Mới đây, một trong những nhà văn hàng đầu của Mỹ là Matthew Pearl, người từng viết một cuốn tiểu thuyết về cái chết của Poe, tin chắc rằng ông đã tìm được những chứng cứ thuyết phục, hoặc ít nhất thì cũng có thể lý giải được câu hỏi liệu có phải Poe bị mắc bệnh ung thư não.
Nhà văn Edgar Allan Poe
Cái chết bí ẩn và những chứng cứ mơ hồ
Trước khi qua đời, Poe đã đi du lịch đến Baltimore, Maryland và biến mất ở đây. Vài ngày sau, những người lạ mặt đã phát hiện ra ông đang trong tình trạng mê man, nhếch nhác nằm bên ngoài đại sảnh thành phố. Bác sỹ J Snodgrass, bạn của Poe thấy ông đang trong tình trạng bất tỉnh, cho rằng người bạn của mình bị say nặng cần phải nhập viện cấp cứu. Nhưng sau đó tình trạng sức khỏe của ông không được cải thiện. Vài ngày sau, ông suy sụp và lâm vào trạng thái bất tỉnh. Poe mất ngày 7/10/1849.
Hoàn cảnh khác thường về cái chết của Poe khiến nhiều người không thể không đưa ra những dự đoán khác nhau. Đặc biệt là sau khi một kẻ thù địch với Poe đưa ra bản thông cáo, cáo buộc ông rất nhiều tội lỗi và những vụ bê bối tình dục. Có những giả thiết khác nhau từ một vụ án mạng, một vụ treo cổ tự tử, ngộ độc rượu, âm ưu chính trị đến việc bị bệnh truyền nhiễm.
Nhiều học giả sau này khẳng định rằng, Poe là một người nghiện rượu và ông chết vì uống quá say. Một số người khác tin là ông bị nhiễm bệnh như bệnh tả hoặc bệnh dại, những bệnh dịch phổ biến ở Mỹ trong thế kỷ 19. Nhưng cũng có những giả thiết khả nghi hơn. Một số cho rằng Poe bị sát hại, có thể do kẻ xấu đã đánh đập ông đến mức quẫn trí, hoặc do những kẻ thù địch trong giới văn chương. Tuy nhiên vẫn có một giả thiết khác cho rằng Poe là nạn nhân của một âm mưu chính trị được gọi là ép bỏ phiếu.
Matthew Pearl, tác giả cuốn "Bạn Poe", đã dành 3 năm nghiên cứu về Poe, đặc biệt là hoàn cảnh dẫn đến cái chết của ông. Pearl hy vọng có thể khám phá ra những chứng cứ mới có thể giải mã được bí ẩn đã khiến các chuyên gia phải đau đầu trong hơn 150 năm qua. Pearl đã tìm thấy chứng cứ chứng minh rằng Poe bị mắc bệnh u não nghiêm trọng. Điều này lý giải tại sao Poe chết một cách đột ngột như vậy, cũng như tình trạng ảo giác và hôn mê tinh thần trước khi chết. Những điều bí ẩn về Poe cũng bắt đầu từ sau cái chết của ông.
Nỗi thống khổ tuổi thơ
Theo các học giả cùng thời với ông, E.A.Poe sống với đời không dài lâu nhưng phải nhận những tai ương từ tuổi nhỏ cho đến khi lìa đời, con đường ông đi không bằng phẳng như ông tưởng. Poe sinh ra trong một gia đình đờn ca xướng hát, cha là một diễn viên sân khấu, mẹ là một ca kỹ nổi tiếng về sắc đẹp và tài năng. Đau đớn thay, cha ông rơi vào con đường sa đọa, nghiện ngập, hút xách rồi lặng lẽ ra đi và chết ở một phương trời xa xôi, trong khi mẹ ông đang thời kỳ sinh đẻ ông.
Sau ba năm thì mẹ ông từ trần, lúc ấy Poe mới ba tuổi. Mồ côi, ông qua tay một gia đình khác: John Allan (1780-1834), một thương gia giàu có, tuyệt tự. Hai vợ chồng nhà giàu nhận Poe làm con nuôi và cũng là đứa trẻ sẽ nối tiếp cơ nghiệp và dòng dõi J. Allan. Edgar Allan Poe có cái tên gọi từ đó.
Gia đình Poe lên đường định cư ở Anh quốc, năm năm sau thì trở về Virginia (Mỹ). Tuổi thơ của ông phải chia xa, phải cảnh lưu đày từ nơi này đến chốn khác, nỗi đau khổ trong người ông là nỗi bi đát của thân phận vì chính những đổi thay bất ngờ, những đụng chạm bất thường chìm sâu trong đôi mắt tuổi thơ của ông, dấu ấn cuộc đời chôn kín trong tiềm thức Poe, từ những ám ảnh hãi hùng đến những điều mắt thấy tai nghe là những ấn tượng sâu đậm trong trí ông về sau này. Chín năm sau thì mẹ nuôi ông chết (1829), đây cũng là nguyên nhân dẫn đến những hoài nghi, mẫu thuẫn giữa ông và cha nuôi trong vấn đề thừa kế tài sản.
Sau cái chết của mẹ nuôi, Edgar A.Poe bỏ hoc đại học, đầu quân vào West Point, ông muốn xóa bỏ quá khứ bi thương đó, ông muốn lột xác qua cái tên gọi mới hơn Edgar A.Perry; ông phủ nhận tất cả để được giải thoát. Năm 1836, E.A.Poe thiên di về Baltimore sống tạm với dì Glemm được vài năm và cưới người em họ Virginia Glemm làm vợ lúc ấy nàng mới 14 tuổi. Phải chăng định mệnh gài cột tên vợ ông và tên quê hương là một danh xưng như nhắc nhở Poe cho tới ngày nằm xuống và sẽ không bao giờ rời bỏ?
E.A.Poe 14 tuổi đã làm thơ tình tặng người yêu. Poe biết yêu sớm hơn mọi lứa tuổi khác và lấy người vợ chưa tới tuổi trưởng thành, những hiện tượng đó như án ngữ của số phận? Người vợ bé bỏng chỉ chung sống với khoảng 9 năm, nàng mắc chứng đông mạch máu và qua đời ở tuổi 23.
Edgar Allan Poe rơi vào vực thẳm vì tất cả không ai hiểu mình, không ai cứu mình, chỉ cất lên tiếng ca thán trong lòng mình mà thôi. Hoài niệm loãng dần, ông tiếp tục sáng tác, cảm xúc từ đó không còn tùy thuộc về tri giác không gian mà chỉ còn lưu lại trong ký ức. Tương lai chưa thành hình mà khổ đau đầy rẫy trong tim, cũng từ những cảm quan đó mà về sau Poe viết được nhiều hơn. Tuy nhiên vẫn chứa đựng một niềm đau dù rằng ông quyết chống lại nhưng rồi ông vẫn không tìm thấy hạnh phúc.
Ông tổ của nền văn học trinh thám
Theo đánh giá của giới phê bình văn học, thế kỷ XIX là thế kỷ mở đầu của thể loại văn học trinh thám và Edgar Allan Poe được coi là ông tổ khai sáng cho dòng văn học kỳ vĩ này. Chính vì việc suốt 40 năm ngắn ngủi của cuộc đời mình, Poe đã nhiều lần phải đối mặt với những cái chết bi thảm xảy đến với người thân nên ông thường bị ám ảnh và nói nhiều về cái chết như một nhà phê bình lại đưa ra nhận xét: "Đề tài trung tâm trong các truyện của ông là nỗi buồn, tình yêu và cái chết".
Ngay truyện của ông cũng có thể phân thành nhiều loại: Truyện rùng rợn (Con mèo đen, Vở vũ kịch tử thần đỏ), truyện hoang đường viễn tưởng (Chuyện kể trên những vách núi lởm chởm), truyện trinh thám (Vụ giết người ở phố Morgue, Mi cũng là một con người?), truyện đả kích hài hước (Con quỷ trên gác chuông, Cặp kính). Không dưng mà các nhà nghiên cứu văn học đều thống nhất trong việc khẳng định Edgar Poe không chỉ là ông tổ của thể loại văn học trinh thám mà còn là người khai mở cho thể loại truyện kinh dị và truyện khoa học viễn tưởng.
Trong mảng truyện trinh thám, đóng góp lớn nhất của Edgar Poe là ông đã sáng tạo ra nhân vật Dupin, một người lập dị, sống đơn độc, mặc dù chẳng phải là cảnh sát hay thám tử tư, song bằng phương pháp phân tích, suy luận rất độc đáo ông đã phanh phui được nhiều hành động tội ác. Có thể nói, chính phương pháp phân tích, diễn giải kết hợp với óc quan sát nhạy bén, rồi cách xây dựng nhân vật phá án là mẫu người lập dị, có cách suy luận về nhân tình thế thái sắc sảo... sau này đã trở thành một môtíp quen thuộc của các bậc kỳ tài tên tuổi lừng lẫy như Conan Doyle (với nhân vật thám tử Sherlock Holmes), Agatha Christie (với nhân vật Hercule Poirot)...
Chính Conan Doyle, trong tập sách Hồi tưởng về những cuộc phiêu lưu đã thổ lộ: "Gaboriau (tên một nhà văn Pháp nổi tiếng thế kỷ XIX, cha đẻ của nhân vật cảnh sát lừng danh Lecoq) đã thu hút tôi bằng nét tinh tế của những âm mưu được ông khéo léo đan kết, còn vị thám tử tuyệt vời Dupin của Edgar Poe đã từng là một trong những nhân vật tôi yêu quý nhất thời niên thiếu.
Huy Hùng
