Lỗ hổng gây thất thoát cho Nhà nước

Hiện nay, tình trạng lãng phí và vi phạm trong việc sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam vẫn là một vấn đề nghiêm trọng, gây nhiều bức xúc trong xã hội. Đánh giá toàn diện vấn đề này, có thể nhận diện thông qua một số biểu hiện sau:

Một là, lãng phí tài nguyên đất đai. Nhiều khu đất được giao cho các cơ quan, đơn vị sự nghiệp công lập hoặc doanh nghiệp Nhà nước không được sử dụng hiệu quả. Đất đai bị bỏ hoang, không được khai thác đúng mục đích, gây lãng phí nguồn lực quốc gia.

Một số khu vực đất đai được quy hoạch không đúng với nhu cầu thực tế, dẫn đến việc sử dụng đất không hiệu quả. Nhiều dự án sau khi được phê duyệt không triển khai hoặc triển khai chậm, gây lãng phí đất đai.

Nhiều khu đất được giao cho doanh nghiệp Nhà nước nhưng lại để trống hoặc sử dụng không đúng mục đích, dẫn đến tình trạng lãng phí và thất thoát tài sản Nhà nước.

Hai là, vi phạm pháp luật trong quản lý và sử dụng đất. Một số doanh nghiệp Nhà nước và cơ quan công lập sử dụng đất sai mục đích so với quyết định giao đất, dẫn đến việc vi phạm quy định về quản lý đất đai. Ví dụ, đất được giao để xây dựng cơ sở hạ tầng công cộng nhưng lại được sử dụng cho mục đích thương mại.

Tình trạng chuyển nhượng, mua bán đất trái phép diễn ra phổ biến, đặc biệt là trong các khu đất "vàng" thuộc sở hữu Nhà nước. Việc này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn gây thất thoát tài sản công.

Một số trường hợp đấu giá đất công không minh bạch, dẫn đến việc đất đai rơi vào tay những nhóm lợi ích, gây thất thoát ngân sách Nhà nước.

Ba là, hậu quả của tình trạng lãng phí và vi phạm trong việc sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước là rất nghiêm trọng. Trước hết là dẫn đến thất thoát tài sản lớn của Nhà nước, ảnh hưởng tiêu cực đến ngân sách và hiệu quả quản lý.

Lớn hơn, những vi phạm và lãng phí trong sử dụng đất công làm giảm niềm tin của người dân vào chính quyền và các cơ quan Nhà nước.

Đặc biệt, việc sử dụng đất không hiệu quả và sai mục đích làm cản trở quá trình phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là ở các đô thị lớn, nơi đất đai là nguồn tài nguyên quý giá.

Bốn là, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng lãng phí và vi phạm trong việc sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước hiện nay. Trước hết, là do sự lỏng lẻo trong quản lý đất đai tại nhiều địa phương và cơ quan dẫn đến tình trạng lãng phí và vi phạm khó được kiểm soát.

Ngoài ra, quy hoạch không phù hợp hoặc thiếu đồng bộ có thể dẫn đến việc sử dụng đất kém hiệu quả.

Đáng nói, một số cá nhân và nhóm lợi ích có liên quan đến việc quản lý và sử dụng đất đã lợi dụng lỗ hổng pháp lý để trục lợi cá nhân, gây thiệt hại cho Nhà nước.

Trong khi đó, các biện pháp giám sát và chế tài đối với các hành vi vi phạm còn thiếu hiệu quả, không đủ sức răn đe, dẫn đến việc vi phạm tiếp tục tái diễn.

Khó khăn trong phát hiện, xử lý các vi phạm

Chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước thời gian qua đã có những chuyển biến nhất định. Điều đó, có được là nhờ việc thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp với sự phối hợp của nhiều cơ quan Nhà nước có trách nhiệm, thể hiện trong một số phương diện:

Một là, đã chú trọng tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra: Chính phủ và các cơ quan chức năng đã tiến hành nhiều cuộc thanh tra, kiểm tra việc quản lý và sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước. Các cuộc thanh tra này đã giúp phát hiện và xử lý nhiều sai phạm, đồng thời đề xuất các biện pháp khắc phục.

Hai là, thực hiện cải cách hành chính và hoàn thiện pháp lý: Hệ thống pháp luật liên quan đến quản lý và sử dụng đất đã được sửa đổi, bổ sung nhằm khắc phục những lỗ hổng và bất cập, giúp nâng cao hiệu quả quản lý. Các quy định mới về đấu giá đất, quản lý đất công, và xử lý vi phạm cũng đã được ban hành.

Ba là, xử lý nghiêm các vi phạm: Nhiều vụ việc lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất đã bị phát hiện và xử lý nghiêm khắc, bao gồm cả việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các cá nhân và tổ chức vi phạm. Các biện pháp xử phạt đã tạo ra một số tác động răn đe trong xã hội.

Trên thực tế, nhiều vụ việc vi phạm trong quản lý và sử dụng đất đai tại Việt Nam đã bị phát hiện và xử lý nghiêm khắc trong thời gian qua như vụ án liên quan đến đất vàng tại Sabeco (Tổng Công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn); Vụ án chuyển nhượng trái phép đất công tại Đà Nẵng, gây thất thoát hàng nghìn tỷ đồng cho Nhà nước; Vụ án liên quan đến khu đất công tại Tân Thuận (Thành phố Hồ Chí Minh); Vụ án tại Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn (SAGRI);...

Những vụ việc trên là ví dụ điển hình về những sai phạm nghiêm trọng trong quản lý và sử dụng đất đai, đã gây thất thoát lớn cho tài sản Nhà nước. Các biện pháp xử lý nghiêm khắc từ phía cơ quan chức năng không chỉ nhằm trừng phạt các hành vi vi phạm mà còn để răn đe và ngăn chặn những sai phạm tương tự trong tương lai.

Dù đã có những chuyển biến tích cực, việc chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước vẫn còn bộc lộ một số khó khăn và thách thức.

Thứ nhất là việc quản lý đất đai phân tán và chồng chéo. Mặc dù đã có nỗ lực cải thiện, việc quản lý đất đai tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước vẫn gặp nhiều khó khăn do sự phân tán và chồng chéo giữa các cơ quan quản lý. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu sự phối hợp, làm giảm hiệu quả quản lý.

Thứ hai là việc thiếu sự giám sát và chế tài đủ mạnh. Mặc dù đã có các quy định pháp lý, nhưng công tác giám sát vẫn chưa đạt được hiệu quả cao. Chế tài xử phạt trong nhiều trường hợp còn chưa đủ mạnh để ngăn chặn vi phạm. Một số vụ việc lớn liên quan đến đất đai vẫn còn bị kéo dài hoặc xử lý chưa triệt để.

Thứ ba là lợi ích nhóm và tham nhũng. Một số cá nhân và tổ chức có lợi ích liên quan đến việc quản lý đất đai đã lợi dụng các kẽ hở pháp luật để trục lợi, gây khó khăn cho công tác chống lãng phí và vi phạm. Tham nhũng trong quản lý đất đai vẫn là một vấn đề nghiêm trọng, gây thất thoát tài sản Nhà nước.

Thứ tư, việc thiếu sự minh bạch và công khai. Công khai, minh bạch trong quy hoạch và quản lý đất đai còn hạn chế. Điều này khiến người dân và cộng đồng khó khăn trong việc giám sát và phản ánh sai phạm.

Quyết tâm lớn và những giải pháp đồng bộ

Để việc chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước đạt được hiệu quả như kỳ vọng, cần một quyết tâm chính trị lớn và những giải pháp đồng bộ, mạnh mẽ hơn nữa.

Thứ nhất, cần tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật về quản lý và sử dụng đất, đặc biệt là trong các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước, nhằm bịt kín các kẽ hở và tăng cường hiệu quả giám sát.

Thứ hai, khuyến khích sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong việc giám sát quản lý và sử dụng đất. Công khai thông tin về quy hoạch, sử dụng đất để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Thứ ba, cần tiếp tục xử lý nghiêm các hành vi vi phạm trong quản lý và sử dụng đất, không chỉ dừng lại ở việc xử phạt hành chính mà còn truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các trường hợp nghiêm trọng.

Thứ tư, tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ quản lý đất đai, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin vào quản lý để giảm thiểu sai sót và lãng phí.

Thứ năm, tăng cường thanh tra, kiểm tra, thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất các khu vực sử dụng đất, đặc biệt tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước. Xây dựng và thực hiện các quy trình quản lý chặt chẽ hơn, bao gồm việc áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi và giám sát việc sử dụng đất.

Thứ sáu, đảm bảo các khu vực đất đai được quy hoạch rõ ràng, với mục đích sử dụng cụ thể và có sự điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội.

Thứ bảy, đảm bảo mọi thông tin liên quan đến quy hoạch, sử dụng đất đai phải được công khai, minh bạch để người dân có thể giám sát.

Thứ tám, phát huy vai trò của các bên liên quan:

Cơ quan quản lý Nhà nước: Đóng vai trò chủ đạo trong việc ban hành chính sách, quy định và giám sát việc thực thi.

Doanh nghiệp Nhà nước: Cần tuân thủ nghiêm các quy định về quản lý và sử dụng đất, đồng thời tích cực tham gia vào các chương trình cải cách để sử dụng đất đai hiệu quả hơn.

Cộng đồng: Đóng vai trò giám sát và phản biện xã hội, đảm bảo các hành vi vi phạm được phát hiện và xử lý kịp thời.

Việc chống lãng phí và vi phạm trong sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước không chỉ là trách nhiệm của chính quyền, mà còn đòi hỏi sự tham gia tích cực của toàn xã hội.

Kỳ vọng từ Luật đất đai mới

Việc triển khai Luật Đất đai mới tại Việt Nam mang lại nhiều kỳ vọng trong việc chống lãng phí và vi phạm trong quản lý, sử dụng đất tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước, thể hiện qua một số phương diện sau:

Thứ nhất, tăng cường quản lý chặt chẽ hơn:

Một là, minh bạch và công khai: Luật Đất đai mới dự kiến sẽ tăng cường tính minh bạch và công khai trong quá trình quản lý và sử dụng đất. Điều này bao gồm việc công khai thông tin về quy hoạch, giao đất, cho thuê đất, và đấu giá đất công, giúp người dân và xã hội dễ dàng giám sát.

Hai là, kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng đất công: Các quy định mới có thể sẽ yêu cầu các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước phải báo cáo định kỳ về việc sử dụng đất, đảm bảo rằng đất được sử dụng đúng mục đích, tránh lãng phí và thất thoát tài sản Nhà nước.

Thứ hai, nâng cao hiệu quả sử dụng đất:

Một là, quy hoạch sử dụng đất hiệu quả hơn: Luật mới có thể yêu cầu quy hoạch sử dụng đất phải sát với thực tế và nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo các khu đất được sử dụng hiệu quả, tránh tình trạng để đất hoang hóa hoặc sử dụng sai mục đích.

Hai là, khuyến khích tái cấu trúc đất đai: Đối với các khu đất sử dụng không hiệu quả, có thể có các cơ chế để tái cấu trúc hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng đất, nhằm tối ưu hóa giá trị kinh tế và xã hội của đất đai.

Thứ ba, cải thiện cơ chế xử lý vi phạm:

Một là, chế tài nghiêm khắc hơn: Luật Đất đai mới dự kiến sẽ đưa ra các chế tài nghiêm khắc hơn đối với các hành vi vi phạm, bao gồm các hình thức xử phạt hành chính, thu hồi đất, và truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các cá nhân, tổ chức vi phạm.

Hai là, cơ chế giám sát và xử lý minh bạch: Việc giám sát và xử lý vi phạm có thể sẽ được cải thiện với các quy định cụ thể hơn về trách nhiệm của các cơ quan quản lý, đồng thời đảm bảo quy trình xử lý vi phạm được thực hiện một cách minh bạch và công bằng.

Thứ tư, tăng cường trách nhiệm của doanh nghiệp Nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập

Một là, nâng cao trách nhiệm giải trình: Luật mới có thể yêu cầu các doanh nghiệp Nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập phải nâng cao trách nhiệm giải trình trong việc sử dụng đất. Điều này bao gồm việc báo cáo chi tiết về tình hình sử dụng đất và hiệu quả sử dụng, đồng thời chịu trách nhiệm nếu có sai phạm.

Hai là, áp dụng các nguyên tắc quản trị doanh nghiệp: Đối với doanh nghiệp Nhà nước, Luật Đất đai mới có thể khuyến khích áp dụng các nguyên tắc quản trị hiện đại trong quản lý đất đai, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng và giảm thiểu rủi ro sai phạm.

Thứ năm, thúc đẩy sự tham gia của xã hội trong giám sát:

Cơ chế phản biện xã hội: Luật mới có thể tạo điều kiện cho sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong việc giám sát quản lý và sử dụng đất đai, đặc biệt tại các khu vực đất công. Điều này giúp phát hiện sớm các sai phạm và lãng phí, đồng thời tạo áp lực để các cơ quan quản lý đất đai hoạt động hiệu quả hơn.

Thứ sáu, công nghệ và dữ liệu số trong quản lý đất đai:

Việc ứng dụng công nghệ thông tin và dữ liệu số trong quản lý đất đai sẽ được đẩy mạnh, giúp quản lý đất đai trở nên minh bạch và hiệu quả hơn. Công nghệ sẽ hỗ trợ trong việc theo dõi, giám sát và quản lý quỹ đất, giảm thiểu nguy cơ sai phạm và lãng phí.

Tóm lại, Luật Đất đai mới được kỳ vọng sẽ tạo ra bước đột phá trong việc chống lãng phí và vi phạm trong quản lý và sử dụng đất, đặc biệt tại các khu vực sự nghiệp công lập và doanh nghiệp Nhà nước.

Tuy nhiên, việc thực hiện hiệu quả luật này phụ thuộc vào sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, sự tham gia tích cực của người dân, và một hệ thống giám sát, xử lý vi phạm mạnh mẽ, minh bạch.

PGS.TS Nguyễn Thị Báo - Giảng viên Khoa Luật, Đại học Mở Tp.HCM