Một tàu chở dầu khổng lồ được hỗ trợ cập cảng. Ảnh: Sipa US
Theo cuộc điều tra chung giữa tổ chức báo chí phi lợi nhuận SourceMaterial (trụ sở ở Anh) và tờ Politico (Mỹ), trong vòng một năm qua, ít nhất 5 tàu chở dầu thuộc mạng lưới “hạm đội bóng tối” đã tiếp tục di chuyển trong vùng biển châu Âu sau khi để lại vệt dầu loang gần bờ lục địa. Hai trong số đó đã nằm trong danh sách trừng phạt của Anh trước khi xảy ra sự cố vệt dầu loang.
Các dữ liệu thu được từ ảnh vệ tinh của tổ chức SkyTruth và dữ liệu hàng hải của nền tảng Kpler cho thấy, dù các biện pháp trừng phạt đã được áp đặt, việc kiểm soát hoạt động của các tàu này vẫn gặp nhiều khó khăn. Một số chuyên gia cảnh báo rủi ro sự cố môi trường nghiêm trọng nếu các vụ tràn dầu lớn xảy ra gần bờ.
“Đây là một vấn đề nghiêm trọng. Chúng ta may mắn vì đến giờ vẫn chưa có thảm họa môi trường nào”, ông Kaspars Melnis, Bộ trưởng Năng lượng Latvia, nhận định.
Hệ lụy từ các biện pháp trừng phạt
Sau khi nhóm G7 áp đặt giới hạn giá bán dầu của Nga vào năm 2022 – nguồn thu chiếm khoảng một phần tư ngân sách của Moscow – nhiều công ty vận tải đã chuyển sang sử dụng đội tàu chở dầu cũ kỹ, ít được bảo hiểm và có lịch sử sở hữu phức tạp. Theo hãng phân tích hàng hải Lloyd’s List Intelligence (trụ sở ở Anh), “hạm đội bóng tối” này hiện có khoảng 1.300 tàu, và đã từng liên quan đến các vụ tràn dầu và sự cố dưới biển.
Liên minh châu Âu (EU) đã đưa 444 tàu vào danh sách trừng phạt, cấm neo đậu tại các cảng châu Âu hoặc sử dụng dịch vụ của phương Tây. Anh cũng áp đặt lệnh tương tự với 450 tàu. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng nhiều tàu trong số này vẫn tiếp tục hoạt động, do việc xác định chủ sở hữu thật sự rất khó khăn.
Theo ước tính của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA), một vụ tràn dầu lớn có thể gây thiệt hại lên tới 1,4 tỷ euro, và nếu không tìm được chủ tàu, chi phí dọn dẹp nhiều khả năng phải lấy từ ngân sách của EU.
Một sự cố tràn dầu trên biển ở châu Âu năm 2023. Ảnh: Reuters
Kêu gọi hành động mới
Trước tình hình đó, EU đang xem xét mở rộng danh sách trừng phạt. Trong gói biện pháp thứ 19 công bố tháng 9/2025, Ủy ban châu Âu đề xuất bổ sung thêm 118 tàu được cho là liên quan đến Nga.
Bộ trưởng Năng lượng Phần Lan Sari Multala cho rằng EU không chỉ cần nhắm vào các tàu mà phải mở rộng sang toàn bộ chuỗi giá trị, bao gồm nhà máy lọc dầu, đăng kiểm, và đơn vị cung cấp dịch vụ cho các tàu này.
Một số nước châu Âu đã hành động riêng lẻ. Tháng 4/2025, Estonia tạm giữ một tàu bị nghi thuộc “hạm đội bóng tối”; và gần đây, Pháp đã đột kích lên một con tàu và kiểm tra do nghi ngờ tàu này vi phạm lệnh trừng phạt. Tổng thống Emmanuel Macron sau đó tuyên bố các nước châu Âu và NATO sẽ phối hợp trong “những hành động chung mới” nhằm ngăn chặn các tàu khả nghi chở dầu Nga hoạt động trong vùng biển châu Âu.
Người phát ngôn Ủy ban châu Âu cho biết các nước thành viên có nghĩa vụ “xử lý và phạt các trường hợp xả thải trái phép từ tàu.” EU cũng đang tăng sức ép ngoại giao với các quốc gia cấp cờ cho đội tàu này.
Tuy nhiên, theo ông Isaac Levi, chuyên gia của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA), các bằng chứng về việc vẫn xuất hiện những vệt dầu mới cho thấy chiến lược này đang không đạt hiệu quả mong muốn.
“Thật khó tin khi những con tàu đã có bằng chứng rõ ràng về việc gây tràn dầu và thiệt hại môi trường mà vẫn chưa bị tạm giữ", ông Isaac nói. “Giống như việc một chiếc xe đâm vào cửa hàng rồi bỏ chạy – mà chẳng có cảnh sát nào đuổi theo cả".
Nguyễn Thái - Politico
