Dân gian truyền lại, tháng 7 âm lịch hàng năm được gọi là tháng cô hồn hay mở cửa mả. Trong đó, ngày rằm tháng 7 là ngày xá tội vong nhân. Thời điểm này Diêm Vương mở cửa Quỷ môn quan vào ngày 2/7 hàng năm để quỷ đói trở lại trần gian và quay về vào ngày rằm.
Do đó, cứ vào dịp này trong năm, dân ta phải sắm lễ cúng rằm tháng 7 cho những vong hồn vương vất. Tháng 7 âm lịch còn có ngày lễ Vu Lan báo hiếu, làm lễ cầu siêu cho người đã khuất. Như vậy, có hai lễ lớn trong tháng 7 âm là lễ Vu Lan và cúng cô hồn.
Theo truyền thuyết, cúng cô hồn rằm tháng 7 là để thả quỷ miệng lửa (Phóng diệm khẩu). Cúng rằm tháng 7 hay lễ Vu Lan, lễ xá tội vong nhân là một nét đẹp văn hóa của Việt Nam từ bao đời. Thường sẽ có 4 lễ: cúng Phật, cúng thần linh, cúng gia tiên, cúng cô hồn, chúng sinh.
Tùy theo từng vùng miền và gia đình mà việc sắm lễ cúng rằm tháng 7 sẽ kéo dài trong một tháng không cụ thể ngày nào. Có nơi tổ chức cả hai lễ vào cùng ngày rằm tháng 7, người miền Bắc thường chú trọng ngày xá tội vong nhân, trong khi miền Trung và miền Nam thường thiên về lễ Vu lan.
Cúng cô hồn tháng 7 vào ngày nào, giờ nào luôn là thắc mắc của nhiều người. Có hai luồng ý kiến khác nhau về thời điểm tổ chức lễ cúng cô hồn. Một mặt, có người cho rằng có thể cúng cô hồn từ ngày 2 tới ngày 15/7 âm lịch. Cũng có ý kiến lại tin tưởng, nhất định cúng cô hồn phải vào đúng ngày Rằm mới là chuẩn.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Sinh, cúng cô hồn tháng 7 là tục truyền miệng, không có bất cứ một quy tắc hay nghi lễ chính thức nào nên có rất nhiều dị bản. Theo nhà nghiên cứu, cúng vào ngày rằm tháng 7 là tốt nhất, chính lễ nhất nhưng nếu không có điều kiện thì từ 10 tới 15/7 âm lịch chính là thời điểm thích hợp để cúng cô hồn. Mọi nhà nên tùy vào hoàn cảnh và khả năng của mình mà tiến hành, không nên quá câu nệ.
Dân ta quan niệm không nên tổ chức cùng lúc cả lễ Vu Lan lẫn cúng cô hồn. Cúng tổ tiên trước và ghi rõ tên tuổi vào đồ lễ để ông bà nhận được đồ của con cháu.
Theo đó, cúng lễ Vu Lan ban ngày còn cúng lễ cô hồn vào chiều tối vì buổi sáng các cô hồn thường sợ ánh sáng.
Tuy nhiên, dù chọn giờ nào thì việc cúng cô hồn cũng đều phải diễn ra vào trước 12h đêm ngày 15/7 âm lịch.
Bá Di (Tổng hợp)