Báo Phá Ngục giữ vững tinh thần người Cách mạng
Cụ Phan Du (tức Kiểm) hiện đang sống ở Đại Kim, Hoàng Mai, Hà Nội. Mặc dù đã ở tuổi hơn 90, nhưng khi nhắc lại những năm tháng Cách mạng gian khổ và cả những năm tháng đấu tranh tại Côn Đảo trông cụ dường như khoẻ lại.
Trước khi bị bắt ra Côn Đảo, cụ Phan Du là biệt động thành Hải Phòng, trong kế hoạch táo bạo cho cuộc vượt ngục lớn nhất này, Phan Du làm "Tổng chỉ huy". Nhớ lại những ngày tháng bị giam cầm trong nhà tù Côn Đảo chịu mọi đòn roi tra tấn dã man, sóng nước gầm rú, cụ Phan Du kể: "Tính đến năm 1952, thực dân Pháp đã giam cầm tại Côn Đảo 2.300 tù chính trị. Cuộc sống nơi đây như dưới "địa ngục", tù nhân bị giam trong những xà lim tối tăm, ẩm mốc, hai người bị xích chung 1 cùm. Địch thường xuyên tra tấn, đánh đập nhằm tiêu diệt ý chí cách mạng và làm cho tù nhân chính trị chết dần chết mòn. Không khuất phục, với sự lãnh đạo của Đảo uỷ, tinh thần Cách mạng vẫn đầy sức sống. Đảo uỷ xác định: Khi có thời cơ sẽ mở đường vượt ngục, tìm cách trở về đất liền với Cách mạng. Bản thân chúng tôi cũng đã từng có nhiều cuộc vượt ngục". Và để mọi tù nhân chính trị liên lạc được với nhau để thống nhất những hành động, Đảo uỷ xác định là phải làm tốt công tác tuyên truyền, vận động anh em tù nhân sống có niềm tin và chuẩn bị cho cuộc vượt ngục. Trong gông xiềng, mặc sự giam hãm của kẻ địch, báo Phá Ngục đã ra đời. Ông Đặng Đức Hoà, người Vũ Thư, Thái Bình là người phụ trách báo Phá Ngục.
Cụ Du cho biết thêm: "Trước khi bị địch bắt, ông Hoà là phóng viên báo Sự Thật. Thời kỳ bị giam ở Hoả Lò, ông đã từng tổ chức tờ báo Lửa Thiêng. Ông Hoà còn được anh em tù quý mến bởi do cổ chân gầy nhỏ nên hàng tối, ông có thể tự cởi được cùm đi lấy nước, băng bó vết thương cho những anh em bị địch tra tấn".
Ông Đặng Đức Hòa (người phụ trách báo Phá Ngục)
Trong cuộc gặp mặt truyền thống những người tù Côn Đảo xưa, ông Hoà đã kể lại: Báo Phá Ngục có tin tức, xã luận, tiểu phẩm, truyện, kịch, thơ ca, hò vè..., được phân thành các ô, mục riêng biệt. Có những bài lên án tội ác của kẻ thù, có bài thông tin tình hình cuộc kháng chiến đang diễn ra ở đất liền, có bài vạch trần âm mưu, thủ đoạn của bọn cai ngục và chúa đảo. Lồng vào đó là những bài viết vận động anh em tham gia cuộc vượt ngục. Tất nhiên, làm báo trong ngục tù cũng tuyệt đối bí mật. Lúc đi làm, anh em bí mật viết bài rồi gửi Ban biên tập. Báo Phá Ngục không trình bày bằng giấy, báo không được in, không có sự truyền tay nhau mà là một "ấn phẩm" đặc biệt. Khi có bài viết của các đồng chí gửi đến, tối về, Ban biên tập trình bày báo ngay trên nền nhà giam. Không có phấn nên anh em đã dùng san hô nung lấy từ lúc làm đường để viết. Những anh em tù đọc báo từ lúc nửa đêm đến lúc đi làm thì xoá sạch dấu vết để địch không thể phát hiện.
Tờ báo được anh em rất mê, học thuộc rồi truyền khẩu cho nhau, nhiều bài được chuyển thể thành kịch. Có những bài gây xúc động mạnh như "Khóc chị Võ Thi Sáu", "Vững chí", "Gương tự nguyện", "Nhớ súng", "Kể vè lao một"... Lợi dụng sơ hở của địch mỗi khi anh em đi lao động về không nhận diện mà chỉ đếm, Ban biên tập cử người trà trộn vào từng phòng trình bày báo. Cứ thế, Phá Ngục có mặt ở khắp các phòng giam.
"Quy trình" sản xuất báo như sau: Từ thứ 2 đến thứ 5 đi "phát hành" và thu thập tư liệu, thứ 6 viết bài, thứ bảy duyệt, chủ nhật ra số mới. Hoạ sĩ trình bày là ông Phạm Văn Tiêu vốn là thợ cắt tóc rất khéo tay, kẻ vẽ giỏi, thường cắt tóc cho anh em tù nhân bằng mảnh chai thuỷ tinh. Nhớ về thời làm báo Phá Ngục, ông Hoà tâm sự "Báo chí đi vào lòng người thì tự nó có sức sống mãnh liệt. Đời làm báo của tôi chưa lúc nào thấy vinh quang như vậy".
Bí mật chuẩn bị cho cuộc vượt ngục lịch sử
Cho đến bây giờ, cụ Phan Du vẫn nhớ như in từng bước chuẩn bị cho cuộc "đại vượt ngục". Ngày ấy, vào tháng 5/1952, cơ hội đã đến. Đó là khi thực dân Pháp xây dựng con đường phía Tây Côn Đảo, tên chúa đảo Jary lập ra 2 kíp "phu đường", mỗi kíp biên chế 100 người. Ngoài làm công việc công khai của tù nhân thì mọi việc chuẩn bị cho cuộc vượt ngục diễn ra âm thầm ngay trước mũi địch. Trong lúc làm đường, anh em tranh thủ kiếm tre, gỗ. Đêm về, trong lán ở rộng chừng 100m2, họ tiến hành đan phên thuyền rồi trải xuống làm giát giường để che mắt địch; đào hầm dưới sàn giường ngủ để cất giấu thuyền. Mỗi hầm rộng 2,5m, dài 10m, sâu 1,5m. Hàng nghìn bộ quần áo từ các nhà giam gom lại khâu thành các tấm lớn dài 11m, rộng 2m để bọc thuyền, sau đó sơn thuyền chống nước rò rỉ bằng nhựa đường lấy được trong lúc làm đường. Trước khi bị đưa ra đảo, Đảng bộ Hải Phòng đã tìm cách giao cho đoàn tù chính trị Hải Phòng 1 chỉ vàng. Khi chuẩn bị vượt ngục, anh em đã dùng đút lót bọn lính, chúa đảo để đổi lấy vải làm buồm.
Ông Tô Lương, nguyên biệt động thành Hải Phòng, vốn xuất thân từ con nhà võ được giao rèn luyện cho anh em đánh các miếng bất ngờ, hiểm, có thể hạ gục địch nhanh, một người đánh ngã địch rồi đè lên, người khác dùng dây thừng trói lại. Cụ Phan Du tâm đắc: "Công việc chuẩn bị cứ âm thầm diễn ra trong suốt 1 năm trời, địch không hề phát hiện ra. Kế hoạch vượt ngục được các đồng chí mình bảo mật".
11h trưa ngày 12/12/1952, tại Bến Đầm, đang làm việc, bỗng đồng chí Phan Du bất ngờ phất chiếc khăn trắng và hô to: "Xung phong!". Ngay lập tức, các chiến sĩ ập tới bắt sống 28 lính Âu Phi. Nhưng tại mũi Cá Mập, ta để một tên chạy thoát nên không thể thực hiện việc cướp trại giam giải thoát toàn bộ tù nhân. Vì thế, ban chỉ huy quyết định không tiến về chiếm đảo mà chỉ tổ chức vượt ngục cho 200 anh em đang lao động bên ngoài. Trong giây lát, 5 chiếc thuyền được mang ra từ hầm bí mật và giương buồm nhằm hướng đất liền với đầy đủ nước ngọt, lương khô. Nếu đúng như dự tính, chỉ mất một đêm là về được vùng Cách mạng ở Bạc Liêu, Cà Mau. Nhưng thật không may, chiều hôm đó gió chướng bỗng yếu dần rồi tắt hẳn nên các thuyền chỉ trôi dạt quanh quẩn ngoài đảo. Hai thuyền do quá tải bị vỡ, 1 thuyền bị mất tích, một số chiến sĩ bơi được vào bờ, còn lại vĩnh viễn nằm lại biển sâu. 2 thuyền do đan bằng mây, lại để trong hầm lâu ngày nên bị rò rỉ, nước tràn vào trong khoang. Trong cơn hiểm nguy, 4 chiến sĩ cảm tử đã nhảy xuống biển để thuyền không chìm. Hôm sau, thực dân Pháp dùng trực thăng, tàu chiến truy đuổi và bắt lại toàn bộ những người còn sống sót, trong đó có cụ Phan Du.
Nước mắt ngấn lệ, cụ Phan Du nói: "Cuộc vượt ngục thất bại. 81 đồng chí hy sinh vĩnh viễn nằm lại dưới biển khơi mênh mông, 117 người bị bắt lại và tiếp tục bị đưa về giam cầm tại khám Chí Hoà chờ ngày xét xử". Tuy không thành công nhưng cuộc vượt ngục đã gây tiếng vang lớn. Nước Pháp chấn động trước tin này. Báo Lemonde xuất bản tại Pari ngày 20/12/1952 đã viết: "Đây mới chỉ là tia chớp báo hiệu trước một trận động đất trong hệ thống thuộc địa của Pháp ở Đông Dương...Tuy không thành công nhưng những người tù Côn Đảo đã góp phần chia lửa với các đồng chí ở các chiến trường".
Phiên toà xét xử 117 chiến sĩ vượt ngục đã thất bại thảm hại. Với lý lẽ sắc bén của luật sư Nguyễn Hữu Thọ, toà án binh Pháp phải tuyên 117 tù nhân trắng án! Sau cuộc vượt ngục, mặc dù đang căng sức ra chống đỡ tại các chiến trường nhưng thực dân Pháp phải cử 2 trung đoàn thuỷ quân lục chiến thường xuyên canh giữ đảo. Bên cạnh đó, chúng buộc phải cải thiện chế độ với tù nhân...
Sau bao năm nhắc lại những năm tháng ở tù Côn Đảo, cụ Phan Du vẫn nhớ như in. Trong nhà cụ hiện vẫn còn lưu lại nhiều sách báo nói về cuộc vượt ngục chấn động thế giới ấy. Thoáng buồn nhưng không bi quan, cụ Du nói: "Thất bại để mở ra thành công"! Rồi cụ cười, tôi nghe âm hưởng thật sảng khoái: Nụ cười của người chiến thắng!
Minh Khánh
