Các quan chức châu Âu và Canada đã bắt đầu để mắt đến các giải pháp thay thế cho các vũ khí đắt tiền của Mỹ, chẳng hạn như tiêm kích tàng hình F-35, khi họ xem xét lại chiến lược về tích hợp các hệ thống phòng thủ của họ với các hệ thống do Mỹ sản xuất.
Bối cảnh thay đổi
Trong vòng chưa đầy 2 tháng nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khiến các đồng minh NATO ở cả đôi bờ Đại Tây Dương lo ngại về việc cam kết an ninh của Washington đối với họ đang nhạt đi.
Tác động trực tiếp nhất của điều này có thể liên quan đến doanh số bán ra nước ngoài của tiêm kích tàng hình F-35 do Lockheed Martin sản xuất, và các máy bay phản lực tiên tiến khác của Mỹ như F-16.
Xung đột Nga-Ukraine chỉ ra rằng các thành viên NATO Đông Âu vẫn còn rất nhiều vũ khí từ thời Liên Xô trong kho dự trữ của họ, không tương thích với vũ khí phương Tây, và do đó cần các lựa chọn thay thế.
Máy bay chiến đấu đa năng F-35 Lightning II bay diễn tập qua Căn cứ Không quân Ramstein, Đức, ngày 6/6/2024. Ảnh: Getty Images
Trong khi ban đầu các mẫu máy bay của Mỹ, như F-16 và F-35, là lựa chọn hàng đầu, thì trong bối cảnh mới, các phương án thay thế mới đã nổi lên, chẳng hạn như Saab Gripen, Eurofighter Typhoon và Dassault Rafale của châu Âu.
Ví dụ, Bồ Đào Nha có thể thay thế phi đội F-16 cũ kỹ của mình bằng máy bay phản lực châu Âu thay vì F-35.
Bộ trưởng Quốc phòng Bồ Đào Nha Nuno Melo hôm 14/3 nói với truyền thông địa phương rằng bản chất khó lường của chính sách của ông Trump đối với NATO và châu Âu có thể ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn tiêm kích mới của nước này.
"Lập trường gần đây của Mỹ trong bối cảnh NATO và chiều hướng địa chiến lược quốc tế khiến chúng tôi phải suy nghĩ về những lựa chọn tốt nhất, bởi vì khả năng dự đoán của các đồng minh là một yếu tố cần được tính đến", ông Melo nói.
Canada, nơi đang có nguy cơ đối đầu Mỹ trong một cuộc chiến thương mại, đã ra tín hiệu sẽ xem xét lại thương vụ trị giá 13,29 tỷ USD cho 88 máy bay chiến đấu F-35 từ Lockheed Martin.
"Rõ ràng là mối quan hệ an ninh của chúng tôi… quá tập trung vào Mỹ. Chúng tôi phải đa dạng hóa", Thủ tướng Canada Mark Carney nói với các phóng viên trong chuyến thăm London hôm 17/3, lưu ý rằng Ottawa đã chi khoảng 80% ngân sách quốc phòng cho vũ khí Mỹ.
"Khách hàng không chỉ mua một chiếc máy bay, họ đang mua một mối quan hệ với Mỹ", ông Winslow T. Wheeler, một trong những chuyên gia kỳ cựu nhất về ngân sách quốc phòng của Washington, cho biết. "Trước đây, họ không chỉ chào đón mà còn khao khát loại mối quan hệ đó".
Ngược lại, vẫn có những tiếng nói ủng hộ chương trình F-35 ở châu Âu.
Ví dụ, Bộ trưởng Ngoại giao Na Uy Andreas Flåm cho biết trong một tuyên bố: "F-35 là một thành phần quan trọng trong năng lực phòng thủ quốc gia của chúng tôi và sự hợp tác và đối thoại với Mỹ tiếp tục hỗ trợ cho việc phát triển và sử dụng nền tảng cao cấp này. Chúng tôi hy vọng sự hợp tác mang tính xây dựng này sẽ tiếp tục trong tương lai".
Những lo ngại
F-35 được thiết kế để kết hợp khả năng tàng hình, khả năng cơ động và khả năng tấn công trong một máy bay duy nhất. Mỗi máy bay có giá khoảng 85 triệu USD, và giá tăng lên 100 triệu USD đến 150 triệu USD khi bao gồm cơ sở hạ tầng hỗ trợ và phụ tùng thay thế.
Khoảng 1.100 chiếc đã được sản xuất cho đến nay cho 16 lực lượng quân sự trên toàn cầu.
F-35B, một biến thể có thể cất cánh thẳng đứng từ boong tàu, là mẫu mới nhất. Đây là hệ thống vũ khí đắt nhất mà Mỹ từng sản xuất, với chi phí trọn đời ước tính hiện dự kiến lên tới 1.700 tỷ USD.
Một trong những cách mà chương trình này tính đến để giảm chi phí, đó là bán nhiều máy bay hơn cho khách hàng quốc tế.
Máy bay chiến đấu Gripen của Không quân Hungary khai hỏa hệ thống phòng thủ hồng ngoại trong một buổi trình diễn ở Budapest, ngày 20/8/2019. Ảnh: Getty Images
Nhưng việc chính quyền Trump gần đây tạm dừng cung cấp thông tin tình báo cho Ukraine để buộc nước này đàm phán với Nga đã làm dấy lên lo ngại rằng Mỹ có thể có những cách tương tự để ép buộc họ trong một cuộc chiến trong tương lai. Ví dụ, có giả định rằng một "công tắc" bí mật đã được thiết lập trên F-35.
Trong một tuyên bố, Văn phòng Chương trình F-35 Lightning II của Lầu Năm Góc hôm 18/3 đã kịch liệt bác bỏ bất kỳ ý kiến nào cho rằng máy bay phản lực Mỹ bán cho đồng minh có thể bị vô hiệu hóa từ xa.
"Không có công tắc tắt nào cả. F-35 được hình thành, phát triển và tiếp tục được vận hành và duy trì như một nền tảng chung/liên minh, được xây dựng dựa trên quan hệ đối tác chặt chẽ với các đồng minh và quốc gia đối tác của Mỹ trên toàn cầu", văn phòng này cho biết trong một tuyên bố.
"Sức mạnh của chương trình F-35 nằm ở quan hệ đối tác toàn cầu của nó và chúng tôi vẫn cam kết cung cấp cho tất cả người dùng đầy đủ chức năng và hỗ trợ mà họ yêu cầu".
Nhưng đó không phải là điều duy nhất gây lo ngại cho khách hàng của F-35, ông Wheeler cho biết. F-35 đòi hỏi phải liên tục nâng cấp công nghệ do Mỹ kiểm soát để hoạt động trong chiến đấu.
Nếu mối quan hệ với Mỹ thay đổi theo chiều hướng xấu và việc cập nhật bị trì hoãn, điều đó có thể khiến một máy bay phản lực, hoặc thậm chí là một phi đội F-35, không thể hoạt động, vị chuyên gia nói.
Lockheed Martin, nhà thầu chính của F-35, cho biết trong một tuyên bố với Đài NPR rằng họ coi trọng mối quan hệ đối tác chặt chẽ với cà các khách hàng châu Âu và Bắc Mỹ, nhưng chuyển các câu hỏi về doanh số bán vũ khí quân sự cho chính phủ Mỹ.
"Là một phần trong các hợp đồng với chính phủ, chúng tôi cung cấp tất cả cơ sở hạ tầng hệ thống và dữ liệu cần thiết cho tất cả khách hàng F-35 để duy trì máy bay", gã khổng lồ công nghiệp quốc phòng Mỹ cho biết.
"Chúng tôi vẫn cam kết cung cấp các dịch vụ bảo trì đáng tin cậy và giá cả phải chăng cho khách hàng của mình, giúp họ hoàn thành nhiệm vụ và trở về nhà an toàn".
Các lựa chọn thay thế
Đối với các quốc gia đang xem xét lại việc mua F-35, một giải pháp thay thế khả thi là Saab JAS-39 Gripen do Thụy Điển chế tạo, một loại máy bay ít "tàng hình" hơn nhưng nhanh hơn và có tầm bay xa hơn, ít tương thích với các hệ thống của NATO. Nó có thêm lợi thế là giá mua rẻ hơn nhiều so với F-35, với chi phí vận hành và bảo dưỡng thấp hơn.
Gripen đang được quân đội Thụy Điển, Cộng hòa Séc, Hungary, Nam Phi, Brazil và Thái Lan sử dụng.
Ngoài ra, Eurofighter Typhoon cũng là một lựa chọn thay thế đầu bảng. Tiêm kích này, do liên doanh giữa Airbus, BAE Systems và Leonardo sản xuất, hiện là một phần của các lực lượng Anh, Đức, Tây Ban Nha và Italy.
Tiêm kích Dassault Rafale do Pháp chế tạo hiện đang có trong biên chế của Hải quân Pháp và Không quân và Vũ trụ Pháp. Chính phủ Ai Cập, Ấn Độ, Qatar, Hy Lạp, Croatia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Serbia và Indonesia đều đã ký hợp đồng mua Rafale.
David Jordan, giảng viên cao cấp về nghiên cứu quốc phòng tại King's College London và đồng giám đốc Viện Không quân và Vũ trụ Freeman, cho biết trước đây, các nhà lãnh đạo châu Âu cảm thấy việc dựa vào ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ để tiếp cận vũ khí tiên tiến dễ dàng và tiết kiệm chi phí hơn.
Nhưng bối cảnh hiện tại có thể mang đến một bước ngoặt, ông Jordan cho biết. Điều này đòi hỏi "cựu lục địa" phải đầu tư thêm nguồn lực vào nghiên cứu và phát triển, sản xuất và hậu cần, nhưng ông Jordan ước tính phải mất 5-10 năm châu Âu mới đạt đến điểm đó.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hiện đang tăng cường nỗ lực thuyết phục các đồng minh của Pháp chuyển sang các nhà thầu quốc phòng và hệ thống vũ khí châu Âu, bao gồm cả máy bay chiến đấu Rafale do Pháp chế tạo.
"Những ai mua F-35 nên được cung cấp Rafale. Đó là cách chúng tôi sẽ tăng tốc độ", báo La Dépêche du Midi trích lời ông Macron phát biểu trong cuộc họp báo hôm 14/3 với các nhà báo từ các tờ báo địa phương của Pháp.
Nếu người châu Âu tăng sản lượng, điều này sẽ ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận ròng của Lockheed Martin và các công ty quốc phòng khác của Mỹ. Do đó, ông Jordan cho rằng, các nhà thầu quốc phòng Mỹ có thể phải nín thở chờ đợi động thái tiếp theo của chính quyền.
Minh Đức (Theo Independent, Reuters)
