Có hay không độc quyền trên thị trường thép không gỉ?

Bộ Công Thương thông tin trong thời gian vừa qua, cơ quan này nhận được một số thông tin phản ánh về việc thị trường thép không gỉ cán nguội tại Việt Nam đang có dấu hiệu độc quyền, bị thao túng về giá, chất lượng với nguyên nhân là do Bộ Công Thương áp thuế chống bán phá giá một số sản phẩm thép không gỉ cán nguội nhập khẩu từ năm 2014.

Một biện pháp phòng vệ thương mại

Để phản hồi các nội dung phản ánh trên, Cục Phòng vệ thương mại (Cơ quan điều tra) – Bộ Công Thương khẳng định chống bán phá giá là biện pháp phòng vệ thương mại được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho phép các thành viên áp dụng trong trường hợp hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài bán phá giá gây thiệt hại đáng kể cho ngành sản xuất trong nước.

Chống bán phá giá không phải là biện pháp bảo hộ mà nhằm đảm bảo điều kiện thương mại công bằng giữa hàng hóa nhập khẩu và hàng hóa sản xuất trong nước, do đó thuế CBPG chỉ áp dụng đối với hàng hóa của các nước có các doanh nghiệp bán phá giá. Điều này thể hiện ở việc mức thuế chống bán phá giá với các doanh nghiệp là khác nhau, tùy thuộc vào mức độ bán phá giá trong từng giai đoạn.

Việc tiếp nhận hồ sơ, quy trình thẩm định, tiến hành điều tra cũng như áp dụng biện pháp chống bán phá giá tuân thủ chặt chẽ các quy định của Hiệp định Chống bán phá giá của WTO (ADA) và Luật Quản lý ngoại thương. Việc thực thi quy định pháp luật về phòng vệ thương mại nói chung và chống bán phá giá nói riêng độc lập với việc thực thi quy định của Luật Cạnh tranh về vấn đề chống độc quyền và lạm dụng vị trí thống lĩnh.

Mức thuế chống bán phá giá của từng nhà sản xuất nước ngoài được xác định theo phương pháp tính toán quy định bởi WTO, căn cứ trên số liệu thực tiễn của nhà sản xuất/xuất khẩu nước ngoài đệ trình và được Cơ quan điều tra thẩm tra, xác minh. Do đó, mức thuế này không phải là mức thuế áp dụng theo đề xuất của ngành sản xuất trong nước hay theo ý kiến chủ quan của Cơ quan điều tra.

Theo Bộ Công Thương, căn cứ ban hành Quyết định áp thuế chống bán phá giá đối với một số sản phẩm thép không gỉ cán nguội xuất phát từ ngày 6/5/2013, Bộ Công Thương nhận được Hồ sơ yêu cầu áp dụng biện pháp chống bán phá giá của đại diện ngành sản xuất trong nước đối với một số sản phẩm thép không gỉ cán nguội (còn gọi là thép inox) nhập khẩu từ Trung Quốc, Indonesia, Malaysia và vùng lãnh thổ Đài Loan (Đài Loan).

Kết quả điều tra cho thấy, có hành vi bán phá giá của các nhà sản xuất thép inox của 4 nước/vùng lãnh thổ nêu trên; ngành sản xuất trong nước đang bị thiệt hại đáng kể và có mối quan hệ nhân quả giữa việc bán phá giá thép inox và thiệt hại của ngành sản xuất trong nước.

Do đó, ngày 5/9/2014, Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 7896/QĐ-BCT áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với một số sản phẩm thép không gỉ từ 4 nước/vùng lãnh thổ trên nhập khẩu vào Việt Nam.

Tình hình trong nước sau khi áp dụng biện pháp chống bán phá giá

Theo thông tin của Hiệp hội Thép Việt Nam, hiện nay Việt Nam có khoảng 10 doanh nghiệp sản xuất thép không gỉ cán nguội cán phẳng dạng cuộn/tấm, trong đó một số doanh nghiệp sản xuất chủ yếu để phục vụ nhu cầu tiêu dùng nội bộ (dùng để sản xuất ống thép, bình đựng nước và các sản phẩm khác) mà không bán ra thị trường hoặc chỉ bán với số lượng rất ít. Sản lượng năm 2018 của Công ty TNHH POSCO VST (Posco) chiếm dưới 50% tổng sản lượng của ngành (kể cả phục vụ tiêu dùng nội bộ).

Trong thời gian tới, năng lực sản xuất thép không gỉ trong nước sẽ tăng thêm khoảng 400.000-500.000 tấn/năm bởi các nhà máy thép không gỉ mới như Nguyễn Minh (trên 200.000 tấn/năm), Việt Quang....

Còn với sản phẩm thép không gỉ cán nguội, biện pháp chống bán phá giá chỉ áp dụng với hàng của Trung Quốc, Indonesia, Malaysia và Đài Loan. Các sản phẩm thép inox từ các nước khác vẫn có thể nhập khẩu vào Việt Nam mà không bị áp thuế chống bán phá giá.

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, sau khi biện pháp CBP được áp dụng đến nay, thép inox vẫn tiếp tục được nhập khẩu từ 4 nước/vùng lãnh thổ bị áp thuế cũng như từ các nước khác. Tổng lượng nhập khẩu thép không gỉ cán nguội từ tất cả các nguồn sau khi có biện pháp CBPG vẫn tăng so với giai đoạn trước khi áp thuế CBPG, ví dụ như thép inox đến từ Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan... Như vậy, người sử dụng thép inox tại Việt Nam có nhiều sự lựa chọn khác nhau ngoài nguồn sản xuất trong nước.

Trong giai đoạn điều tra gần nhất (từ ngày 1/7/2017 tới ngày 30/6/2018), nhập khẩu thép inox vẫn chiếm tới 57,2% tổng tiêu thụ trong nước (trong đó nhập khẩu từ các nước không bị áp thuế CBPG chiếm 68,5% tổng nhập khẩu), sản xuất trong nước chỉ chiếm 42,8% tiêu thụ trong nước. Cùng với việc sản lượng của doanh nghiệp lớn nhất chiếm dưới 50% sản lượng trong nước thì không có cơ sở để nhận định ngành sản xuất trong nước hay một doanh nghiệp sản xuất nào đó “độc quyền” về nhóm sản phẩm này. Riêng đối với sản phẩm thép không gỉ khổ rộng (từ 1.200 mm trở lên), số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan cho thấy Việt Nam vẫn đang nhập khẩu loại sản phẩm này với tỉ lệ khoảng 25% tổng nhập khẩu thép không gỉ cán nguội vào Việt Nam năm 2018.

Tác động kinh tế -xã hội của biện pháp

Sau khi áp dụng biện pháp chống bán phá giá từ tháng 10/2014, ngành sản xuất trong nước bắt đầu phục hồi và dần tăng trưởng. Nếu không có biện pháp chống bán phá giá, với việc hàng nhập khẩu gia tăng ồ ạt vào Việt Nam thì ngành sản xuất trong nước khó có thể tồn tại và phát triển. Có thể thấy, thị trường thép không gỉ cán nguội của Việt Nam trước đây chỉ có sự tham gia của công ty Posco cùng một số công ty quy mô nhỏ khác, nay đã bắt đầu có sự tham gia của các doanh nghiệp lớn trong nước.

Trong quá trình điều tra, áp dụng biện pháp, Bộ Công Thương đã cân nhắc, xem xét miễn trừ áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với các sản phẩm thép không gỉ cán nguội làm nguyên liệu đầu vào mà trong nước chưa sản xuất được hoặc chưa đáp ứng nhu cầu nhằm đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng.

Theo thống kê, thép inox của Trung Quốc, Indonesia, Malaysia và Đài Loan đã từng bị nhiều nền kinh tế trên thế giới điều tra chống bán phá giá hoặc chống trợ cấp như Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu (EU), Brazil…

Trong bối cảnh mặt hàng này phải chịu nhiều áp lực từ việc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại ở nước ngoài, nếu không áp dụng biện pháp chống bán phá giá này, hàng nhập khẩu giá rẻ sẽ ồ ạt xuất khẩu vào Việt Nam. Khi đó, không những ngành sản xuất thép không gỉ trong nước phải chịu thiệt hại mà các mặt hàng ống thép, đồ gia dụng do Việt Nam sản xuất từ nguyên liệu đầu vào là thép không gỉ cán nguội nhập khẩu khi xuất khẩu sẽ đối mặt với việc bị áp dụng biện pháp chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá của các nước khác.

Cho tới nay, việc điều tra, áp dụng biện pháp chống bán phá giá của Bộ Công Thương tuân thủ đầy đủ quy định của Luật quản lý Ngoại thương và các quy định của WTO. Trước tình trạng bán phá giá của nhà sản xuất/xuất khẩu nước ngoài gây thiệt hại đối với sản xuất trong nước thì việc áp dụng biện pháp chống bán phá giá là cần thiết giúp duy trì môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp sản xuất/xuất khẩu nước ngoài, góp phần thúc đẩy cạnh tranh ở thị trường nội địa, giúp thu hút sự tham gia thêm của nhiều doanh nghiệp sản xuất, đồng thời vẫn đảm bảo người tiêu dùng tiếp tục có nhiều sự lựa chọn khác nhau, cả sản xuất trong nước và nhập khẩu.

Bộ Công Thương đang trong quá trình rà soát cuối kỳ áp dụng biện pháp chống bán phá giá nêu trên, trong đó, một trong những nội dung quan trọng là xác định liệu rằng còn tồn tại hành vi bán phá giá của các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu nước ngoài hay không để làm cơ sở xem xét quyết định về việc có tiếp tục duy trì biện pháp chống bán phá giá hay không.

Quá trình tính toán này được điều chỉnh bởi các quy định chặt chẽ của pháp luật Việt Nam cũng như Hiệp định chống bán phá giá của WTO (Theo quy định của WTO, biện pháp CBPG được áp dụng khi cơ quan điều tra kết luận vẫn có hành vi bán phá giá, do đó nhiều nước áp dụng biện pháp chống bán phá giá tới 20 năm (Hoa Kỳ áp dụng biện pháp CBPG với tôm, cá tra Việt Nam cho tới nay là trên 15 năm). Cho đến nay, chưa có ý kiến nào từ các nhà xuất khẩu bị điều tra CBPG ở nước ngoài cho rằng việc tính toán và áp dụng biện pháp chống bán phá giá của Việt Nam vi phạm các quy định của Việt Nam cũng như của WTO.

Bộ Công Thương sẽ tiếp tục theo dõi, xem xét các phản ánh liên quan tới độc quyền thao túng giá theo đúng quy định của Luật Cạnh tranh và xử lý theo quy định của pháp luật.

Hoàng Mai