“Có vụ trăm thùng TPCN ghi ở Mỹ nhưng thực tế sản xuất ở Hải Dương”

Lợi dụng kẽ hở pháp luật, sự cả tin của người tiêu dùng

Chia sẻ về quyền lợi người tiêu dùng trước vấn nạn thuốc và thực phẩm chức năng (TPCN) giả tại Hội thảo “Thuốc và thực phẩm chức năng giả - hiện trạng và giải pháp” do Viện Phát triển Doanh nghiệp (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VCCI) phối hợp với Trung tâm công nghệ Chống hàng giả Việt Nam tổ chức ngày 23/8, ông Nguyễn Mạnh Hùng Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cho biết, TPCN có mặt tại Việt Nam trong khoảng gần 20 năm trở lại đây nhưng đã phát triển rất nhanh, với hàng ngàn doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, làm cho thị trường trở nên phong phú.

Vấn đề cấp thiết hiện nay là làm thế nào để ngăn chặn thuốc và TPCN giả đang gây thiệt hại không chỉ về kinh tế mà còn về sức khỏe, thậm chí tính mạng người tiêu dùng.

Vì vậy, chống hàng giả, chống gian lận thương mại trong sản xuất, kinh doanh thuốc và thực phẩm chức năng giả hiện nay chính là để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng.

Về mặt pháp lý, ông Hùng cho biết tại Việt Nam đã có hệ thống văn bản pháp luật về lĩnh vực vệ sinh an toàn thực phẩm, trong đó có thực phẩm chức năng.

Theo đó, khái niệm thực phẩm chức năng đã được đưa vào Pháp lệnh Vệ sinh an toàn thực phẩm từ năm 2003 và Luật An toàn thực phẩm năm 2010, năm 2018.

Sau khi Luật An toàn thực phẩm được Quốc hội thông qua và có hiệu lực, Chính phủ đã ban hành Nghị định hướng dẫn thi hành.

Ngoài ra, còn có các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan như Luật Dược; Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật Thương mại; Luật Cạnh tranh; Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Luật Quảng cáo và các văn bản hướng dẫn thi hành. Về quản lý thực phẩm chức năng, Bộ Y tế đã có nhiều thông tư hướng dẫn.

Vấn đề đáng quan tâm hàng đầu được ông Hùng chỉ ra đó là tình trạng sản xuất, kinh doanh thuốc và thực phẩm chức năng giả. “Việc chống hàng giả và lập lại trật tự trong sản xuất, kinh doanh mặt hàng này cũng chính là bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng cũng như các nhà sản xuất chân chính”, ông Hùng nhấn mạnh.

Ông Hùng quan ngại, bên cạnh những doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh làm ăn nghiêm túc, sản xuất, cung ứng ra thị trường những sản phẩm có chất lượng, vẫn còn không ít tổ chức, cá nhân lợi dụng kẽ hở pháp luật và sự cả tin của người tiêu dùng vào những quảng cáo về khả năng chữa bệnh của TPCN, đặc biệt đánh vào tâm lý người bệnh để bán hàng với giá cao, chất lượng không bảo đảm, thậm chí hàng giả, gây thiệt hại cho người tiêu dùng. 

“Qua thông tin từ cơ quan chức năng và báo chí cho thấy những hành vi vi phạm diễn ra dưới nhiều hình thức với quy mô, tính chất khác nhau. Cơ quan chức năng đã phát hiện có vụ hàng trăm thùng thực phẩm chức năng, nhãn ghi xuất xứ Mỹ nhưng thực tế sản xuất ở Hải Dương. Có vụ trên 3.780 lọ thực phẩm chức năng dạng viên nang, nhãn ghi sản xuất tại Mỹ, nhưng thực tế tại Trung Quốc. Ngay trong 6 tháng 2015, cùng trên địa bàn Hà Nội, đầu năm cơ quan công an phát hiện, thu giữ 10 tấn TPCN giả, 3 đối tượng liên quan bị áp dụng một số biện pháp tố tụng. Tưởng chừng là lời cảnh báo nghiêm khắc, nhưng giữa năm, công an Hà Nội lại phát hiện, thu giữ một vụ tới 20 tấn TPCN giả, lớn gấp hai lần vụ trước”, ông Hùng nêu dẫn chứng.

Cũng theo ông Hùng, trên thị trường hiện có nhiều loại TPCN không rõ nguồn gốc xuất xứ, không ghi nhãn theo quy định vẫn được bày bán công khai.

“Nếu trước đây, TPCN chủ yếu được nhập khẩu, phân phối và kinh doanh bởi một số công ty bán hàng đa cấp, hoặc bán hàng qua mạng thì hiện nay rất nhiều nhà thuốc, siêu thị cũng kinh doanh mặt hàng này”, ông Hùng cho hay.

Theo quy định, đối với TPCN có chứa hoạt chất sinh học, nếu công bố sản phẩm có tác dụng hỗ trợ chức năng trong cơ thể người, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ bệnh tật thì phải có báo cáo thử nghiệm lâm sàng về tác dụng của sản phẩm hoặc tài liệu chứng minh về tác dụng của thành phần của sản phẩm có chức năng đó hoặc giấy chứng nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền của nước sản xuất hoặc nước cho phép lưu hành có nội dung xác nhận công dụng của sản phẩm ghi trên nhãn. Trên thực tế, ông Hùng cho rằng người tiêu dùng khó tiếp cận những thông tin đó. 

Lúng túng trong lựa chọn TPCN

Với hàng ngàn doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thuộc các thành phần kinh tế tham gia, hàng vạn sản phẩm TPCN đang lưu thông trên thị trường, với hình thức, chủng loại phong phú, đa dạng, người tiêu dùng có nhiều cơ hội thực hiện quyền lựa chọn, nhưng do thật - giả khó lường nên cũng lúng túng trong việc thực hiện quyền lựa chọn của mình.

Điều đáng quan tâm, lo ngại nữa là việc quảng cáo TPCN hiện nay, ông Hùng cho hay, về mặt luật pháp, được cung cấp thông tin chính xác về hàng hóa là một trong 8 quyền của người tiêu dùng; lừa dối hoặc gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng thông qua hoạt động quảng cáo là một trong 8 hành vi bị cấm, được quy định trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng…

Nhưng trên thực tế, nhiều loại TPCN được quảng cáo như “thần dược”, để né tránh quy định của pháp luật, khi quảng cáo vẫn đọc, trên nhãn vẫn ghi “Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh”, chỉ lướt qua, trong khi trước đó đã quảng cáo về công dụng chữa bệnh. 

Về giá cả, do quảng cáo như thuốc chữa bệnh, nên đối với nhiều người tiêu dùng khi có nhu cầu chữa bệnh thì giá cả trở thành thứ yếu. Đây là yếu tố được triệt để khai thác để đẩy giá đem lại lợi nhuận cao trong kinh doanh.

Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cũng bày tỏ sự trăn trở, làm thế nào để người tiêu dùng mua được thuốc và TPCN bảo đảm chất lượng với giá cả phải chăng là vấn đề đặt ra cho công tác quản lý và cho chính các nhà sản xuất, kinh doanh để đáp lại sự ủng hộ của người tiêu dùng khi họ đã và đang hưởng ứng Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”.

“Người tiêu dùng, không phải ai cũng hiểu TPCN tuy là loại sản phẩm hữu ích, nhưng phải sử dụng đúng cách mới có tác dụng, chứ không phải là thuốc và không thể thay thế thuốc chữa bệnh. Vì vậy, các nhà chuyên môn đã từng cảnh báo về rủi ro có thể xảy ra, như dị ứng, nặng nhất là sốc phản vệ, nhất là đối với những người có cơ địa nhạy cảm. Nghe quảng cáo thì chữa được “bách bệnh”, nhưng không được tư vấn, hướng dẫn, đã sử dụng không đúng cách, thậm chí quá lạm dụng khi cơ thể chưa thực sự cần thiết, hoặc sử dụng phải hàng giả, dẫn đến “tiền mất, tật mang”.

Chính vì vậy, không ít người tiêu dùng từ chỗ hy vọng lại chuyển sang thất vọng. Giá bán cũng là vấn đề làm cho người tiêu dùng bức xúc khi hiệu quả không như quảng cáo, không tương xứng với số tiền bỏ ra, nhất là khi nghe cảnh báo TPCN có thể gây tương tác bất lợi với thuốc dùng trong điều trị. Hậu quả là, nhiều người tuy chưa từng sử dụng nhưng cũng không mấy quan tâm khi nghe quảng cáo về TPCN. Hiện nay, không ít người tiêu dùng vẫn hiểu chưa đúng về TPCN nhưng lại thiếu sự tư vấn, hướng dẫn”, ông Hùng nêu.

Từ những phân tích trên, ông Hùng cũng đưa ra kiến nghị tăng cường hơn nữa công tác quản lý Nhà nước, đặc biệt là công tác hậu kiểm, kịp thời phát hiện, xử lý hành vi vi phạm.

Các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh, vì sự phát triển bền vững của chính mình, cần bảo đảm các quyền của người tiêu dùng theo quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 

Ông cũng khuyến cáo người tiêu dùng chỉ nên mua TPCN có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, để tránh mua phải hàng giả, hàng không bảo đảm chất lượng; cần có tư vấn khi sử dụng. Thông tin cho cơ quan Nhà nước có liên quan khi phát hiện TPCN lưu thông trên thị trường không bảo đảm an toàn, có khả năng gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người tiêu dùng.