Nguy cơ của dị ứng sữa bò
Dị ứng sữa là bệnh dị ứng hay gặp ở trẻ em, đặc biệt trẻ dưới 3 tuổi. Theo các nhà khoa học, có 14-17% bố mẹ cho rằng con mình bị dị ứng sữa bò. Dị ứng sữa bò có thể là dị ứng nhanh, xuất hiện sau khi sử dụng sữa trong vòng 2 giờ.
Đây là dạng dị ứng sữa hay gặp, với các triệu chứng dị ứng ở da như viêm da cơ địa, mày đay, sẩn ngứa, ở đường tiêu hoá như đau bụng, nôn buồn nôn, tiêu chảy, đi ngoài phân có máu hoặc xuất hiện các triệu chứng ở đường hô hấp trên như tắc ngạt mũi, hắt hơi, chảy nước mũi, các triệu chứng hen phế quản như khò khè, thở rít...
Cũng có thể là dị ứng chậm, với các triệu chứng chủ yếu gặp ở đường tiêu hoá. Phản vệ là phản ứng dị ứng nhanh xuất hiện trong vài phút đến vài giờ. Tổn thương ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể cùng lúc như thần kinh, da, tim mạch, hô hấp, tiêu hóa….
Đặc biệt là sốc phản vệ nếu không phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây tử vong. Mặc dù vậy, phản vệ hiếm gặp hơn với tỉ lệ 0,8-9% trong số các trẻ dị ứng đạm sữa bò.
Sữa mẹ luôn luôn là ưu tiên hàng đầu cho trẻ 6 tháng đầu đời. Nhưng có những trường hợp trẻ phải dùng sữa công thức thay thế do mẹ phải đi làm sớm, hoặc mẹ không đủ sữa, mẹ phải dùng thuốc điều trị bệnh….
Sữa công thức hiện nay đa phần được làm từ sữa bò. Đây chính là nguyên nhân gây dị ứng sữa ở trẻ. Dị nguyên chính trong sữa bò là váng sữa (α-lactabumin, β-lactoglobulin, albumin huyết thanh bò, và immunoglobuline bò) và casein protein (α-s1, α-s2, β-casein, κ-casein).
Dị ứng sữa nhiều khi rất khó chẩn đoán vì triệu chứng dễ nhầm với các chứng bệnh thường gặp của trẻ em. Cần khai thác kỹ các thức ăn có chứa sữa bò mà trẻ ăn trước khi có các triệu chứng nghi dị ứng sữa. Đánh giá triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm dị ứng đặc hiệu với thức ăn, với sữa, chế độ ăn loại trừ…. có thể giúp chẩn đoán xác định.
Cách chọn sữa phù hợp với trẻ
Với trẻ dị ứng đạm sữa bò, chỉ cần loại trừ đạm sữa bò trong chế độ ăn của trẻ đã loại bỏ được tình trạng dị ứng ở 85% các trường hợp. Trong trường hợp bé sơ sinh đang bú sữa mẹ, thì chế độ ăn của mẹ cũng phải đảm bảo không chứa đạm sữa bò do dị nguyên đạm sữa bò có thể qua được tuyến sữa.
Cha mẹ cần chọn sữa phù hợp với trẻ bị dị ứng sữa bò. (Ảnh minh họa)
Tuy nhiên, với trẻ dưới 2 tuổi, sữa là thức ăn rất quan trọng, nên nếu không có sữa mẹ thì cần có một loại sữa thay thế sữa dị ứng cho trẻ. Sữa thuỷ phân hoặc sữa công thức amino acid là những loại sữa rất tốt dành cho trẻ dị ứng đạm sữa bò. Sữa gạo công thức thủy phân hoặc hoặc sữa đậu nành công thức cũng là những lựa chọn được các bác sỹ tin tưởng.
Sữa bò công thức thủy phân một phần không nên sử dụng cho trẻ dị ứng đạm sữa bò vì 50% các trường hợp có phản ứng chéo. Chỉ có 2,2% trẻ em tiếp tục dị ứng sữa bò thuỷ phân hoàn toàn, so với 10% trẻ tiếp tục dị ứng khi chuyển sang sữa đậu nành. Tuy nhiên, sữa bò công thức thuỷ phân có vị đắng và giá cả đắt hơn so với sữa công thức bình thường cũng là một yếu tố cần cân nhắc khi sử dụng sữa này.
Sữa gạo công thức thuỷ phân cũng được dùng ở châu Âu, tuy nhiên ở Việt nam lại không thông dụng. Sữa gạo công thức thuỷ phân không có phản ứng chéo với sữa bò. Một nghiên cứu đa trung tâm, với hơn 100 trẻ sơ sinh dị ứng sữa bò, phát hiện có 4% trẻ mẫn cảm với sữa gạo. Sữa gạo công thức thuỷ phân một phần cũng rất tốt với trẻ dị ứng sữa bò và mùi vị cũng dễ chấp nhận hơn so với sữa gạo công thức thuỷ phân hoàn toàn.
Sữa đậu nành công thức cũng là một trong những loại sữa được dùng để thay thế ở các trẻ bị dị ứng sữa bò. Tuy nhiên, cân nặng của trẻ sử dụng sữa đậu nành thấp hơn so với trẻ sử dụng sữa bò. Theo một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng, 10% trẻ dị ứng sữa bò sẽ dị ứng với sữa đậu nành. Sữa đậu nành có mùi vị dễ chịu hơn so với sữa bò và sữa gạo thuỷ phân. Trong sữa đậu nành có hai thành phần là phytate và phytoestrogens và vai trò của của nó với trẻ em hiện chưa rõ ràng. Hơn thế nữa, một tỉ lệ nhất định phản ứng chéo với đạm sữa bò cũng là một trong những hạn chế khi sử dụng sữa đậu nành cho trẻ dị ứng sữa bò, đặc biệt là trẻ sơ sinh.
Sữa công thức amino acid là một loại sữa rất ít gây dị ứng được sử dụng cho trẻ dị ứng sữa bò nặng hoặc không dung nạp với sữa thuỷ phân hoặc sữa đậu nành. Hạn chế của loại sữa này là giá cả đắt đỏ (giá thường cao hơn 6-8 lần so với sữa cùng chủng loại). Mặt khác, sữa này không ngon miệng nên dễ bị trẻ từ chối.
Vậy trẻ dị ứng sữa bò, mà không có sữa mẹ thì nên chọn loại sữa nào là tốt nhất?
Theo Tổ chức Dị ứng Thế giới (WAO), sữa công thức thuỷ phân hoàn toàn là lựa chọn đầu tay dành cho trẻ sơ sinh bị dị ứng sữa bò. Các nhà khoa học cho biết, đường cong phát triển thể lực của trẻ sử dụng sữa gạo công thức thuỷ phân và sữa bò công thức thuỷ phân tương đương nhau.Mùi vị và mức độ ngon miệng của sữa gạo công thức thuỷ phân tốt hơn so với sữa bò công thức thuỷ phân, nên dễ được trẻ chấp nhận hơn.
Chính vì vậy, nếu trẻ không chấp nhận mùi vị của sữa bò thuỷ phân công thức có thể cho trẻ sử dụng sữa gạo thuỷ phân công thức. Tổ chức dị ứng thế giới không khuyến cáo sử dụng sữa đậu nành công thức cho trẻ dưới 6 tháng dị ứng sữa bò vì phản ứng chéo (khoảng 10%), nhưng với trẻ trên 6 tháng tuổi có thể dùng được. Sữa đậu nành công thức thủy phân cũng nên cân nhắc vì ít có tiềm năng gây dị ứng.
Trẻ dị ứng sữa bò vẫn có thể dị ứng với sữa bò thuỷ phân hoàn toàn. Và những trường hợp dị ứng sữa bò nặng nên sử dụng sữa công thức amino acid. Nếu sử dụng sữa công thức amino acid mà các triệu chứng vẫn không cải thiện thì không nên nghĩ trẻ bị dị ứng sữa. Thay thế sữa của các động vật có vú khác cho trẻ dị ứng sữa bò là không nên vì nguy cơ mẫn cảm chéo rất cao.
Tóm lại, chọn sữa nào cho trẻ dị ứng sữa bò cần quan tâm đến triệu chứng dị ứng của trẻ, tình trạng mẫn cảm chéo, hiệu quả của sữa, giá cả cũng như sự thích hợp của sữa đối với trẻ.
PGS. TS. BS. Hoàng Thị Lâm
