"Tiên dược" thành "độc dược"
Cách đây hơn 50 năm, một loại thuốc có tên thalidomide được tung ra ở Đức như là loại biệt dược an thần và chống đau vô cùng hiệu quả. "Thần dược" do bác sĩ Heinrich Mueckter, thành viên dưới thời Đức Quốc xã chủ trì việc nghiên cứu phát minh và chế tạo. Cũng cần nói thêm, Mueckter là một bác sĩ, nhà nghiên cứu thiên tài của Đức thời bấy giờ. Trong Chiến tranh Thế giới II, ông ta từng được Hitler giao cho phụ trách Viện Nghiên cứu virus và bệnh sốt Rickettsia ở Krakow để bào chế vắc xin phòng bệnh này.
Theo các nhà khoa học, thời gian đầu, thalidomide đã chứng tỏ năng lực kỳ diệu trong giảm đau, an thần. Nhiều người còn ca tụng thalidomide là "thần dược" trong điều trị các chứng bệnh như mất ngủ, ho, cảm lạnh và nhức đầu. Đặc biết, nó phát huy hiệu quả rất tốt với chứng "nôn mửa buổi sáng" của thai phụ thời kỳ "ốm nghén". Tuy chưa có số liệu thống kê đầy đủ nhưng hàng ngàn phụ nữ đã dùng thalidomide cho bớt bị "thai hành".
Sau Đức, nước Anh cấp phép cho lưu hành thuốc thalidomide vào năm 1958. Và sau đó, thalidomide có mặt tại hàng loạt quốc gia trên thế giới, kể cả có phép và không phép. Ở Mỹ, mặc dù chưa bao giờ được cơ quan Quản lý Dược - Thực phẩm (FDA) cấp phép, nhưng thalidomide vẫn len lỏi vào khắp các hiệu thuốc và người bệnh vẫn vô tư sử dụng. Các đại lý thuốc tân dược ở Anh cũng thông qua khối Thịnh vượng chung phân phối thalidomide đến nhiều nước khác, kể cả Australia xa xôi như một hàng siêu lợi nhuận.
Chỉ trong một thời gian ngắn lưu hành, từ tháng 10/1957 đến đầu năm 1962, thalidomide đã được tiêu thụ tại ít nhất 46 quốc gia trên thế giới. Số người sử dụng cũng tăng theo cấp số nhân với hàng chục ngàn người, chưa kể khoảng 20.000 người bệnh ở Mỹ đã bị dùng làm vật thí nghiệm để thử thuốc thalidomide khi chưa được phép của FDA.
Những nạn nhân của "thảm họa thalidomide" đấu tranh đòi quyền lợi.
Tuy nhiên, chỉ một thời gian ngắn sau khi thuốc thalidomide được lưu hành, "thần dược" bắt đầu trở thành "độc dược". Ở châu Âu và nhiều nước bắt đầu xuất hiện những ca sinh non và sinh con dị tật. Chỉ trong 3 năm, số nạn nhân dị tật do dùng thalidomide gia tăng chóng mặt, tương tự như sức ảnh hưởng của nó lúc mới được sản xuất ra. Không nằm ngoài dự đoán, thalidomide đã biến thành thảm họa lớn nhất trong lịch sử ngành y dược thế giới.
Theo thống kê, tổng cộng trên toàn thế giới đã có khoảng 10.000 đến 20.000 trẻ em sinh ra bị dị tật, khiếm khuyết tay, chân, không tay không chân hoặc bị co rút ngón tay, ngón chân... Đức là quốc gia đầu tiên lưu hành thalidomide nên có số nạn nhân cao nhất thế giới với 3.000 người lâm nạn, kế đến là Anh - quốc gia "đại lý" thuốc thalidomide, với ít nhất 2.000 nạn nhân. Trong khi Mỹ, Brazil... có vài trăm nạn nhân tại mỗi nước.
Tuy nhiên, việc quy trách nhiệm cho thuốc thalidomide gây ra các dị tật bẩm sinh này là điều không dễ dàng. Với kiến thức khoa học hạn hẹp thời đó, giới khoa học không thể tin rằng, có một loại thuốc nào có thể vượt qua được bức thành nhau thai để gây hại cho sự phát triển của thai nhi. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu sau đó đã đánh bại ý thức chủ quan này. Năm 1961, bác sĩ sản khoa William McBride và bác sĩ nhi khoa Widukind Lenz, người Australia, đã chứng minh được mối liên hệ giữa thalidomide với các khuyết tật ở trẻ sơ sinh.
Lời xin lỗi muộn màng
Đã có nhiều phiên tòa được mở liên quan đến vụ bê bối này, nhưng nhà sản xuất thuốc thalidomide vẫn khăng khăng chối bỏ trách nhiệm. Hơn 50 năm sau thảm họa, mới đây, công ty Grunenthal "chủ nhân" của thalidomide mới đưa ra lời xin lỗi đầu tiên! Harold Stock, CEO của tập đoàn Grunenthal cho biết, công ty muốn xin lỗi các bà mẹ đã dùng thuốc suốt thập niên 50 và 60 của thế kỷ trước và xin lỗi các bé đã chịu khuyết tật do hậu quả của thuốc.
Tuy nhiên, rất đông nạn nhân cho rằng lời xin lỗi trên là quá muộn màng: "Hàng bao nhiêu năm, họ cứ rêu rao là không làm điều gì sai lầm và tránh nói chuyện với chúng tôi", một người nói.
Điều mà nhiều nạn nhân thalidomide cần nhất bây giờ không chỉ là lời xin lỗi, mà quan trọng hơn là thái độ nhận trách nhiệm nghiêm túc và kèm theo là một khoản bồi thường xứng đáng để bù đắp những mất mát, thiệt thòi mà các nạn nhân thalidomide đã phải gánh chịu suốt hơn 50 năm qua. Ilonka Stebnitz phát ngôn cho hiệp hội nạn nhân ở Đức nói: "Lời xin lỗi không giúp chúng tôi sống qua ngày, chúng tôi cần những thứ khác".
Stebnitz cho biết, việc thương lượng năm 1970 ở Đức đưa đến việc lập quỹ 150 triệu euro cho 3.000 nạn nhân, nhưng đâu đủ cho người sống đến 85 tuổi. Vào tháng 7, một phụ nữ Úc sinh ra không có chân tay lấy được hàng triệu đô la do thương thảo với công ty phân phối ở Anh. Còn công ty mẹ Grunenthal thì từ chối thương lượng.
Một số người phản ứng gay gắt khi Stock vẫn giữ quan điểm xưa "chuyện đau lòng xảy ra 50 năm trước trong một thế giới khác hẳn hôm nay", ám chỉ kiến thức khoa học còn hạn chế. CEO của tập đoàn Grunenthal thậm chí còn biện minh rằng, việc chế tạo thalidomide hoàn toàn dựa trên các kiến thức khoa học của thời điểm đó, theo đúng các tiêu chuẩn thử nghiệm lâm sàng vào thập niên 1950 và 1960. Một số người cũng dẫn chứng, "thần dược" này từng được Đức Quốc xã thử nghiệm tại các trại tập trung ở Ba Lan hồi Thế chiến II. Tiến sĩ Martin Johnson, chủ tịch Quỹ nạn nhân Thalidomide cũng phát hiện ra nhiều "vết nhơ" của Chemie Gruenenthal và ví đây là Công ty đã làm thay đổi ADN của con người.
Harold Evans, biên tập viên của Reuters, lãnh đạo phong trào đòi bồi thường nạn nhân thalidomide nói: "50 năm bất công không thể gỡ lại bằng lời xin lỗi thống thiết, không kèm theo bất cứ sự bồi thường nào cho nỗi đau và thống khổ từng ngày của hàng ngàn nạn nhân".
Được biết, trước đó, cuộc chiến đòi công bằng của nạn nhân thalidomide đã dẫn đến sự ra đời của nhiều tổ chức, hội hoạt động vì các nạn nhân thalidomide. Năm 1972, một phiên tòa được mở, và với sự chứng minh không thể chối cãi của giới khoa học về một cơ chế gây ra quái thai không tay không chân và co rút tay chân, Công ty Gruenenthal mới phải thừa nhận trước tòa án rằng: "Thalidomide là thủ phạm gây quái thai, sinh con dị tật và "lấy làm tiếc" cho các nạn nhân bị ảnh hưởng bởi thuốc thalidomide". Mãi đến năm 2009, công ty mới tiếp tục có thêm động thái tích cực là hứa sẽ dành ra một quỹ trị giá 50 triệu euro để hỗ trợ nạn nhân thalidomide.
Anh Văn
