“Ngoan “chèo” đã có từ lâu nhưng Ngoan xẩm thì... mới”
Chị có thể "bật mí" về đề án mà chị đang thực hiện ở Ninh Bình được không?
Thực ra khôi phục lại hát xẩm thì tôi đã từng làm cho Bắc Giang, nhưng dự án này không lớn mà chủ yếu mang tính truyền dạy. Còn ở Nhà hát chèo Việt Nam, thì tôi cũng đã tham gia hướng dẫn cho các nghệ sỹ về hát xẩm để bồi bổ thêm cho nghề. Đối với loại hình nghệ thuật này tôi đã được nghe, được học từ lâu với thầy Đỗ Tùng, nghệ nhân Hà Thị Cầu.
NSƯT Thanh Ngoan
Đề án khôi phục, bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát xẩm do UBND tỉnh Ninh Bình chỉ đạo Sở VH - TT & DL và Nhà hát chèo Ninh Bình thực hiện là đề án có quy mô lớn, đầu tư rất công phu. Với đề án này, Thanh Ngoan đóng vai trò là Tổng đạo diễn. ở giai đoạn đầu, chúng tôi phải làm thế nào để giữ nguyên bản nghệ thuật xẩm chính thống từ trang phục, âm nhạc đến lời hát...để sau đó báo cáo với Tỉnh. Mình dựng cái gốc, còn sau đó phát huy và phát triển thì do Nhà hát chèo Ninh Bình thực hiện.
Công chúng vốn quen với Thanh Ngoan "chèo", gần đây lại thấy chị thường xuyên lấn sân sang hát văn, ca trù, xẩm. Có phải chị quá tham lam không khi cùng một lúc "ôm" vào mình quá nhiều bộ môn nghệ thuật như thế?
Nhiều người cũng từng hỏi tôi câu đó. Tôi xuất phát điểm là từ chèo (vào nghề từ năm 13 tuổi) và chèo đã ngấm, ăn sâu vào con người tôi. Nghệ thuật chèo là nghệ thuật thuần Việt nhưng bên cạnh đó nó cũng thu nạp rất nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác như hát văn, hát ca trù, xẩm để làm giàu cho nó, cũng là để thể hiện tính cách đa dạng của người Việt. Bản thân tôi học các loại hình nghệ thuật đó hoàn toàn là để phục vụ cho chèo.
Ví dụ vai thầy bói đi chợ (trong vở chèo) hát những câu bồng mạc, câu xẩm chợ. Vì vậy, diễn viên chèo cũng phải biết xẩm, dĩ nhiên là khi vào chèo thì nó cũng được chèo hóa. Nói là chèo có phải là số 1 đối với tôi không, thực sự là rất khó trả lời. Nhưng phải nói rằng tôi xuất phát điểm là chèo còn khi hát chèo, hát xẩm hay hát văn thì tôi đều có niềm đam mê như nhau.
Nếu nhìn bề nổi có người tưởng tôi gần đây đã lãng quên chèo, chỉ chú tâm đến xẩm, ca trù nhưng không phải thế. Ngoan "chèo" thì đã có từ lâu nhưng Ngoan xẩm thì gần đây mọi người mới biết đến. Mọi người thường chỉ để ý đến cái mình mới làm được nên có cảm giác như mình không còn chú tâm đến chèo nữa. Gần đây, với vai trò là đạo diễn, Thanh Ngoan dành khá nhiều thời gian để tham gia dàn dựng các vở chèo và giảng dạy ở các trường nghệ thuật.
Thích mẫu nhân vật đàn bà đẹp nhưng...thâm độc
Người ta nhớ đến chị là nhớ đến những vai đào lệch có tính cách chanh chua, đanh đá như Hoạn Thư, vợ cả Dọc... Có thể nói, có khá nhiều nghệ sỹ từng đóng những nhân vật này nhưng với chị, ở những vai này, đâu là cái để người ta “biết” đến Thanh Ngoan?
Trong cuộc đời mình, tôi đã đóng rất nhiều vai như Hoạn Thư, Đào Huế, bà Sùng, mụ Kim, chủ quán Hồng Châu trong vở Hồ Xuân Hương. Mỗi một nhân vật này đều có một đời sống riêng nhưng thường nghiêng về vai đào lệch. Khi được phân vai nào, tôi đều nghiên cứu rất kỹ, tìm mẫu điển hình của từng nhân vật để thể hiện tốt nhất vai diễn, tạo được dấu ấn cá nhân. Khi tôi vào vai bà bói thì trong con người tôi đã tiềm ẩn sẵn chất hài để có thể diễn tốt vai đó.
Hoặc như nhân vật Hoạn Thư, là một nhân vật đã rất nổi tiếng trong các loại hình nghệ thuật và văn chương. Khi tôi diễn vai này (được huy chương vàng trong Hội diễn toàn quốc năm 1990) thì mọi người cũng phải công nhận rằng vai này rất hợp với Thanh Ngoan. Một vai diễn mà tôi nhớ nhất đó là vai chủ quán Hồng Châu, một nhân vật có tính cách ghê gớm, độc ác.
NSƯT Thanh Ngoan trong một lần biểu diễn
Trước đây, mọi người thường định hình nhân vật này giống như mẫu Tú bà. Nhưng khi được phân vai, Thanh Ngoan nói với đạo diễn rằng không cần phải xây dựng một mẫu nhân vật cồng kềnh, xù xì, nói chung là xấu xí, già, dữ dằn, ngoa ngoắt mà nên đi theo mẫu hình một bà chủ quán xinh đẹp, đài các nhưng cũng rất ghê gớm. Chủ quán có xinh đẹp, có khéo léo thì mới thu hút được khách. Chúng ta thường xem phim nước ngoài thì thấy, nhiều khi đàn bà đẹp còn chứa đựng sự thâm độc kinh khủng hơn gấp nhiều lần những gì người ta có thể nhận thấy bên ngoài. Và quả thật khi nhân vật chủ quán Hồng Châu lên sân khấu thì đã để lại được ấn tượng vô cùng mạnh mẽ đối với khán giả.
Trong nghề, các nghệ sỹ thường không thích so sánh với nhau nhưng phải nói rằng khi mình đã phát huy hết tính cách đối với một nhân vật nào đó thì người đi sau diễn vai đó cũng gặp nhiều khó khăn, nhất là những nhân vật đã thành điển hình như Hoạn Thư, Đào Huế... Còn người nghệ sỹ, không gì hạnh phúc hơn khi khán giả nhớ đến nhân vật của mình. Tôi đã làm chung "Chồng rượu, vợ đề" với nghệ sỹ Xuân Hinh, sau đó đi đâu mọi người cũng trêu: "Thanh Ngoan cho con đề?"...
Các nhân vật chị vào vai thường rất có tích cách, cá tính. Ngoài đời, chị có chút gì giống với các nhân vật?
Ngoài đời Thanh Ngoan vẫn là người có cá tính, thẳng thắn và mạnh mẽ. Nhưng thực ra tôi cũng là mẫu người tình cảm, thích chia sẻ, sống chan hòa với những người xung quanh. Ở tuổi này, chỉ mong còn chút sức lực nào thì còn cống hiến cho nghề là vui.
Vừa rồi, báo chí có lùm xùm về chuyện các nghệ sỹ nhà hát chèo phản ứng về việc 4 nghệ sỹ trong đó có Thanh Ngoan, Minh Thu, Mạnh Phóng, Minh Chí... bị loại khỏi đề cử NSND đợt này? Chị có buồn về việc mình bị trượt xét tặng NSND?
Có buồn chứ. Vì lần này, Nhà hát Chèo Việt Nam được mệnh danh là con chim đầu đàn của ngành chèo lại không có nghệ sỹ nào được phong tặng. Còn tôi, Nhà nước có thể chưa phong tặng cho tôi danh hiệu NSND nhưng khán giả yêu mến và công nhận tôi là được rồi.
Các dịp Tết hàng năm, chị thường xuyên tham gia các chương trình hài với nghệ sỹ Xuân Hinh. Năm nay chị có dự định tham gia chương trình nào không?
Năm nay, Công ty Hồ Gươm Audio có mời tôi đóng một vai hài nhưng chắc tôi không có thời gian để tham gia. Hiện nay, tôi cũng đang có dự định làm đạo diễn cho chương trình Tết xưa cho VTC, quay ở phủ Thành Chương. Mọi nét văn hóa về Tết Việt sẽ được thể hiện một cách trọn vẹn nhất trong chương trình này, bên này thì nấu bánh chưng, bên kia thì có trẻ con chơi ô ăn quan, chỗ khác thì có liền anh liền chị hát quan họ...
Cảm ơn chị, chúc chị và gia đình có một năm mới tốt lành!
Minh Lý
