không mới nhưng vẫn luôn làm đau đầu các nhà làm luật cũng như các cơ quan tư pháp trong việc đấu tranh, phòng ngừa tội phạm.
Trao đổi với PV, Th.s, Luật gia Trần Quang Hòa (Hòa Bình) cho biết: Điều 124 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 quy định về các biện pháp ngăn chặn, trong đó có biện pháp ngăn chặn tạm hoãn xuất cảnh đối với: “a) Người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố mà qua kiểm tra, xác minh có đủ căn cứ xác định người đó bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ; b) Bị can, bị cáo”.
Có thể thấy quy định này tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan tiến hành tố tụng trong các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án nhằm khắc phục tình trạng người phạm tội xuất cảnh, bỏ trốn ra nước ngoài, nhất là các trường hợp đang trong giai đoạn bị thanh tra, kiểm tra của các cơ quan chức năng, giai đoạn giải quyết tin báo, tố giác tội phạm hoặc kiến nghị khởi tố như trước đây.
Luật gia Trần Quang Hòa (Hòa Bình).
Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp này theo quy định của BLTTHS năm 2015 vẫn còn điểm chưa hợp lý.
Cụ thể, về đối tượng áp dụng các biện pháp ngăn chặn (trong đó có biện pháp ngăn chặn tạm hoãn xuất cảnh): Tại khoản 1 Điều 109 BLTTHS năm 2015 quy định chỉ có người bị buộc tội mới có thể bị áp dụng biện pháp ngăn chặn, trong khi đó tại điểm đ khoản 1 Điều 4 giải thích: “Người bị buộc tội gồm người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo” mà không có người bị tố giác, kiến nghị khởi tố, do vậy các quy định về đối tượng áp dụng biện pháp ngăn chặn là chưa thống nhất.
“Lợi dụng kẽ hở này, nhiều người đã nhanh chân “cao chạy xa bay” trước khi bị cơ quan pháp luật... sờ gáy”, luật gia Hòa nói.
Nhìn từ vụ bà Hồ Thị Kim Thoa bỏ trốn, dư luận đặt câu hỏi “Vì sao không ngăn chặn người sai phạm sớm hơn?”.
Luật sư Nguyễn Trung Tiệp (Đoàn luật sư TP.Hà Nội).
Giải đáp thắc mắc này, luật sư Nguyễn Trung Tiệp – Đoàn luật sư TP.Hà Nội cho biết: Quyền tự do đi lại, quyền ra nước ngoài là quyền Hiến định của công dân được quy định trong Hiến pháp và chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết. Do đó, việc không cho xuất, nhập cảnh chỉ được áp dụng trong một số trường hợp cụ thể, quy định tại nghị định 136/2007. Tại thời điểm xuất cảnh mà người này chưa phải là bị can, bị cáo... thì không thể cấm họ xuất cảnh.
Tuy nhiên, một số quan chức có hành vi tham ô, tham nhũng đã nhìn trước được số phận của mình nên đã có những tính toán, chuẩn bị kỹ lưỡng cho tương lai, do vậy, chỉ cần có động thái nhỏ từ phía cơ quan chức năng, những người này ngay lập tức bỏ trốn đến vùng đất mới, trốn tránh sự truy lùng của cơ quan chức năng nước sở tại.
Từ đó, luật sư Tiệp đề xuất, cần có quy định nếu cán bộ, công chức bị xử lý kỷ luật về mặt chính quyền, bị kỷ luật về mặt Đảng thì không được xuất cảnh.
Cùng trao đổi về vấn đề này, Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa nhận định đây là vấn đề nhức nhối diễn ra nhiều năm nay. Mặc dù đã có khung pháp lý quy định về nội dung này, song vẫn còn nhiều điểm chưa hợp lý.
Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa.
Trong khi quan chức tham nhũng luôn chuẩn bị trước phương án phòng thân, tẩu tán tài sản. Chỉ cần một động thái nhỏ từ cơ quan chức năng, nhiều bị can đã “cao chạy xa bay”.
Để hạn chế tình trạng này, đòi hỏi cơ quan chức năng, đặc biệt là cơ quan điều tra khi xác minh, điều tra tội phạm cần phải tiến hành điều tra nhanh, gọn, hiệu quả; khi thấy có dấu hiệu tội phạm và có dấu hiệu bỏ trốn, cần thiết phải ra quyết định áp dụng biện pháp ngăn chặn như cấm đi khỏi nơi cư trú, hoặc cấm xuất cảnh.
Dưới góc độ pháp lý, luật sư Ngô Trung Kiên – Văn phòng luật sư Gia Long (đoàn luật sư tỉnh Hà Giang) cũng đồng tình rằng đây là lỗ hổng trong hệ thống pháp luật của chúng ta. Trong giai đoạn tiền tố tụng, khi đang trong quá trình xác minh tố giác, chưa có hình thức xử lý hình sự nào thì không được quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn như cấm đi khỏi nơi cư trú, cấm xuất cảnh…
Từ thực trạng này, luật sư Kiên kiến nghị: Nên sửa đổi một số quy định của pháp luật, cụ thể, trong giai đoạn tiền tố tụng, khi có tin báo, tin tố giác tội phạm, quá trình xác minh nguồn tin báo, đặc biệt là đối với những vụ án đặc biệt nghiêm trọng, nếu thấy người bị tố cáo có dấu hiệu hoặc có điều kiện bỏ trốn, cơ quan chức năng cần có biện pháp ngăn chặn ngay từ đầu.
Là người có nhiều trăn trở về vấn đề này, luật gia Trần Quang Hòa kiến nghị: Bên cạnh việc kiểm soát nghiêm ngặt việc cán bộ, công chức xuất cảnh, Việt Nam cần phải thiết lập cơ chế hợp tác quốc tế với Interpol, với cảnh sát, các cơ quan chức năng ở các nước về việc tội phạm tham nhũng trốn ra nước ngoài.
T.V
