Lão già làng Y Kông không giàu có, nhưng đời sống tinh thần của ông lại thuộc vào dạng "giàu có" nhất miền sơn cước này.
Chính ông là bảo tàng sống về văn hóa Cơ Tu, người đã sưu tầm và chế tác các loại nhạc cụ truyền thống bị mai một qua thời gian. Ông cũng làm sống lại một phần của nền văn hóa Cơ Tu rực rỡ nơi miền rừng Trường Sơn.
Chiếc quan tài "độc" và "lạ" của ông Y Kông đặt ngay trong phòng khách của nhà ông.
Trải qua nhiều chức vụ lãnh đạo ở huyện Hiên (cũ) nay là huyện Đông Giang, Quảng Nam, lão già làng Y Kông về hưu năm 2002 sau hơn 50 năm đi theo cách mạng.
Trở về làng, lão già làng Y Kông tập trung thời gian sưu tầm, phục chế các loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào Cơ Tu từng bị mai một do chiến tranh.
Giờ bước sang tuổi 85, ông vẫn rất minh mẫn mặc dù không được khỏe.
Khi thấy mình tuổi cao sức yếu, ông bắt đầu chuẩn bị cho mình cỗ quan tài riêng. Để đóng nó, ông bỏ nhiều tháng trời lên rừng Mà Cooi tìm cây gỗ dổi to nhất. Khi tìm được cây "ưng cái bụng rồi", ông về làng làm đơn xin chặt cây để chuẩn bị đóng.
Tự tay ông bắt đầu đóng quan tài cho mình. Hơn 1 năm một mình đục đẽo, chạm trổ chiếc quan tài này mới xong.
Ông kể: "Làm đơn gửi các cơ quan chức năng, từ xã đến huyện, nhưng chẳng ai dám ký cho mình chặt cây. Vì từ xưa đến nay, chưa ai làm đơn như vậy. Nhưng mấy cán bộ ở xã và huyện biết cái bụng mình nên họ đồng ý".
Cây gỗ có đường kính 1,5m và chiều dài 3m, nặng hơn 6 tấn, không thể nào khiêng nổi. Từ nhà vào rừng lại mất hơn 1 ngày đi bộ. Ông phải nhờ đám trai tráng trong làng lên chặt giúp, dùng trâu kéo. Riêng hành trình đưa cây về nhà đã mất hơn 2 tháng trời.
Để đóng được chiếc quan tài bằng gỗ dổi nguyên khối này, lão già làng Y Kông bảo rằng không dễ chút nào. Mọi hoa tiết trang trí phải phác thảo trong đầu rồi già làngY Kông mới tiến hành đục đẽo, chạm trổ.
Lão già làng Y Kông kể về những họa tiết và chạm trổ trên quan tài của mình.
Hai đầu quan tài chạm đầu voi và đầu trâu. Bên hông chiếc quan tài là hình chạm nổi hai con rồng, mà như lời ông bảo, rồng có sức mạnh để bảo vệ.
Cả chiếc quan tài bằng gỗ nguyên khối. Nắp quan tài là một phần của khối gỗ được cưa dọc thân khối gỗ. Còn phần quan tài được đục rỗng ruột là nơi ông sẽ nằm xuống.
Ông giải thích, phía trước mình chạm trâu vì đây là con thú to nhất ở đồng bằng. Phía sau quan tài chạm voi, bởi voi là con thú to nhất trên rừng - hai con vật này tượng trưng cho sức mạnh, sự to lớn. Quan tài có hình chiếc thuyền vì đời người như con thuyền trôi mãi không bao giờ dừng lại, khi chết thuyền sẽ đưa linh hồn đi sang miền thế giới khác.
Chiếc quan tài trở thành tài sản vô giá, có tiền tỷ cũng không mua được. Ngay cả lãnh đạo UBND huyện Đông Giang cũng đã đề nghị ông chuyển chiếc quan tài "độc" cho huyện lưu giữ, nhưng ông lắc đầu từ chối.
Hôm tôi đến thăm, ông đưa vào nhà cho xem chiếc quan tài. Nó được đặt ngay ngắn trong phòng khách. Ông bảo, riêng cái nắp quan tài phải 4 thanh niên khỏe nhất làng mới nhấc nổi. Còn cả quan tài, nếu muốn nhấc lên cần đến 30 thanh niên khỏe mạnh.
Lão già làng Y Kông cho hay từ ngày đóng xong chiếc quan tài và sưu tầm nhiều nhạc cụ dân tộc Cơ Tu, căn nhà nhỏ của ông đã đón gần 200 đoàn khách từ 40 nước đến tham quan.
Hồi còn khỏe, mỗi ngày ông đón từ 3-4 đoàn khách đi theo nhóm vài ba người, có nhóm 5-7 người. Họ đến đòi ở lại, đòi ông hát và đờn cho họ nghe, rồi nằng nặc đòi xem chiếc quan tài của ông.
"Mấy ông khách nước ngoài ai cũng muốn xem quan tài và đòi nghe kể chuyện đóng nó ra sao, đến mức lãnh đạo huyện đề nghị tui chuyển cái quan tài cho huyện giữ. Khi mô chết, huyện sẽ lo liệu mua cho cỗ quan tài to, đẹp hơn. Nhưng tui lắc đầu từ chối... ", ông kể.
Rất nhiều khách nước ngoài đã đến tận nhà ông để được xem chiếc quan tài kỳ lạ và được nghe ông đàn bằng nhạc cụ dân tộc của người Cơ Tu.
Kỳ quan của một dân tộc thiểu số
| Tặng quan tài trong những dịp quan trọng "Trong những dịp lễ quan trọng như hội mừng lúa mới, cưới hỏi người Cơ Tu thường tặng nhau chiếc quan tài truyền thống của mình. Đây không phải thể hiện hàm ý mong cho người nhận quan tài sớm trở về với Yàng, mà thể hiện tình cảm cao quý để nhường cho người khác hưởng lại những gì mình cần nhất trong cuộc đời. Đó là nét văn hóa, thể hiện tình cảm lối sống của người Cơ Tu. Bất kể người Cơ Tu nào cũng luôn biết đây là văn hóa truyền thống có từ ngàn đời. Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng có thể biếu nhau bằng quan tài mà phải tùy trong từng hoàn cảnh cụ thể". |
Chia tay già làng chúng tôi tìm về bản Asor, xã AvRông, nằm sát biên giới Việt - Lào. Trong căn nhà sàn truyền thống làm từ các loại gỗ quý, được nhiều thương lái dưới xuôi không ngại đường sá xa xôi cách trở lên đây ngã giá cả tỷ đồng nhưng vẫn nhận được cái lắc đầu của già làng Nghên (60 tuổi). Già làng Nghên cũng đã chuẩn bị cho mình một chiếc quan tài dù ông còn rất khỏe. Nói về chiếc quan tài của dân tộc mình, ông cho biết: "Chiếc quan tài mà những người già thường ao ước được nằm vào bên trong khi chết là chiếc quan tài truyền thống hình tròn hoặc tam giác cân được chạm khắc tinh tế bằng những họa tiết truyền thống của người Cơ Tu. Trước đây để có thể được chôn bằng loại quan tài này, thì gia đình người chết phải là gia đình giàu có ở trong buôn, có địa vị và được mọi người tôn trọng".
Khi đã chọn được thân cây ưng ý, gia đình có người chết phải mời được nghệ nhân làm quan tài về. Người chế tác, điêu khắc loại quan tài này là những nghệ nhân có tay nghề cao, hoàn thiện một chiếc quan tài như vậy, 3 - 4 người thợ phải làm cả năm trời mới xong. Những người thợ này cũng được gia chủ đối đãi tử tế. Suốt thời gian làm quan tài họ được ăn ở với gia chủ, được đãi rượu thịt. Khi hoàn thành chiếc quan tài, nếu vừa ý, ngoài công chủ nhà trả cho là trâu bò thì những người thợ này còn được thưởng thêm.
Chiếc quan tài đẹp nhất theo quan niệm của người Cơ Tu là những chiếc quan tài mà những người thợ điêu khắc thể hiện hai chiếc đầu trâu (bắt buộc phải là hai) vô cùng sinh động, có hồn. Người Cơ Tu cho rằng trâu là tài sản lớn nhất, nhà có trâu thì có thể trọn nhà gái. Trâu không chỉ là tài sản, trâu còn là người bạn gắn bó với họ không chỉ trong đời sống sản xuất mà còn trong cả các hoạt động tâm linh. Còn theo Bh'ríu Pố, một trong số những nghệ nhân điêu khắc cuối cùng thì, người Cơ Tu họ rất thích đầu trâu vì họ thấy bề thế, hoành tráng, thể hiện được sự hùng dũng mạnh mẽ của người chết.
PV (tổng hợp)
