Án lệ: Tham khảo chứ không bắt buộc

Một vấn đề đáng chú ý được nêu lên trong hội nghị này là phát triển án lệ. Hiện nay, TAND Tối cao đang bắt tay vào việc xây dựng Đề án phát triển án lệ tại Việt Nam. Theo TAND Tối cao, việc tòa phát triển án lệ phù hợp với tình hình thực tiễn công tác xét xử hiện nay và thông lệ một số nước có hệ thống pháp luật tương tự như Việt Nam.

Án lệ: Bước vận dụng pháp luật sau cùng

Theo dự kiến, đối với những vấn đề chưa có quy định của pháp luật thì quyết định của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao và Hội đồng Giám đốc thẩm của các tòa chuyên trách thuộc TAND Tối cao (nếu được Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao thông qua) sẽ có giá trị áp dụng bắt buộc đối với tòa cấp dưới.

Việc sử dụng án lệ được coi là bước sau cùng trong quá trình vận dụng pháp luật, xếp sau việc áp dụng văn bản quy phạm pháp luật, nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao. Khi xét xử, thẩm phán được khuyến khích viện dẫn án lệ của TAND Tối cao nhưng không có nghĩa án lệ là cơ sở pháp lý cho quyết định giải quyết án. Cơ sở pháp lý cho phán quyết của tòa vẫn phải dựa trên quy định trong hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật.

Việc viện dẫn án lệ là nhằm tôn trọng tính thống nhất trong áp dụng pháp luật của thẩm phán, đảm bảo tính chặt chẽ, có căn cứ trong quyết định của mình. Án lệ không mang tính bắt buộc. Thẩm phán tự mình có quyền quyết định có theo đường lối xét xử trong án lệ viện dẫn hay không.

Theo TAND Tối cao, việc tòa phát triển án lệ phù hợp với tình hình thực tiễn công tác xét xử hiện nay và thông lệ một số nước trên thế giới. Ảnh: HTD

Chánh án TAND Tối cao Trương Hòa Bình bày tỏ: “Có công nhận án lệ hay không thì nó vẫn đang tồn tại trong thực tế. Điều này không có nghĩa là tòa án thay quyền Ủy ban Thường vụ Quốc hội giải thích pháp luật mà chỉ là thông qua thực tiễn xét xử, tòa án đưa ra cách hiểu thống nhất về quy định nào đó. Nếu không công nhận án lệ mà phải chờ đến văn bản hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao thì thực chất cũng chỉ là một bước pháp điển hóa án lệ mà thôi. Vì thực tế, Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao cũng chỉ làm công tác tổng kết thực tiễn các án lệ rồi ban hành hướng dẫn”.

Bổ sung quy định về tranh tụng

Một vấn đề lớn khác cũng được nhiều ý kiến quan tâm là tranh tụng tại các phiên tòa. Với án hình sự, luật sư Lê Thúc Anh (Chủ tịch Liên đoàn Luật sư VN) than phiền rằng còn nhiều vụ việc luật sư gặp khó trong quá trình tham gia tố tụng, bào chữa, bảo vệ quyền lợi cho bị can, bị cáo. Ông góp ý thẳng thắn: “Muốn cải cách tư pháp đạt hiệu quả thì ngành tòa án cần có giải pháp cụ thể để tăng cường chất lượng tranh tụng tại phiên tòa và nâng cao vai trò của luật sư tham gia tố tụng”.

Với các loại án khác, Phó Chánh án TAND TP Hải Phòng Phạm Đức Tuyên cũng nhìn nhận: “Tranh tụng trong các vụ án dân sự, hành chính còn chưa rõ nét, trong đó phải kể đến nguyên nhân là do quy định hiện nay về tranh tụng rất khái quát, chưa được coi là nguyên tắc cơ bản trong Bộ luật Tố tụng dân sự và Luật Tố tụng hành chính. Do đó, cần bổ sung vào các bộ luật, luật tố tụng quy định tranh tụng là nguyên tắc cơ bản trong tố tụng để tránh việc thực hiện hình thức”.

Theo Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Sơn, việc đẩy mạnh tranh tụng tại phiên tòa, đổi mới thủ tục hành chính tư pháp tại tòa án chưa sâu rộng, thiếu hướng dẫn cụ thể về nội dung, phương thức thực hiện để áp dụng thống nhất. Tỉ lệ bản án, quyết định bị hủy, sửa do lỗi chủ quan của thẩm phán chưa giảm mạnh. Nguyên nhân là do một số đơn vị quán triệt nội dung cải cách tư pháp còn hình thức, chưa tạo được sự chuyển biến sâu sắc trong nhận thức của cán bộ, công chức nên triển khai một số nhiệm vụ cải cách tư pháp đạt hiệu quả chưa cao.

“Để nâng chất hoạt động tranh tụng, TAND Tối cao đã kiến nghị và được Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 đưa nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa thành một nguyên tắc hoạt động của tòa án trong dự thảo sửa đổi Hiến pháp” - ông Sơn nói.

Theo Bình Minh (Pháp luật TP HCM)