Tình bằng hữu là một mối tình vô cùng lớn, nó không thua gì tình cảm giữa vua và tôi, giữa bố và con, thậm chí có người cực đoan còn xếp nó trên cả tình chung thủy chồng vợ, của tình đằm thắm bồ bịch mà các nhà lãng mạn quân tử Tây nịnh đầm hay sướt mướt la lối là la măng hay la mua gì gì đấy. Trong lịch sử của riêng đàn ông có vô vàn những trường hợp hoặc tinh tế kẻ sĩ hoặc thô mãng hào kiệt sẵn sàng chết vì bạn. Thế nhưng cái tử tiết đấy không phải là cái dung tục thuần túy trả ơn lại càng không phải cái câu nệ tri ân báo đáp. Dự Nhượng nuốt than báo thù cho Trí Bá, Kinh Kha xả thân hành thích vua Tần đều chỉ là cái hết lòng của kẻ hiệp sĩ tận hiến cho người tri kỷ từng nuôi dưỡng từng chiều chuộng mình mà thôi. Tuyệt đối đấy không phải là tình bạn.
Chơi với bạn là phải “đạm như thủy”. (Đây là khái niệm rất khó chuyển dịch sang Việt ngữ, nhất là với những đàn ông đang loay hoay đi tìm bạn). Đại loại tình bằng hữu đương nhiên là đậm đà nhưng trong suốt vô tư vô công vô danh vô lợi. Ở lời “tự tự” tức là bài tựa viết cho chính mình, Thi Nại Am tác giả của thiên anh hùng ca “Thủy Hử” đã đơn sợ bộc bạch “Cái việc khoái ý không gì bằng bạn. Nhưng nào có được nhiều đâu. Có khi gió lạnh, có lúc mưa lầy, có lúc ốm đau, có khi không gặp. Bao nhiêu lúc đó thực là như ở trong tù. Nhà ta ruộng chẳng có bao, phần nhiều cấy lúa để riêng nấu rượu. Ta không uông mấy nhưng để phòng cho bạn ta xơi. Nhà ta cửa liền sông lớn, mái có cây to bóng mát nơi bạn ta lui tới hay ngồi. Nhưng những ngày họp mặt tất là rất ít. Bạn ta toàn là những hạng điềm đạm thông minh, nhưng mỗi ngày nói xong lại bỏ không biên chép bao giờ”. (Bản dịch Á Nam Trần Tuấn Khải). Chính vì thế mà nguyên nhân để Thi Nại Am phải viết tiểu thuyết giản dị đến ứa lệ. “Ta biết đâu người sau đọc đến sách ta sẽ bảo ra sao. Hãy biết ngày nay đưa trinh bạn ta, bạn ta đọc mà vui thế là đã đủ”. Xem bộc bạch của các văn nhân đương thời trong kỷ yếu của các hội nghệ thuật thì đa phần thấy động cơ viết lách là vì thất tình với gái đẹp, vì phẫn uất với xã hội, vì tự giác được trách nhiệm sứ mệnh, hiếm có một ai chỉ viết vì chiều bạn. Thi Nại Am thật là một nam văn sĩ phi thường. Cho đến tận bây giờ, Thủy Hử vẫn là trường thiên văn chương đệ nhất tả được trọn hết cái nghĩa của tình bằng hữu. Lần đầu tiên trên thế giới, tại một cái đầm nhỏ ở Lương Sơn Bạc lại có nhiều đàn ông mọi tuổi mọi giới mọi văn hóa thiết tha chơi với nhau đông đến thế. “Văn tức là người”, những tưởng là câu hoang đường ngoa ngôn không ngờ hóa ra thật.
Trong đám bạn vô tư trong sáng tri kỷ của đàn ông thì thỉnh thoảng lắm mới có đàn bà. Bạn khác giới mà cao cả để thành bằng hữu thì đương nhiên vừa hiếm hoi lại vừa khó. Hiếm vì thủa xa xưa đàn bà đã là tiểu thư khuê các thường ít được lang thang ra ngoài mà giao du. Có muốn lành mạnh đi học ngoại ngữ hay tin học buổi tối cũng đành phải giả nam như trường hợp của cô bé Chúc Anh Đài. Nhưng ngay cả mạnh dạn tân tiến như Chúc tiểu thư khi đã lộ nguyên hình là nữ thì tình bạn với người đàn ông Lương Sơn Bá bỗng chốc bị tha hóa thành tình nhân, thậm chí còn bi kịch hơn, tẻ nhạt hơn, thành vợ. Con gái ở thời chưa có quán bar, chưa có vũ trường muốn giao lưu với nhiều đàn ông bắt buộc phải hành nghề kỹ nữ, một nghề bị kha khá đám mày râu không trân trọng, trừ một số văn nghệ sĩ có quái tính lập dị kiểu như Đỗ Mục ở Tàu, Toulouse Lautrec ở Tây hoặc Tản Đà ở ta mới đủ can đảm nội lực mà tìm bạn trong đám gió bụi hồng phấn giai nhân ấy. Còn khó là do muốn thành bạn được phải có kiến thức về tình bạn. Chơi với bạn không giống như chơi cổ phiếu. Lúc sôi nổi lên cao cũng chẳng thấy làm mừng, lúc bí bét tụt xuống cũng chẳng lấy làm khổ. Chỉ số Down Jones hay VN-Index ở đây là vô nghĩa. Chơi với bạn phải dung dưỡng lấy cái dở ở bạn, bạn mà toàn hay thì đâu có bền. Nửa đêm bạn say gõ cửa rồi dịu dàng nôn một bãi tướng thì mình vẫn bừng bừng vui, âu yếm lo lắng quét dọn. Phụ nữ thanh tao sạch sẽ rất khó qua được cái cửa ải hiểm trở mất vệ sinh này.
Người đàn ông có thể không có tiền, không có phẩm chức, thậm chí tuyệt vọng không có cả ái tình theo kiểu rômăngtíc, nhưng không thể không có bằng hữu.
Nhà văn Nguyễn Việt Hà
