Với động thái thu giữ tàu lặn không người lái (UUV) của Mỹ vài ngày trước, giới quan sát cho rằng Bắc Kinh muốn gửi thông điệp yêu cầu Mỹ hạn chế lại hoạt động giám sát của nước này ở Biển Đông.
Ngoài ra, Trung Quốc cũng kỳ vọng Mỹ sẽ không có những hoạt động mang tính chất quân sự ở trên vùng biển này thông qua việc sử dụng các thiết bị không người lái.
Trung Quốc lo ngại những chiếc UUV của Mỹ có thể dùng để săn ngầm.
Trong khi phía Mỹ đã thể hiện sự sốt sắng xen lẫn căng thẳng, Bộ quốc phòng Trung Quốc trong một tuyên bố mới đây lại thể hiện sự bình thản khi cho biết nước này sẽ trả lại chiếc UUV cho tàu khảo sát hải dương học Bowditch "theo cách thích hợp".
Trong khi đó Tổng thống đắc cử Donald Trump trong một dòng chia sẻ trên trang Twitter cá nhân đã tuyên bố không muốn lấy lại chiếc tàu lặn không người lái bị lấy mất mà "hãy để Trung Quốc giữ nó".
Yuan Zheng, chuyên gia nghiên cứu nước Mỹ từ Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, cho biết hành động của Bắc Kinh là một sự táo bạo đầy bất ngờ. Bên cạnh đó, nó đính kèm thông điệp thể hiện sự không hài lòng đối với hoạt động trinh sát chặt chẽ của Mỹ ở Biển Đông.
Trong khi giáo sư Zhang Zhexin từ Viện Nghiên cứu Quốc tế Thượng Hải dự đoán chính quyền Trung Quốc sẽ sớm trả lại chiếc UUV cho Mỹ trong khoảng 10 ngày tới.
"Trung Quốc đang lo lắng rằng Mỹ sẽ thúc đẩy nhiều hoạt động ở Biển Đông trong giai đoạn chuyển tiếp quyền lực", ông nói. "Bắc Kinh có thể sẽ có những thảo luận với Mỹ về giải quyết các vấn đề va vấp trên biển, đặc biệt là việc đụng độ với các tàu lặn không người lái".
Trung Quốc và Mỹ đã ký kết bộ quy tắc ứng xử trên biển bao gồm một tập hợp các quy trình tiêu chuẩn được thiết lập để giảm thiểu những rủi ro va chạm ngoài ý muốn bởi các lực lượng giữa hai nước. Tuy nhiên cả hai chưa có quy trình cụ thể đối với các thiết bị do thám không người lái.
Trước đó phía Mỹ gọi hành động thu giữ của Trung Quốc là "bất hợp pháp" và yêu cầu phía Bắc Kinh ngay lập tức trả lại chiếc UUV đang "tham gia hoạt động thu thập dữ liệu độ mặn" và mang tính chất nghiên cứu đơn thuần.
Giới quan sát cho rằng hành động của Trung Quốc là biểu hiện cho sự lo ngại của nước này với Tổng thống đắc cử Donald Trump.
Ngược lại, Trung Quốc lập luận rằng việc bắt giữ của nước này là đúng luật do thiết bị không người lái có thể cản trở hành trình và gây nguy hiểm cho tàu thuyền.
Zhang Baohui, một chuyên gia nghiên cứu an ninh Trung Quốc tại Đại học Lĩnh Nam của Hồng Kông nhận định rằng, phía Trung Quốc hoài nghi việc thu thập dữ liệu từ các yếu tố như dòng chảy và độ mặn của các thiết bị UUV chỉ là một phần. Thực tế công nghệ tối tân của Mỹ từ các tàu lặn không người lái cũng bắt được tín hiệu và định vị các tàu ngầm hạt nhân của Trung Quốc.
Antony Wong Dong, một quan sát viên quân sự Macau cho biết các dữ liệu được thu thập bởi các UUV là rất quan trọng để Mỹ lập ra bản đồ hành động quân sự ở Biển Đông.
"Nếu Mỹ muốn đẩy mạnh việc giám sát chống lại Trung Quốc, hoặc thậm chí là chuẩn bị cho một kế hoạch chiến đấu, họ có thể sử dụng dữ liệu được từ những thiết bị không người lái", ông nêu quan điểm. "Các dữ liệu sẽ có ích cho việc giám sát chống tàu ngầm Trung Quốc và lập kế hoạch cho tàu ngầm của Mỹ trong khu vực".
Wong cũng cho biết việc bắt giữ là một động thái gửi tín hiệu của Trung Quốc đến với Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump, người đã luôn thể hiện có lập trường cứng rắn với sự cạnh tranh từ Bắc Kinh.
Trên thực tế, Trung Quốc bị phía Mỹ chỉ trích là bắt giữ chiếc UUV của tàu khảo sát hải dương học Bowditch một cách vô lý, bởi thiết bị này đang hoạt động ở vùng biển quốc tế, không nằm trong "đường chín đoạn" phi lý mà nước này vẽ ra ở Biển Đông.
Cựu đại sứ Mỹ tại LHQ John Bolton, một cố vấn cấp cao của ông Trump, mô tả hành động của Trung Quốc như là một hành động cố ý làm bẽ mặt Mỹ.
"Đây là vùng biển quốc tế, Trung Quốc ngang nhiên mang chiếc UUV đi", ông nói với Fox News. "Đó là kết quả 8 năm không dứt khoát của chính quyền Obama".
Ashley Townshend, một nhà nghiên cứu tại Đại học Sydney cho biết: "Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng ở Biển Đông và những tuyên bố ngày càng cứng rắn của ông Trump về chính sách với Trung Quốc, sự kiện này sẽ là thử nghiệm nguy hiểm đối với quan hệ Mỹ-Trung Quốc".
Giới quan sát cho rằng tác động của vấn đề tranh cãi này đối với quan hệ song phương phần lớn sẽ phụ thuộc vào thái độ mà hai nước lựa chọn khi bước vào đàm phán, bên cạnh thể diện quốc gia cũng như phản ứng của truyền thông Trung Quốc.
Quốc Vinh
