Bộ Tài Chính cho rằng bộ Công Thương "chưa nghiêm túc" vì khi có chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành để làm việc với các địa phương và doanh nghiệp trong xuất khẩu gạo, Bộ này chỉ thực hiện một cuộc kiểm tra 1/2 ngày nên chưa đánh giá được tổng thể nguồn cung và tình hình xuất khẩu gạo.
Về việc này, bộ Công Thương cho rằng thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ngay trong ngày 25/3, Bộ trưởng bộ Công Thương thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành để làm việc với các địa phương và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo chủ chốt.
"Với thời hạn 3 ngày, trong điều kiện dịch bệnh đang diễn biến hết sức phức tạp, việc tổ chức làm việc với từng tỉnh, từng doanh nghiệp chủ chốt để nắm tình hình là không khả thi. Vì vậy, bộ Công Thương đã mời các Bộ, ngành có liên quan, đại diện UBND TP. Hồ Chí Minh, UBND các tỉnh, thành phố thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), Hiệp hội Lương thực Việt Nam và 20 thương nhân có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất tham dự buổi làm việc với Đoàn kiểm tra vào ngày 26 tháng 3 năm 2020 tại TP. Hồ Chí Minh", bộ Công Thương phân trần.
Trớ trêu thay, cũng theo bộ Công Thương, trong buổi làm việc đó có đại diện bộ Tài chính nhưng đã không nhận xét là bộ Công Thương chỉ tổ chức một cuộc họp 1/2 ngày là "chưa nghiêm túc" và "chưa thể đánh giá được tổng thể nguồn cung và tình hình xuất khẩu gạo" như nhận xét mới đây.
"Bộ Công Thương cho rằng việc tổ chức cuộc họp với tất cả các bên có liên quan tại TP. Hồ Chí Minh vào ngày 26/3/2020 là cách làm duy nhất khả thi trong bối cảnh dịch bệnh đang diễn biến hết sức phức tạp, việc đi lại khá khó khăn và Đoàn kiểm tra chỉ có 3 ngày để thu thập, phân tích, xử lý thông tin, sau đó xây dựng báo cáo theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ", Bộ này giải thích lý do cuộc họp chỉ kéo dài 1/2 ngày.
Đối với 2 lần góp ý của Bộ Tài chính về việc điều hành xuất khẩu gạo nhưng "chưa được bộ Công Thương tiếp thu" - theo báo cáo của bộ Tài chính, về việc này, bộ Công Thương đã nêu ra 3 lý do để giải thích.
Cụ thể, Bộ này cho hay: Cấm xuất khẩu gạo để buộc người dân, doanh nghiệp phải bán gạo cho dự trữ quốc gia là việc không nên làm, nhất là trong bối cảnh người dân, doanh nghiệp đang phải chịu rất nhiều tác động tiêu cực do dịch bệnh gây ra. Cách giải quyết phù hợp nhất, được người dân và doanh nghiệp đồng tình ủng hộ là tiếp tục cho xuất khẩu gạo, bao gồm cả gạo tẻ, nhưng có sự kiểm soát chặt chẽ, minh bạch về số lượng để bảo đảm an ninh lương thực trong bối cảnh dịch bệnh, hạn hán và xâm nhập mặn.
Ảnh minh họa.
Đề xuất dừng xuất khẩu trên cơ sở phân biệt gạo tẻ và các loại gạo khác có thể sẽ dẫn đến rủi ro về đạo đức và là mảnh đất màu mỡ cho lợi ích nhóm và tham nhũng phát triển bởi bằng mắt thường, rất khó phân biệt giữa gạo tẻ (loại cấm xuất khẩu) và gạo thơm (loại được phép xuất khẩu).
Xuất phát từ đây, để giảm thiểu rủi ro, cơ quan Hải quan sẽ buộc phải kiểm tra và trưng cầu giám định chủng loại gạo cho từng lô gạo xuất khẩu. Chị phí tăng thêm về thời gian và tiền bạc là rất lớn và bất hợp lý trong bối cảnh người dân và doanh nghiệp đã đồng tình hạn chế xuất khẩu gạo để chung tay cùng Chính phủ bảo đảm an ninh lương thực'.
Đối với ý kiến của Bộ Tài chính cho rằng phương thức điều hành "đăng ký tờ khai trước được xuất trước" (FCFS) là bất cập và đề nghị thay thế bằng đấu thầu hạn ngạch hay phân bổ hạn ngạch. Tuy nhiên, Bộ Tài chính cho rằng phương thức điều hành "đăng ký tờ khai trước được xuất trước" (FCFS) là bất cập và đề nghị thay thế bằng đấu thầu hạn ngạch hay phân bổ hạn ngạch.
Lại một lần nữa, Bộ Công thương "đổ lỗi" cho Bộ Tài chính đã không góp trong trong cả 2 lần góp ý cho báo cáo của Đoàn kiểm tra và Bộ Công Thương. "Bộ Tài chính đều không có ý kiến về các "bất cập" của phương thức FCFS trong điều hành hạn ngạch", Bộ Công thương nói.
Giải thích thêm về vấn đề này, Bộ Công thương chỉ ra rằng trong suốt 2 tuần sau khi phương án điều hành xuất khẩu gạo được công bố, Bộ không nhận được ý kiến trái chiều nào về phương thức FCFS. Ngược lại, nhiều doanh nghiệp cho đây là phương thức tương đối phù hợp bởi khả năng giải tỏa cho các doanh nghiệp có sẵn hàng tại cảng là rất cao. Rất tiếc là sau đó, việc triển khai cơ chế FCFS trên thực tế đã để xảy ra một số sự việc mà theo nhận xét của các doanh nghiệp là thiếu phối hợp, thiếu công khai, minh bạch, gây thêm khó khăn… dẫn đến những bức xúc không đáng có, không phải lỗi tự thân của cơ chế FCFS. Các ý kiến này đã được Bộ Công Thương tổng hợp chuyển tới Bộ Tài chính để xem xét, xử lý theo thẩm quyền.
Theo văn bản 2806, cơ chế điều hành hạn ngạch do Bộ Tài chính đề xuất là đấu thầu hạn ngạch, trên thực tế là bán hạn ngạch để thu tiền vào ngân sách nhà nước. Bộ Công thương cho rằng, trong bối cảnh khi người dân và doanh nghiệp phải chịu nhiều tác động tiêu cực của dịch bệnh, Chính phủ đang tìm mọi cách hỗ trợ tài chính cho người dân và doanh nghiệp, đưa hạn ngạch ra bán để thu tiền là việc không nên làm.
"Hơn thế nữa nếu áp dụng sẽ phải mất ít nhất 15 - 20 ngày làm các thủ tục, trái với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Văn bản 2827 về việc phải “giảm thiểu việc gián đoạn chuỗi sản xuất lúa gạo”, Bộ Công thương cho hay.
Về mối quan hệ giữa xuất khẩu gạo và dự trữ quốc gia, văn bản 2086 của Bộ Công Thương cho biết, phương án điều hành xuất khẩu gạo tháng 4, tháng 5 do đơn vị này đề xuất được xây dựng dựa trên số liệu trong báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
Cụ thể, sau khi trừ đi nhu cầu dự trữ và tiêu dùng trong nước, lượng gạo hàng hoá có thể xuất khẩu và phải xuất khẩu để đảm bảo tiêu thụ hết thóc gạo cho người dân là khoảng 3 triệu tấn.
Mặc dù khối lượng để lại trong nước đã tính cả lượng dành cho dự trữ quốc gia, bộ Công Thương vẫn đề xuất và được các bộ, ngành đồng ý về việc để lại thêm 300.000 tấn từ số lượng xuất khẩu để giúp bộ Tài chính thực hiện kế hoạch mua dự trữ lương thực năm 2020.
Từ đó, bộ Công Thương "góp ý" với bộ Tài chính: "Nếu vẫn không mua được thì bộ Tài chính cần đánh giá lại để làm rõ hơn vì sao lại không thể thực hiện được chỉ tiêu đã được Thủ tướng Chính phủ giao".
Bộ Công Thương thông tin thêm việc các doanh nghiệp trúng thầu nhưng không ký hợp động đã phải chịu trách nhiệm bằng cách mất tiền bảo đảm dự thầu (1% - 3% giá trị gói thầu) cho bộ Tài chính. Như vậy đối chiếu với quy định của pháp luật, nhất là pháp luật về giao dịch dân sự, doanh nghiệp đã hoàn thành nghĩa vụ của mình.
Bên cạnh đó, bộ Công Thương cho rằng đề xuất cấm các doanh nghiệp này tham gia xuất khẩu không có cơ sở pháp lý.
Tuấn Linh
