Chính sách không xuất phát từ thực tiễn cuộc sống thì sẽ bị sai lệch

Duy trì các động lực tăng trưởng

Ngày 5/12, “Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2021: Phục hồi và Phát triển bền vững'' chính thức được diễn ra, theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến với sự chủ trì của Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ.

Phát biểu khai mạc, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho biết từ 2 năm nay, dịch bệnh Covid-19 đã gây ra thiệt hại nặng nề cả về kinh tế - xã hội trên phạm vi toàn cầu trong đó có Việt Nam. Trong năm 2020 Việt Nam đã kiểm soát tốt dịch bệnh và duy trì được tăng trưởng kinh tế 2,91% là một trong những nước có tăng trưởng dương cao nhất thế giới. Năm 2021 với nhiều giải pháp đồng bộ để thực hiện “nhiệm vụ kép”, trong đó có cả phòng, chống dịch Covid-19 và phát triển kinh tế - xã hội. Trong 6 tháng đầu năm, chúng ta tăng trưởng đạt 5,96%. Tuy nhiên, dịch bệnh bùng phát lần thứ 4 với chủng mới Delta đã gây thiệt hại rất nặng nề cho cả kinh tế và các lĩnh vực xã hội. Quý III tăng trưởng âm 6,7% nên 9 tháng tăng 1,42%, dự kiến cả năm mức tăng trưởng dương nhưng không đạt được mục tiêu trong Nghị quyết của Đảng và Quốc hội đã đề ra. Điều này, không chỉ ảnh hưởng đến tình hình thực hiện các nhiệm vụ kinh tế-xã hội của năm 2021 mà còn cho cả nhiệm kỳ 5 năm.

“Để đối phó với dịch bệnh, khắc phục thiệt hại tác động của dịch bệnh, đồng thời để phục hồi và phát triển kinh tế xã hội các nước trên thế giới đã tung ra nhiều gói giải pháp về tài khoá và tiền tệ rất khác nhau”, Chủ tịch Vương Đình Huệ bày tỏ.

Chủ tịch Quốc hội cho biết thêm, trong 2 năm qua để ứng phó với dịch bệnh và hỗ trợ cho kinh tế - xã hội thì Việt Nam đã sử dụng rất linh hoạt và khá đồng bộ chính sách tài khoá và tiền tệ cũng như các chính sách vĩ mô khác.

Tổng quy mô các gói hỗ trợ về tài khóa tiền tệ của Việt Nam theo tính toán của các chuyên gia, trong 2 năm (2020 và 2021) ước độ khoảng 4%, thấp hơn một chút so với mức bình quân của các nước trên thế giới. Đối với các nước đang có thu nhập thấp hoặc trung bình thấp, cỡ khoảng 4,3%, Việt Nam là khoảng 4% GDP của năm 2020. Trong đó, gói về tài khóa là khoảng 2,9 %, về tiền tệ là khoảng 1,1%.

Quốc hội cũng đã ban hành Nghị quyết, quyết định các khung khổ về chính sách, kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội, tài chính ngân sách, vay và trả nợ công, đầu tư công và kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế giai đoạn 2020-2025.

Đồng thời, Kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XV vừa qua đã ban hành Nghị quyết giao Chính phủ xây dựng và triển khai theo thẩm quyền Chương trình tổng thể về phòng, chống dịch Covid-19 theo phương châm “thích ứng an toàn, linh hoạt và kiểm soát hiệu quả dịch bệnh”, đồng thời xây dựng và tổ chức thực hiện Chương trình tổng thể về phục hồi và phát triển kinh tế. Nghị quyết của Quốc hội cũng giao Chính phủ xây dựng các gói chính sách về tài khóa và tiền tệ để hỗ trợ 2 chương trình này, phục vụ cho mục tiêu phòng, chống dịch Covid-19 cũng như phục hồi phát triển kinh tế để trình Quốc hội xem xét.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng cho biết, tại diễn đàn, các diễn giả, các nhà khoa học sẽ cập nhật, đánh giá những vấn đề mới nhất về tình hình phòng, chống dịch bệnh hiện nay trên toàn thế giới; phân tích, đánh giá, dự báo xu hướng và tác động của dịch bệnh, thực trạng của nền kinh tế thế giới hiện nay, xu hướng của thời gian tới-giai đoạn toàn cầu hóa và hội nhập, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đã hội nhập rất sâu và rộng với nền kinh tế thế giới.

Đồng thời, các diễn giả sẽ chia sẻ kinh nhiệm quốc tế về phòng, chống dịch bệnh và phục hồi phát triển kinh tế cũng như những gợi ý chính sách, những ý kiến đánh giá thực trạng nền kinh tế Việt Nam, những kiến nghị đề xuất cho chương trình phục hồi kinh tế xã hội, các gợi ý chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ để hỗ trợ cho phục hồi và phát triển kinh tế xã hội.

Một nội dung rất quan trọng nữa của Diễn đàn là các đại biểu, các chuyên gia sẽ trao đổi và giải đáp câu hỏi: huy động nguồn lực từ đâu? Nhất là trong điều kiện thị trường vốn trung và dài hạn của Việt Nam còn hạn chế, chúng ta sẽ phân bổ nguồn lực vào những mục tiêu cụ thể nào? Trên cơ cở kinh nghiệm quốc tế của Việt Nam, giải đáp được câu hỏi năng lực hấp thụ của nền kinh tế, trong điều kiện nền kinh tế còn một số điểm nghẽn, vướng mắc.

Theo Chủ tịch Quốc hội, ''Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2021: Phục hồi và Phát triển bền vững'' có ý nghĩa rất quan trọng, nhằm góp phần làm rõ thêm các luận cứ khoa học và thực tiễn, kinh nghiệm quốc tế để Quốc hội, Chính phủ xem xét, giải quyết các gói chính sách, giải pháp về tài khóa và tiền tệ, vừa đáp ứng được yêu cầu phòng, chống dịch Covid-19, vừa hỗ trợ cho mục tiêu phục hồi phát triển kinh tế và xã hội, nhằm cụ thể hóa chủ trương đã được nêu tại Văn kiện Hội nghị Trung ương 4 Khóa XIII của Đảng và Nghị quyết Kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XV, không chỉ góp phần hoàn thành các chỉ tiêu kinh tế xã hội của năm 2022 mà cho cả nhiệm kỳ 5 năm theo những mục tiêu, chỉ tiêu cụ thể.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng nêu rõ, đây là diễn đàn mở, ngoài hai điểm cầu tại Trung ương, còn kết nối đến 57 điểm cầu khác trong nước và kết nối 3 điểm cầu quốc tế là Mỹ, Pháp, Thái Lan. Quốc hội, các cơ quan của Đảng, Chính phủ rất muốn lắng nghe những ý kiến tâm huyết, cởi mở, toàn diện đến từ những người thực thi chính sách và những người tham gia hoạch định chính sách.

Theo Chủ tịch Quốc hội, chủ đề của diễn đàn có 2 chữ P, tức là phục hồi và phát triển. “Phát triển không phải là mọi giá, mà phải phát triển bền vững. Chúng ta vừa phải chú ý đến những giải pháp cấp bách trước mắt để duy trì các động lực tăng trưởng tác động đến tăng trưởng để kiểm soát dịch bệnh, hỗ trợ cho phục hồi và tăng trưởng kinh tế. Đồng thời những giải pháp ngắn hạn và trung hạn thì phải luôn bám vào mục tiêu dài hạn trong việc cơ cấu lại nền kinh tế, bảo đảm nền kinh tế phát triển nhanh nhưng bền vững, không chỉ có vấn đề về kinh tế, mà cả vấn đề về xã hội, về môi trường và bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát. Do đó, nhiệm vụ của Quốc hội, Chính phủ rất nặng nề trong việc nghiên cứu và thiết kế các chính sách này để đạt được các mục tiêu nêu trên, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Nhấn mạnh mối quan hệ mật thiết giữa 2 chữ C - Chính sách và Cuộc sống, Chủ tịch Quốc hội cho biết: “Nếu các chính sách, nhất là chính sách vĩ mô mà không xuất phát từ hơi thở, thực tiễn cuộc sống thì bản thân chính sách đó sẽ bị sai lệch đi. Nếu thực tiễn cuộc sống không được phản ánh vào trong chính sách thì bản thân chính sách không đi vào cuộc sống trôi chảy và hiệu quả được”.

Trong phát biểu khai mạc, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, Diễn đàn sẽ kết nối, gắn kết giữa các lĩnh vực sẽ được xem xét, quyết định với ý kiến của đông đảo giới khoa học, chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý, nhân dân, cử tri… Bất cứ cá nhân nào muốn tham gia đều có thể thông qua các điểm cầu, tương tác với website chính thức của Diễn đàn do Ban tổ chức thiết lập.

Cấp thiết ban hành chính sách tài khóa và tiền tệ

Tiếp đó, TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, thành viên hội đồng tư vấn chính sách tài chính tiền tệ Quốc gia thay mặt cho nhóm nghiên cứu của Thường trực Ủy ban Kinh tế và các chuyên gia trình bày tham luận với chủ đề “Một số gợi ý chính sách tài khóa và tiền tệ hỗ trợ phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội”.

Theo ông Lực, tác động của dịch Covid-19 đối với tình hình kinh tế của thế giới chúng ta thấy rất rõ, năm ngoái âm 3,1% năm nay dự báo phục hồi tương đối tốt ở mức khoảng 5,7-5,9%, năm tới sẽ chậm dần ở mức khoảng dưới 5%, sau đó khoảng 3,4-3,5% tiếp theo. Tuy nhiên, cũng kéo theo lạm phát tăng tương đối nhanh do cả phía cung và phía cầu. Đây là hai điểm lưu ý tác động mạnh đối với kinh tế thế giới, đặc biệt tác động mạnh đối với những mặt khác về xã hội như: thu nhập, việc làm, giáo dục, y tế, và cả vấn đề về môi trường (rác thải y tế cũng là vấn đề cần được quan tâm trong thời gian tới).

Ông Lực cho biết, dịch Covid-19 cũng đã tạo ra nhiều cơ hội mới, lĩnh vực kinh doanh mới cho thế giới và cả Việt Nam. Trong những năm tới, ông Lực cho rằng còn đối diện với nhiều khó khăn, thách thức mặc dù kinh tế thế giới đang phục hồi nhưng phục hồi không đồng đều do dịch bệnh còn phức tạp, lạm phát tăng, giá cả tăng buộc các nước tính đến chuyện tăng lãi suất, thu hẹp dần các gói hỗ trợ. “Đây là thế tiến thoái lưỡng nan của một số nước trên thế giới”, ông Lực nói.

Thêm vào đó, lợi nhuận của doanh nghiệp đã và đang suy giảm vừa do dịch bệnh và cũng do chi phí đầu vào tăng lên trong khi giá cả đầu ra chưa tăng được tương ứng khiến cho biên lợi nhuận của doanh nghiệp giảm tương đối nhiều thời gian qua và thời gian tới.

“Về cập nhật mới nhất tình hình dịch bệnh, biến thể Omicron mặc dù không phải quá ghê gớm nhưng cũng tác động tiêu cực. Dự báo kinh tế thế giới năm 2022 có thể giảm 0,2-0,4 điểm %. Như vậy, các nước sẽ phải cân nhắc tiến độ thu hẹp chính sách và tiến trình giảm lãi suất”.

Đối với Việt Nam, theo ông Lực, tác động của dịch bệnh ảnh hưởng lớn đến cả kinh tế và xã hội. Về kinh tế, năm nay chúng ta bị tác động nặng nề và có vẻ như đang bị lỡ nhịp. Về xã hội, thất nghiệp, việc làm, giáo dục, y tế đều bị tác động tương đối mạnh.  

Vị chuyên gia này cũng cho biết, có 8 lĩnh vực chịu tác động nặng nề của Covid-19 trong đó nặng nề nhất là 3 lĩnh vực: Du lịch, vận tải, lưu trú ăn uống.

Về triển vọng năm 2022, theo ông Lực, với bối cảnh như vậy thì tương đối và rất khó khăn nếu như không có chương trình đặc biệt. Kinh tế Việt Nam dự báo nếu không có chương trình phục hồi, không có kích thích về tài khoá và tiền tệ thì nhiều khả năng GDP có thể chỉ tăng 4-4,5% năm 2022.

“Mặc dù vậy, có nhiều cơ hội mới của một số lĩnh vực phát triển nhanh như thương mại điện tử, dịch vụ tài chính (chứng khoán, quỹ..); logistics, kinh doanh trực tuyến, kinh doanh thép… cần phải tạo nguồn lực, tạo cơ chế để tận dụng tốt hơn cơ hội này”, TS. Lực nói.

Trong phần tham luận, ông Lực cũng nêu ra tính cấp thiết ban hành chính sách tài khóa và tiền tệ hỗ trợ phục hồi và phát triển. “Nếu không có những chương trình, gói hỗ trợ đặc biệt cả tài khoá, tiền tệ thì có lẽ chúng ta sẽ lỡ nhịp, lỡ cơ hội và không thể hoàn thành kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm”, ông Lực nhấn mạnh.

Về dư địa chính sách tài khóa theo ông Lực là vẫn còn và ở mức tương đối khả quan do mấy năm qua chúng ta củng cố tương đối tốt, được quốc tế đánh giá rất vững trãi, thuận lợi để có thể mở rộng tài khoá trong một vài năm tới, trong khả năng kiểm soát. Về tiền tệ vẫn còn một phần dư địa, nhưng ít hơn vì chúng ta đã giảm lãi suất ở mức tương đối thấp, lạm phát áp lực tăng lên và nợ xấu trong hệ thống ngân hàng cũng tăng lên…

Về gợi ý chính sách tài khóa và tiền tệ hỗ trợ phục hồi và phát triển trong giai đoạn tới, theo ông Lực: “Một là chính sách phải tác động cả tổng cung và tổng cầu bởi vì tổng cầu thì yếu mà tổng cung bị tắc nghẽn; Hai là phải khả thi và triển khai nhanh, gọn, hiệu quả. Đồng thời, phải phối hợp tổng lực thì mới có thể phục hồi tốt trong giai đoạn tới”.

Về phạm vi của chính sách, ông Lực cho rằng, các nhóm chính sách cần đảm bảo và nâng cao năng lực y tế; giảm chi phí, giãn, hoãn nghĩa vụ tài chính, tăng khả năng tiếp cận và hấp thụ vốn của doanh nghiệp; an sinh xã hội… Thời gian thực hiện của chính sách chủ yếu trong giai đoạn 2022-2023. Đối tượng trọng tâm của chính sách là lao động và người sử dụng lao động.

Trong đó, phải đáp ứng một trong các tiêu chí cơ bản như có khả năng đáp ứng điều kiện tín dụng, có khả năng phục hồi; hàng hóa, dịch vụ thiết yếu, chưa thể bố trí nguồn thay thế, thuộc những lĩnh vực, dự án ưu tiên phát triển hướng đến bao trùm, bền vững (như y tế, giáo dục, nhà ở xã hội, nhà ở công nhân, cơ sở hạ tầng, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn…). Các dự án cơ sở hạ tầng: liên kết vùng, trọng điểm, có tính lan tỏa; trong danh mục đầu tư công và đã chuẩn bị xong thủ tục đầu tư; dự án dở dang, thiếu vốn tạm thời cần bổ sung…

Về chi tiết chính sách tài khóa, ông Lực đề xuất tiếp tục giảm thuế VAT, giảm phí bảo hiểm xã hội, thuế bảo vệ môi trường, giảm thuế, phí trước bạ ô tô trong nước, có bảo lãnh vay vốn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, gói hỗ trợ lãi suất, cùng với đó là ứng trước các chi phí như tiền lương, phòng chống dịch cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Đầu tư cơ sở hạ tầng thì cần số cụ thể cần rà soát; ưu tiên các dự án liên kết vùng, trọng điểm, có tính lan tỏa, trong danh mục đầu tư công và đã chuẩn bị xong thủ tục đầu tư; dự án dở dang, thiếu vốn tạm thời (cả vốn đối ứng dự án nguồn ODA) cần bổ sung.

Về chi tiết chính sách hỗ trợ, tiếp tục thực hiện Thông tư 14 của Ngân hàng Nhà nước; sử dụng công cụ nghiệp vụ thị trường mở (cả tỉ lệ dự trữ bắt buộc phù hợp) để hỗ trợ các tổ chức tín dụng duy trì lãi suất ở mức thấp; cho vay tái cấp vốn các tổ chức tín dụng để cho vay nhà ở; nghiên cứu giữ nguyên tỉ lệ sử dụng vốn ngắn hạn để cho vay trung dài hạn; linh hoạt chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng ở mức 13-14% trong năm 2022-2023; tiếp tục hoàn thiện thể chế, quy định để các tổ chức tín dụng phi ngân hàng (gồm cả Fintech…) tham gia cho vay tiêu dùng an toàn, lành mạnh; góp phần kích cầu tiêu dùng lành mạnh); đề xuất phương thức luật hóa xử lý nợ xấu…

Về chính sách an sinh xã hội, ông Lực đề xuất có thêm 2 gói chính sách: Hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động trở lại doanh nghiệp làm việc vào khoảng 6.000 tỷ đồng; hỗ trợ đào tạo nghề vào khoảng 6.800 tỷ đồng với tổng giá trị hỗ trợ khoảng 13.000 tỷ đồng. Ngoài ra, xem xét giảm tiền điện, nâng cao năng lực công nghệ đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp… với khoảng 38.000 tỷ đồng.

“Tổng các gói chính sách, hỗ trợ khoảng 844.000 tỷ về danh nghĩa, về thực chi ước tính khoảng 445.000 tỷ tương đương 5,5% GDP, điều này cũng đủ sức hấp thụ trong thời gian tới. Về nguồn lực và huy động nguồn lực là vô cùng quan trọng. Về nguồn lực chúng ta có thể chấp nhận ngân sách nhà nước phải thâm hụt thêm 1 điểm % cho mỗi năm. Thêm nữa, huy động nguồn lực như tiết giảm chi phí; đẩy mạnh việc cổ phần hóa, thoái vốn DNNN; sử dụng BHTG, BHXH để mua trái phiếu chính phủ (TPCP); Phát hành TPCP (NHNN có thể tham gia mua); rà soát các quỹ ngoài ngân sách (quỹ viễn thông công ích…), các quỹ tại địa phương; sử dụng một phần dự trữ ngoại hối (nếu cần)”, ông Lực cho biết.

Cuối cùng, ông Lực cũng đưa ra một số kiến nghị đó là, phối hợp nhịp nhàng chính sách nhất là chính sách tài khoá và chính sách tiền tệ; chấp nhận tăng nợ công, thâm hụt ngân sách, nghĩa vụ trả nợ và tín dụng trong tầm kiểm soát; tăng bảo lãnh phát hành trái phiếu của Chính phủ cho NHCSXH; có giải pháp tăng vốn cho các ngân hàng thương mại; chú trọng cải tiến hiệu quả, kịp thời khâu thực thi gắn kết chặt chẽ với Chiến lược phòng, chống dịch;

Xây dựng lộ trình cụ thể để trung hòa các tác động của chính sách đã nêu trên; đẩy mạnh cơ cấu lại nền kinh tế; cải cách thể chế, cải thiện môi trường đầu tư – kinh doanh; kiên quyết tháo gỡ rào cản, vướng mắc nhanh nhất có thể….