Biểu hiện khi bị kiến ba khoang cắn
Hàng năm, cứ đến mùa mưa, khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 10, số người bị tổn thương do kiến ba khoang lại tăng đột biến.
Năm nay, theo Ths.BS. CKII Nguyễn Tiến Thành - Thành viên Hội Da liễu Việt Nam từ đầu tháng 6 đến nay, đã tiếp nhận hàng chục bệnh nhân đến khám vì viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang, trung bình mỗi ngày 5- 7 ca, tăng đột biến gấp nhiều lần so với những tháng trước.
Theo BS. Thành, kiến khoang (paederus) là côn trùng thuộc họ Staphylinidae (nhưng theo phân loại khác có thể đứng độc lập theo họ Paederinae). Họ này có tới 1400-20000 giống rất giống nhau.
Thường gặp P. fuscipes, P. literalist, P. caligatus, P. australia, P. sabaeus… Paederus mình dài, thanh từ 1,5-20 mm (7-10 mm), thoạt nhìn giống kiến. Dân gian gọi bằng nhiều tên như: kiến khoang, kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong đít. Đầu nhỏ, có 2 râu đơn chia đốt mở rộng về phía trước.
Độc tố trong kiến ba khoang rất mạnh. Loài côn trùng này không cắn hoặc chích mà chỉ vô tình người bị tiếp xúc hay cọ vào chúng.
Bệnh nhi bị kiến ba khoang đốt gây nề đỏ, chảy dịch vàng.
Chất độc trong cơ thể kiến có thể làm tổn thương da người (bỏng da, viêm da) nếu chất này được giải phóng ra khi kiến bị tác động hoặc bị chà xát hay bị giết, chúng giải phóng dịch lỏng coelomic có chứa paederin - một hóa chất gây phồng rộp da rất mạnh.
Ban đầu bệnh nhân thấy hơi ngứa rát, căng da, biểu hiện đỏ một vùng da, sau 6-12 giờ thành một đám hơi nề, đỏ cộm thành vệt, trên đó nổi những mụn nước to nhỏ không đều 1-5mm, 1-3 ngày sau thành phỏng nước phỏng mủ. Lúc này thấy cảm giác đau, rát càng tăng.
Bệnh viêm da tiếp xúc do côn trùng có thể gây thành dịch đặc biệt vào tháng 7-10 hàng năm. Bệnh nhân có biểu hiện lâm sàng khá giống nhau với tổn thương thành dải đỏ, phù có trường hợp có mụn nước mụn mủ vị trí vùng hở là chủ yếu. Bệnh được chẩn đoán nhầm là herpes, Zona, giời leo.
Điểm hình như trường hợp bé gái 8 tuổi được mẹ đến thăm khám bác sĩ trong tình trạng vùng nách trợt loét, nề đỏ, chảy dịch vàng, bé đau rát không ăn không ngủ được, con và mẹ cùng khóc trong suốt quá trình khám bệnh.
Theo lời kể của mẹ bé, 5 ngày trước bé có về quê chơi, sau khi ngủ dậy thấy nách của bé bị vệt đỏ, phù có thể trên có mụn nước mụn mủ, con kêu đau rát nhiều và khóc, bé vô cùng sợ hãi, không dám giơ tay lên vì vùng da tổn thương rất nặng: trợt, nề đỏ, chảy dịch vàng...
Điều đáng tiếc là phụ huynh lại tưởng bé bị bệnh đơn giản nên đã điều trị bằng dân gian, tự ý mua thuốc acyclovir về uống và bôi, tắm bằng lá cây khiến tổn thương nhiễm khuẩn, tổn thương lan rộng hơn nguy cơ cao để lại vết thâm và sẹo vĩnh viễn.
BS. Thành cho biết, bé được chỉ định dùng các dung dịch dịu da, sát khuẩn nhẹ, kết hợp kháng sinh, kháng Histamin tổng hợp, thuốc giảm đau... sau 2 ngày thăm khám và điều trị theo phác đồ tình hình của bé đã cải thiện.
Chuyên gia khuyến cáo
BS. Thành chia sẻ, rất nhiều người sai lầm khi coi viêm da tiếp xúc là bệnh zona, điều trị bằng acyclovir là không đúng, khiến tổn thương lan rộng hơn.
Một số người còn chủ động bắt kiến ba khoang với hy vọng chữa được bệnh nấm da, hạt cơm… Tuy nhiên, cách làm này rất nguy hiểm, có thể khiến cho độc tố của kiến ba khoang phát tán, gây sốt, nhiễm trùng ở da...
Do đó, điều tối kỵ là không được để dịch tiết của kiến ba khoang tiếp xúc với cơ thể. Nếu nhìn thấy kiến khoang trên người thì không nên dùng tay không để đập mà tốt nhất nên có tờ giấy để kiến khoang bò ra giấy sau đó lấy ra khỏi người.
Bác sĩ khuyến cáo, vào mùa mưa ban đêm côn trùng theo ánh đèn bay vào buồng làm việc, buồng ngủ, buồng tắm. Bệnh nhân làm việc, ngủ, tắm dưới ánh đèn bị côn trùng rơi vào cổ mặt, phần hở thân mình vô tình dơ tay quệt, đập làm côn trùng có chứa chất pederin xiết lên da, hoặc côn trùng bám vào khăn mặt rơi vào bồn rửa, bệnh nhân không chú ý nên xát phải côn trùng lên da và gây viêm da phỏng nước.
Không nên đắp lá cây hoặc tự ý bôi thuốc theo quan điểm dân gian để tránh bị nhiễm trùng, sẹo.
Để tránh kiến ba khoang, người dân nên buông rèm cửa hoặc làm lưới ngăn côn trùng ở khu vực cửa, lỗ thông khí (nhất là nơi ở gần cây cối, cánh đồng…) khi thắp đèn, ngủ trong màn. Bên cạnh đó, thường xuyên vệ sinh môi trường, phát quang bụi rậm, cây cỏ, giũ mạnh khăn mặt, quần áo trước khi dùng.
Khi đi làm việc trên đồng ruộng, nhất là vào mùa mưa bão, cần dùng phương tiện bảo hộ lao động và có thể xử lý diệt kiến bằng phun deltamethrin, alpha cyhalothrin, permethrin ở những vị trí mà kiến hay tập trung gần người.
Nếu đã tiếp xúc (hoặc nghi ngờ tiếp xúc) với kiến ba khoang, người dân không dùng tay trần để bắt, giết, miết kiến.
Nếu lỡ tay đập hoặc chà xát kiến ba khoang trên da thì phải nhanh chóng rửa sạch nơi tiếp xúc bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý, xà phòng, tránh đưa tay đã tiếp xúc với kiến chạm vào các vùng da khác. Sau đó, đến cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời, không nên tự điều trị để tránh các biến chứng nặng hơn.
BS. Thành cũng nhấn mạnh viêm da do kiến ba khoang thường khỏi nhanh trong vòng 1 tuần nếu xử trí đúng cách, tuyệt đối không nên đắp lá cây hoặc tự ý bôi thuốc theo quan điểm dân gian để tránh bị nhiễm trùng và sẹo.
