Đại sứ Malcolm Toon.
Malcolm Toon - người được Tổng thống Jimmy Carter chỉ định vai trò Đại sứ Mỹ tại Liên Xô - đang hào hứng tham gia tiệc tối tại dinh thự của Đại sứ Romania ở Moscow, thì một cuộc gọi bất thường làm gián đoạn buổi tối vui vẻ của ông.
Bên kia đầu dây là viên chức chính trị trẻ James Schumaker, người mới đến làm nhiệm vụ ở Moscow. "Chúng tôi đang có một đám cháy ở đây...", Schumaker nói với đại sứ.
Cuộc vui bị xen ngang
Đó là ngày 26/8/1977, khi ấy James Schumaker mới chỉ đến Moscow được vài tuần. Vào buổi tối mùa hè thoáng đãng nhưng se lạnh bất thường hôm ấy, Schumaker đang thư giãn tại căn hộ của mình ở Spaso House, nơi ở của các đại sứ Mỹ tại Nga.
Điện thoại reo và Schumaker bắt máy. Phó Đại sứ Jack Matlock là người ở đầu dây và đang có vẻ rất kích động. Ông có chuyện khẩn cấp cần nói với đại sứ và hướng dẫn Schumaker xác định vị trí: “Xin hãy nhanh lên, Jim”, Matlock thúc giục.
Với sự giúp đỡ của cô gái trực điện thoại Svetlana Alekhina - Schumaker nối máy được với đại sứ Toon, người đang tham dự bữa tối tại dinh thự của Đại sứ Romania.
"Chuyện gì vậy, Jim?", Toon nói.
“Tôi không biết, thưa ngài Đại sứ, nhưng ngày Phó Đại sứ cần phải nói chuyện với ngài ngay lập tức”.
Một điện thoại khác reo lên ở Spaso House. Đó là Matlock gọi lại một lần nữa.
"Ngài Matlock, Đại sứ đang ở đầu dây bên kia. Tôi nên nói gì với ông ấy?”, Schumaker hỏi.
“Matlock, với sự kích động càng tăng lên trong giọng nói, trả lời: Jim, nói với ông ấy rằng chúng ta có một đám cháy ở đây… ”, ngay lúc đó đường dây đột ngột tắt. Schumaker nhớ lại cuộc trò chuyện bất thường khi ấy.
Khi Đại sứ Toon và cấp dưới James Schumaker đến Đại sứ quán Mỹ nằm cách Spaso House vài dãy nhà, họ nhìn thấy tòa nhà chìm trong biển lửa.
“Cảnh tượng chào đón tôi thật khó tin. Hầu hết tầng 8 của Đại sứ quán đã bốc cháy”, Schumaker nói, mô tả hiện trường.
Ngọn lửa nhanh chóng vượt khỏi tầm kiểm soát và lan rộng khắp tòa nhà. Đại sứ Toon đang chỉ đạo nỗ lực sơ tán trong bộ đồ ăn tối trang trọng, tạo nên một khung cảnh trớ trêu.
Nhiều nhân viên đại sứ quán đang hỗ trợ quá trình sơ tán, một số người vẫn trong tình trạng sốc. Schumaker nhớ lại cảnh Tham tán Kinh tế Ken Skoug thơ thẩn trước đại sứ quán, miệng lầm bầm: “Tôi đã mất tất cả rồi”, khi ngọn lửa bùng lên từ cửa sổ văn phòng tầng 8 của ông.
“Hãy để nó cháy”
Tòa nhà đại sứ quán Mỹ tại Moscow năm 1977.
Ngay sau đó, các nhân viên cứu hỏa Liên Xô đến hiện trường. Ngày càng có nhiều xe cứu hỏa đến gần khu vực và lính cứu hỏa bắt đầu dựng thang trước tòa nhà đang cháy.
Vì đại sứ quán Mỹ được coi là lãnh thổ của Mỹ nên lính cứu hỏa Liên Xô phải nhận được sự cho phép của đại sứ mới được vào tòa nhà. Chỉ huy đội cứu hỏa Liên Xô tiếp cận Toon và xin phép được lên gác mái.
"Hãy để nó cháy", Đại sứ trả lời gọn lỏn.
“Điều này là do Toon nghi ngờ rằng một số lính cứu hỏa chuyên nghiệp có thể làm việc cho KGB, trong khi đại sứ quán có rất nhiều thiết bị nhạy cảm đặt dưới mái hiên", Schumaker giải thích.
Sau cùng, các nhân viên cứu hỏa Liên Xô – vốn bị một số nhà ngoại giao Mỹ nghi là làm việc cho KGB - được phép lên các tầng trên của đại sứ quán với điều kiện họ phải được các sĩ quan quân đội của đại sứ quán hộ tống.
Khi các nhân viên cứu hỏa và các sĩ quan lên tòa nhà, họ phát hiện ra một số nhân viên đại sứ quán vẫn chưa rời khỏi mặc dù đã được lệnh sơ tán.
May mắn thay, không ai thiệt mạng trong đám cháy mặc dù tòa nhà đã bị tổn hại đáng kể. “Tầng 8 đã bị thiêu rụi và mọi tầng từ tầng 7 trở lên đều bị hư hại do khói và nước. Tòa nhà như một đống đổ nát”, Schumaker mô tả cảnh tượng mà ông nhìn thấy vào buổi sáng sau vụ cháy.
Bất chấp việc tòa nhà bị hư hại, các nhà ngoại giao Mỹ vẫn quả quyết rằng các điệp viên KGB đã thâm nhập vào đội cứu hỏa Liên Xô. Họ tuyên bố rằng các đặc vụ cải trang đã xem xét các hồ sơ mật, mở một số két sắt và làm xáo trộn thiết bị của đại sứ quán.
Lực lượng cứu hỏa Liên Xô đã kịch liệt phủ nhận cáo buộc. Tướng Viktor Sokolov, người từng là Phó Cục trưởng Cục Phòng cháy Chữa cháy thuộc bộ Nội vụ Liên Xô vào thời điểm đó, cho biết ông không có nhân viên là những đặc vụ tình báo cải trang. Tuy nhiên, người Mỹ vẫn một mực không tin lời giải thích.
