Nguyễn Hữu Chỉnh người Nghi Lộc, Nghệ An, 16 tuổi đỗ Hương cống, sau lại đỗ Tam trường khoa thi võ. Với danh nghĩa "phò Lê diệt Trịnh", sau khi vào Thăng Long, Chỉnh cho quân lính tầm nã chúa hết sức gắt gao.
Thế nhưng lúc nghe tin chúa chết, Nguyễn Hữu Chỉnh lại nói với Đỗ Thế Long (người làng Hoằng Liệt, huyện Thanh Trì, trước từng ngồi tù cùng với Chỉnh (Chỉnh ngồi tù vì nợ tiền công), Long có tài làm các bài từ khúc bằng chữ nôm rất giỏi, chẳng thua gì Chỉnh) rằng: "Chúa không tin bụng ta, nên mới đến nỗi tự hủy hoại đời mình...".
Đỗ Thế Long nghe thế bèn nói: "Việc ông đã làm, tiếng là nhân nghĩa nhưng xét rõ thì lại là tàn hại! Ngày nay ông có cái thế nghiêng non lật bể, quả thật là nhờ vào sự giúp đỡ của quý quốc (ý chỉ nhà Tây Sơn). Nhưng khi ông mới xuất thân, nào cầm quân, nào phong hầu, thử hỏi có cái gì không phải là ơn của nhà chúa? Chuyến này ông lấy tiếng "phò Lê diệt Trịnh" để kéo quân ra, thật là quá lắm! Đã bất nghĩa, bất nhân tức là tàn hại. Kẻ đại trượng phu lập thân, có thể tự mình đứng vào địa vị tàn hại được ư?".
Chỉnh nghe nói, sắc mặt tái mét, lặng đi hồi lâu, đáp: "Gây dụng là ơn riêng của một người, cương thường là nghĩa lớn của thiên hạ... Tôi làm cái việc tôn phò ấy, là cốt để chống đỡ cho nên cương thường". Nghe xong Đỗ Thế Long nói: "Nhà vua vốn đã tôn quý sẵn rồi, cần gì đợi ông tôn phò nữa ?
Chẳng qua ông chỉ mượn cái cớ ấy để trôi cái mưu cướp bóc đó thôi. Nhưng mà, Nhà nước đang như chiếc âu vàng lành lặn, bỗng dưng vô cớ ông đưa người ngoài đến đây, làm hại chủ súy, làm hại nhân dân; người trong thiên hạ nhất định còn cho ông là beo, sói, diều quạ.
Bảo là tàn hại cũng chưa phải là quá đáng. Nay ông dựa vào thế lực nước ngoài, cũng giống như "cáo mượn oai hùm". E rằng lòng người còn nhớ họ Trịnh, chắc sẽ có ngày sinh biến. Vả lại, mai đây người ta bỏ ông mà về, bấy giờ ông lấy cái thân cỏn con để cõng cái tội tày trời, làm sao mà đứng vững được với thiên hạ".
Chỉnh tức giận nghiến răng lại, nhưng vẫn còn làm ra vẻ mặt tươi cười mà rằng: "Vậy thì ông bạn của giống beo, sói, diều, quạ bảo giống beo, sói, diều, quạ nên làm thế nào bây giờ?".
Long đáp: "Ông ra chuyến này, chẳng qua muốn vì ngài trấn thủ trước (chỉ quận Huy) mà trả thù bọn kiêu binh. Nay kiêu binh đã diệt, ấy là chí ông đã thỏa. Nếu ông có thể nhanh chóng xoay lại đường lối đã định, khéo điều đình với quý quốc, khiến cho họ mãn nguyện rồi rút quân về. Ông ở lại, chọn trong tôn thất họ Trịnh lấy một người lập nên làm chúa, còn ông thì phụ chính. Đó thực là cái công không mấy đời có vậy!".
Chỉnh nói: "Đúng! Nhưng để tôi nghĩ xem đã"... Long vừa ra khỏi, Chỉnh bảo với mọi người chung quanh: "Rồng (Rồng tức là Long (Đỗ Thế Long)) thì phải đưa xuống nước, không nên cho ở trên cạn để nó làm mê hoặc thiên hạ". Rồi Chỉnh sai người đón đường, bắt Long trói lại, đem dìm xuống giữa sông Nhĩ Hà. Một cái chết bi thương khiến nhiều người thương xót...
Luật nay: Đủ căn cứ để khép tội giết người cho Nguyễn Hữu Chỉnh
Là bạn với nhau nhưng vì ghen ghét tài năng của bạn mà Chỉnh đã sai người chặn ngang đường về của Đỗ Thế Long để sát hại. Hành động đó thật là độc ác. Tiếc rằng, Đỗ Thế Long đã không nhận ra đâu là bạn là thù.
Căn cứ vào nội dung vụ án, hành vi sai người giết Đỗ Thế Long của Nguyễn Hữu Chỉnh có đầy đủ dấu hiệu của tội giết người theo Điều 93 BLHS. Chỉ vì ghen tỵ với tài danh của bạn mà Chỉnh đã ngầm sai người sát hại bạn.
Theo điểm q khoản 1 của Điều 93 thì hành vi đó được hiểu là giết người vì động cơ đê hèn. Đây là một trong nhưng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Nếu bị xử lý theo điều khoản này, những người đã giết chết Đỗ Thế Long sẽ phải đối mặt với mức án từ 12 năm đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình.
Việc xử phạt ở mức độ nào là tùy thuộc vào tính chất và mức độ nguy hiểm của từng trường hợp, đồng thời phải cân nhắc, đánh giá nhân thân của người phạm tội, các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
Tường Linh
