Theo sách Nghi lễ dân gian - Nghi lễ cúng gia tiên của tác giả Minh Đường (Nhà xuất bản Thời Đại), lễ cúng giao thừa là nghi lễ quan trọng nhất dịp Tết Nguyên đán. Đó là lễ dâng hương vào giây phút chuyển vận giữa giờ cuối cùng (giờ Hợi) của ngày cuối cùng thuộc tháng Chạp năm cũ với giờ khởi đầu (giờ Tý) của ngày đầu tiên thuộc tháng Giêng năm mới với ý nghĩa đem bỏ hết những điều xấu của năm cũ để đón những điều tốt đẹp của năm mới.
Không chỉ vậy, cúng Giao thừa còn là mong ước để rước ông bà tổ tiên về chơi lễ Tết, nhìn con cháu sum vầy vui vẻ bên gia đình.
Thời điểm Giao thừa người ta thường thực hiện cúng lễ ngoài trời và cúng lễ trong nhà. Không chỉ văn khấn, mâm lễ cúng giao thừa ngoài trời và trong nhà cũng có nhiều điểm khác biệt.
Mâm cúng Giao thừa ngoài trời
Theo quan niệm dân gian, giao thừa được tổ chức để đón các vị Thiên binh (gồm 12 vị Hành khiển). Khi đi thị sát dưới hạ giới, vì rất vội nên các vị Thiên binh không kịp vào tận bên trong nhà được, do đó bàn cúng của các gia đình thường được đặt ở ngoài cửa chính.
Mỗi năm sẽ có một vị Hành khiển cai quản hạ giới, sau 12 năm thì họ sẽ luân phiên trở lại. Khi hết một năm, vị Hành khiển cũ cai quản Hạ giới sẽ bàn giao công việc cho vị Hành khiển mới cai quản hạ giới trong năm mới.
Trong thời khắc Giao thừa các vị quan sẽ tiến hành bàn giao cũng như tiếp nhận công việc rất nhanh chóng, khẩn trương nên các vị thần chỉ ăn uống qua loa, đón nhận tấm lòng của gia chủ.
Theo phong tục cổ truyền, mâm lễ cúng được sắp bày với lòng thành kính. Trên chiếc hương án có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến.
Lễ vật gồm: Chiếc thủ lợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu nước và vàng mã.
Với lễ cúng giao thừa ngoài trời, mâm lễ chỉ nên đặt ở hướng Bắc hoặc là hướng Đông tùy theo từng gia đình. Sở dĩ như vậy vì hướng Bắc là hướng để cúng Thượng Đế còn hướng Đông để cúng Thiên Tử là vua.
Về cách bày mâm cúng giao thừa ngoài trời, gia chủ cần chuẩn bị một chiếc bàn đủ lớn để bày mâm lễ. Ở mặt bàn sẽ được trải tấm vải vàng sang trọng. Dưới đất trải một miếng vải đỏ dài như thảm đỏ. Đặt mâm lễ cúng ở nơi sạch sẽ. Cách bày lễ cúng giao thừa ngoài trời đó là đặt trên mâm bát gạo để cắm hương, hai ngọn nến hoặc đèn ở hai bên.
Bên cạnh đó, gia chủ nên chuẩn bị trước văn khấn giao thừa cho buổi lễ được chỉnh chu. Bài khấn có nội dung tạ ơn phước lành của chư vị thần linh che chở cho toàn gia trong năm đã qua, cầu xin điềm lành trong năm mới đến.
Ngoài ra, theo phong tục, trong lễ cúng Giao thừa sẽ chuẩn bị muối và rượu. Muối này được dùng để rắc xung quanh nhà và rót rượu để trừ tịch, tức trừ tà ma.
Mâm cúng Giao thừa trong nhà
Việc cúng giao thừa trong nhà là lễ cúng tổ tiên gia đình mình, cầu mong ông bà tổ tiên phù hộ cho gia đình một năm mới nhiều sức khỏe, gặp nhiều điều tốt lành.
Ảnh minh họa
Trong mâm cổ cúng giao thừa trong nhà chúng ta cần chuẩn bị những món ăn trong ngày Tết được chế biến cẩn thận, trang nghiêm và sạch sẽ. Mâm cỗ sẽ được chia làm 2 phần mâm cỗ mặn, mâm cỗ ngọt và chay.
Phần cỗ mặn gồm bánh chưng, giò – chả, xôi gấc – xôi đậu xanh, thịt gà, canh măng, nem rán và những món mặn khác tùy vào mỗi gia đình.
Phần cỗ ngọt và chay thì bao gồm hương hoa, nến đèn là thứ không thể thiếu, ngoài ra còn có bánh kẹo tết, các loại bia nước ngọt và các loại mứt tết.
Khi cúng Giao thừa tất cả các thành viên trong gia đình phải có mặt đông đủ, đứng trang nghiêm trước bàn thờ, chắp tay và khấn tổ tiên, cầu mong năm mới được an khang thịnh vượng, sức khỏe tốt.
Sau khi cúng Giao thừa xong, các gia chủ cúng khấn Thổ Công, tức là vị thần cai quản trong nhà, thường được gọi là "Đệ nhất gia chi chủ". Lễ vật cũng tương tự như cúng Giao thừa nghĩa là gồm trầu rượu, nước, đèn nhang, vàng bạc, hoa quả cùng các thực phẩm xôi gà, bánh, mứt,…
*Thông tin trong bài chỉ mang tính tham khảo
Minh Hoa (t/h)
