Biên soạn SGK tiếng dân tộc: Hành trình nhiều gian nan nhưng đầy tự hào

Thời gian qua, trước mục tiêu đổi mới Chương trình GDPT, việc biên soạn sách giáo khoa (SGK) tiếng dân tộc thiểu số không chỉ là yêu cầu chuyên môn, mà còn là nhiệm vụ mang ý nghĩa xã hội và nhân văn sâu sắc. Đây là công cụ để bảo tồn ngôn ngữ, văn hóa của đồng bào thiểu số. Đồng thời mở rộng cơ hội tiếp cận tri thức cho trẻ em vùng cao, vùng biên giới.

Nói về hành trình đặc biệt ấy, PGS.TS Nguyễn Văn Tùng - Thành viên Hội đồng thành viên, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN) bày tỏ biên soạn SGK tiếng dân tộc là hành trình nhiều gian nan nhưng đầy tự hào. "Trong quá trình biên soạn SGK tiếng dân tộc thiểu số, NXBGDVN có một lợi thế lớn là bề dày kinh nghiệm. Hơn hai thập kỷ qua, chúng tôi đã tích lũy được đội ngũ chuyên môn giàu năng lực, am hiểu cả kỹ thuật xuất bản hiện đại lẫn đặc thù văn hóa vùng dân tộc", ông Nguyễn Văn Tùng cho hay.

Đội ngũ biên tập viên của NXBGDVN biết tiếng một số tiếng dân tộc thiểu số. Cùng với các họa sĩ, nhân viên thiết kế, cán bộ quản lý đã nhiều năm gắn bó với mảng sách đặc thù này. "Chính yếu tố con người là lợi thế lớn nhất, giúp chúng tôi triển khai nhanh và đảm bảo chất lượng cho từng bộ sách", Phó Tổng Biên tập NXBGDVN nhấn mạnh.

Tuy nhiên, thách thức cũng vô cùng lớn. Khó khăn đầu tiên xuất phát từ việc SGK tiếng dân tộc thiểu số phải tuân thủ một hệ thống văn bản pháp quy nghiêm ngặt, gồm nhiều khâu, bám sát nhiều văn bản cũng lần đầu được ban hành.

Từ Thông tư số 34/2020/TT-BGDĐT ban hành Chương trình GDPT các môn Tiếng DTTS; Bộ tiêu chuẩn kĩ thuật, mĩ thuật sách giáo khoa tiếng dân tộc thiểu số; đến Thông tư số 33/2017/TT-BGDĐT ban hành quy định tiêu chuẩn, quy trình biên soạn, chỉnh sửa sách giáo khoa; Thông tư số 05/2022/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung quy định tiêu chuẩn, quy trình biên soạn, chỉnh sửa sách giáo khoa…

Việc này đòi hỏi nhóm biên soạn phải trải qua hàng loạt công đoạn, để có những cuốn sách chất lượng, NXBGDVN phải "chăm chút" từ những khâu tập huấn tác giả và các nhân sự tham gia biên soạn SGK tiếng dân tộc thiểu số về các nội dung, phương pháp, quy định khi viết tài liệu.

Song hành cùng với đó là nghiên cứu chương trình, xây dựng đề cương chi tiết, thiết kế cấu trúc sách, bài mẫu, xây dựng kế hoạch triển khai, phân công nhiệm vụ. Để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, NXBGDVN cũng tổ chức điều tra, nghiên cứu, khảo sát, thu thập thông tin về nội dung giáo dục tiếng dân tộc thiểu số từ lớp 1 đến lớp 5.

Tổ chức 17 trại biên soạn SGK và TL HDH tiếng dân tộc thiểu số từ lớp 1 đến lớp 5 ở 10 địa phương Lào Cai, Sơn La, Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Ninh Thuận, Bình Thuận, Lâm Đồng, Cần Thơ, Đà Nẵng. Dạy thử nghiệm ở 12 tỉnh: Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Điện Biên, Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông, Ninh Thuận, Bình Thuận, Trà Vinh, Sóc Trăng.

"Khối lượng hồ sơ và minh chứng cần chuẩn bị cho mỗi bộ sách là rất lớn. Có thời điểm các biên tập viên và cán bộ quản lý phải làm việc gần như không nghỉ để kịp tiến độ, đáp ứng quy trình", PGS.TS Nguyễn Văn Tùng cho biết.

Một khó khăn khác là lựa chọn đội ngũ tác giả. Tác giả phải vừa am hiểu ngôn ngữ dân tộc, vừa nắm vững Chương trình GDPT 2018, lại phải có năng lực sư phạm và kinh nghiệm viết SGK. Đặc biệt, họ cần là trí thức được cộng đồng dân tộc công nhận. Đây là tiêu chí rất khắt khe nên việc tuyển chọn không hề đơn giản.

Đội ngũ tác giả SGK tiếng dân tộc thiểu số ở khắp mọi miền của đất nước nên việc tổ chức tập huấn cho tác giả khi viết sách, biên soạn sách gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, NXBGDVN phải thường xuyên tổ chức các buổi làm việc trực tiếp, làm việc online với các tác giả…

Khâu dạy thực nghiệm cũng nhiều gian nan. Hoạt động này được triển khai tại các tỉnh biên giới, vùng núi xa. Đường sá khó đi, điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế khiến công tác tổ chức tốn nhiều công sức.

Thậm chí, với những ngôn ngữ lần đầu được biên soạn SGK như tiếng Thái hay tiếng Mnông, nên trong thực tế không có đủ đối tượng học sinh để dạy thực nghiệm, các giáo viên rất khó khăn trong việc dạy thực nghiệm cho học sinh, buộc phải linh hoạt điều chỉnh cách triển khai.

Dù vậy, mọi nỗ lực đều xuất phát từ một niềm tin SGK tiếng dân tộc thiểu số không chỉ giúp học sinh tiếp cận tri thức bằng tiếng mẹ đẻ, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy văn hóa của từng cộng đồng dân tộc. Đây là trách nhiệm xã hội đặc biệt mà NXBGDVN luôn đặt lên hàng đầu.

"Tôi tin rằng mỗi bộ sách hoàn thành là một bước tiến trong công cuộc nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc. Nó không chỉ hỗ trợ việc học, mà còn khơi dậy niềm tự hào về ngôn ngữ, văn hóa của chính các em học sinh", PGS.TS Nguyễn Văn Tùng nhấn mạnh.

Có thể thấy biên soạn SGK tiếng dân tộc thiểu số là hành trình đòi hỏi sự bền bỉ và tận tâm. Thành quả của NXBGDVN không chỉ là những bộ sách đạt chuẩn chương trình mới, mà còn là đóng góp lớn trong việc gìn giữ tiếng mẹ đẻ, thu hẹp khoảng cách giáo dục vùng khó và mở ra tương lai cho hàng chục nghìn trẻ em dân tộc thiểu số.

Trong bối cảnh toàn ngành giáo dục đang chuyển mình mạnh mẽ, nỗ lực ấy càng khẳng định vai trò tiên phong của NXBGDVN gánh trọng trách làm sách giáo khoa cho học sinh khắp mọi miền đất nước.

Hoa Trà