Việc cúng Rằm tháng Giêng được xem là tín ngưỡng, tôn giáo lâu đời. Với mục đích bày tỏ lòng thành kính với ông bà, cha mẹ, tạ ơn những người trên đã phù hộ cho gia đình, con cháu được mạnh khỏe, học tập thành tài, làm ăn phát đạt trong năm. Nên nó càng có ý nghĩa quan trọng trong tâm linh của mỗi gia đình.
Ngày Tết Nguyên Tiêu các gia đình thường sắm hai lễ cúng: Lễ cúng Phật và lễ cúng Gia tiên. Cúng Phật là mâm lễ chay thanh tịnh, cùng hương hoa đèn nến. Cúng Gia tiên vào giờ Ngọ, là mâm lễ mặn hoặc chay với đầy đủ các món ăn của ngày Tết.
Mâm lễ mặn gồm có:
Một đĩa thịt vai luộc
Một bát canh măng
Một đĩa xào thập cẩm
Một đĩa nem
Một đĩa rau xào
Một đĩa giò
Một đĩa xôi gấc
Một đĩa hoa quả
Các vật phẩm khác như: Hương hoa vàng mã; đèn nến; trầu cau; rượu
Đặc biệt trong mâm lễ phải có bánh trôi (chè trôi nước). Ý nghĩa của việc ăn bánh trôi ngày Tết Nguyên Tiêu là mong muốn mọi việc quanh năm được hanh thông, trôi chảy. Ngoài ra còn có hương hoa, đèn nến, trầu cau, một ít vàng mã, rượu.
Mâm lễ cúng Phật
Việc chuẩn bị mâm cỗ cúng Phật vào ngày Rằm tháng Giêng không cần quá cầu kỳ nhưng cả gia đình phải ăn chay để cầu mong may mắn, giải hạn cho cả năm. Cụ thể, lễ vật dâng cúng thường là hoa quả, chè xôi, các món đậu, canh xào không thêm nhiều hương liệu.
Ngày nay, trong mâm cỗ cúng Phật, nhiều gia đình thường có thêm món bánh trôi nước với ý nghĩa cầu mong cả năm mọi việc đều hanh thông, trôi chảy, hạnh phúc tròn đầy.
Mâm cỗ chay tùy loại có từ 10, 12 tới 25 món. Điểm đặc biệt trên mâm cỗ chay là sự hiện diện của những màu sắc tượng trưng cho ngũ hành. Bên cạnh đó, ăn cơm chay là một cách hướng tới sự cân bằng, thanh thản trong tâm hồn.
Mâm lễ cúng gia tiên
Mâm cỗ mặn cúng gia tiên ngày Rằm tháng Giêng thường có 4 bát, 6 đĩa, tổng cộng thành tròn 10 món. Trong đó, 4 bát gồm:
Bát canh ninh măng
Bát canh bóng
Bát canh miến
Bát canh mọc
Hơn thế nữa, gia chủ cũng không cần dùng bát to mà chỉ cần cho vào những chiếc bát vừa phải để cúng gia tiên là đủ.
6 đĩa gồm:
Thịt gà hoặc thịt lợn luộc
Giò hoặc chả
Nem thính hoặc đĩa xào
Dưa muối (có thể dùng dưa hành)
Xôi hoặc bánh chưng
Nước chấm
Bên cạnh đó, mâm cơm cúng gia tiên cần phải có đầy đủ các vị. Vị mặn của nước chấm, vị cay của ớt, vị chua của đĩa dưa hành và vị ngọt của bánh. Tất cả các vị này sẽ tạo nên một mâm cỗ đủ đầy, cầu mong yên ấm, an lành và xua đi những đen đủi.
Ngoài ra, trong quan niệm của người Việt, mỗi gia đình nên làm lễ cúng vào lúc chính Ngọ tức là 12 giờ trưa. Bởi đây là lúc Phật hiển linh nên mọi người có thể "cầu được ước thấy", hoàn thiện tâm niệm như ý muốn.
Theo chia sẻ của nghệ nhân ẩm thực Ánh Tuyết, các gia đình không nhất thiết phải sắm sửa mâm cao cỗ đầy mà quan trọng nhất là thành tâm.
Tuỳ từng gia đình, hoàn cảnh để "tuỳ tiền biện lễ". Các gia đình có thể dâng cúng đĩa xôi gấc, bánh chưng cùng với một khoanh giò trên ban thờ gia tiên, mong một năm đầu xuôi đuôi lọt, mọi sự hanh thông.
Còn khi chuẩn bị mâm cúng đầy đủ, nghệ nhân Ánh Tuyết cho rằng, món quan trọng nhất là gà trống - được coi là vật cúng tế linh thiêng.
Khi chọn gà cần chọn gà mã đẹp, mào cờ tức là mào to và đỏ chót, gà phải là gà chưa đạp mái (gà trống hoa) hoặc gà trống thiến với ý nghĩa khỏe mạnh và tinh khiết, có lông màu lửa, đuôi đẹp, ức vươn lên, cựa mới nhú, lườn không nhọn để khi luộc lên con gà sẽ có tướng đẹp.
Các bà nội trợ cũng có thể tùy nghi biến tấu sao cho mâm cỗ gia đình phong phú, phù hợp với khẩu vị riêng của gia đình.
Người làm cỗ có thể làm các món có tính mát, dễ ăn, sau khoảng thời gian bổ sung quá nhiều bánh chưng, giò chả, đồ xào mỡ dịp Tết Nguyên đán, ví dụ như các món cá hấp, cá nấu riêu kèm thêm rau sống.
Phong Linh (tổng hợp)
