Để có cái nhìn đúng đắn và sâu sắc hơn về vấn đề cải cách tiền lương trong giai đoạn hiện nay, báo Người Đưa Tin giới thiệu bài viết của TS. Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội.
TS. Bùi Sỹ Lợi là một Đại biểu Quốc hội rất tâm huyết với vấn đề cải cách chính sách tiền lương.
Những bất cập đòi hỏi phải cải cách một cách toàn diện và hiệu quả
Có một thực tế là, ở nước ta hiện nay đội ngũ người hưởng lương từ ngân sách quá lớn, quá cồng kềnh gây rất nhiều khó khăn cho cải cách chính sách tiền lương. Mặt khác, tiền lương của công chức hành chính bị đánh đồng với các đối tượng khác do chúng ta chưa nhận thức đầy đủ về vai trò tiên phong của đội ngũ này trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tiền lương mang tính cào bằng, lệ thuộc vào thâm niên, chưa đánh giá đúng trình độ và sự đóng góp thực tế của công chức hành chính, do đó không tạo được động lực và áp lực làm việc cho công chức hành chính.
Chính sách tiền lương hiện nay còn cào bằng giữa các địa phương, giữa các vùng miền nên chưa khuyến khích được các địa phương tích cực cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước cũng như nỗ lực của đội ngũ công chức hành chính địa phương. Một khảo sát của cơ quan phát triển Liên Hợp Quốc cho thấy, 14,4% lao động trong khu vực Nhà nước có từ 2 việc làm trở lên, nói cách khác là tình trạng “chân trong, chân ngoài” mà nguyên nhân chính ở đây là lương không đủ sống.
Tình trạng công chức “sáng cắp ô đi tối cắp ô về” khá nhiều trong khi thiếu nhân tài và chảy máu chất xám. Theo ước tính của các chuyên gia, có tới 30% công chức không làm được việc, tiêu tốn nhiều nghìn tỷ đồng từ ngân sách Nhà nước mỗi năm.
Báo cáođánh giá năng suất lao động của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cho biết, năng suất lao động của nước ta thuộc nhóm thấp nhất ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, Báo cáo này chỉ rõ, dù lương thấp song vẫn cao hơn năng suất lao động. Trong những năm qua, tiền lương thực tế tăng 8% một năm, nhanh hơn tốc độ tăng năng suất lao động xã hội và tiền lương lao động khu vực làm công ăn lương tăng bình quân 12,2%/năm, nhanh hơn tốc độ tăng năng suất lao động.
Bên cạnh đó, một bộ phận đội ngũ công chức hành chính, đặc biệt những người có chức vụ dù lương thấp nhưng thực tế thu nhập lại khá cao. Điều đó chứng tỏ có nhiều khoản thu nhập ngoài lương, trong đó, nhiều khoản thu nhập công khai có nguồn gốc từ ngân sách. ILO khuyến cáo, nếu đưa những nguồn thu này vào tiền lương sẽ làm cho tiền lương công chức hành chính cao hơn và minh bạch hơn.
Cơ chế tạo nguồn để thực hiện Đề án cải cách tiền lương và quản lý tiền lương đã đề ra cách đây 20 năm cơ bản không thay đổi và không tạo chuyển biến lớn. Cơ chế đặt ra chung chung, thiếu căn cứ và dữ liệu cần thiết, không có phương thức thực hiện cụ thể, không giải quyết được vấn đề từ gốc. Cụ thể:
"Đẩy mạnh cải cách hành chính" là gì, là từng bước gắn với tiền lương ra sao, thực tế là "hợp trên, phình dưới", càng tinh giản biên chế càng tăng, nhiều cơ quan, đơn vị ở trung ương và địa phương cán bộ lãnh đạo nhiều hơn chuyên viên; chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức ngày càng giảm. Khoán biên chế và kinh phí hành chính mà thông số đầu vào không rõ ràng, thực hiện "đầu voi, đuôi chuột".
"Sử dụng 50% số tăng thu ngân sách" so với dự toán là không có cơ sở vì không kiểm soát được thực chất việc lập số thu dự toán ngân sách hằng năm của các cơ quan, đơn vị Trung ương và địa phương.
Sau 20 năm thực hiện "10% tiết kiệm kinh phí quản lý hành chính" thì còn đâu kinh phí để hoạt động, nên thực chất là điều chỉnh định mức kinh phí rồi mới tiết kiệm thì còn có ý nghĩa gì.
Đơn vị sự nghiệp giáo dục, y tế dành "35% đến 40% nguồn thu để lại đơn vị theo chế độ quy định (nếu có) để bổ sung nguồn điều chỉnh tiền lương tăng thêm" là thiếu căn cứ, không thể quản lý được và tạo tiền lệ "mạnh ai nấy làm".
Tạo nguồn bằng cơ chế xã hội hóa "theo hướng tính đủ tiền lương và từng bước tính đủ chi phí vào giá dịch vụ" vẫn chỉ là khẩu hiệu, không có đề án cụ thể, khoa học, khả thi.
Về tổng thể, càng xã hội hóa, càng khoán, quỹ tiền lương và biên chế càng tăng, tỷ trọng tăng chi ngân sách Nhà nước ngày một cao hơn.
Giải pháp cơ bản cải cách chính sách tiền lương
Trước hết, từ năm 1960 đến nay nước ta đã qua 4 lần cải cách chính sách tiền lương, mặc dù tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh song đời sống người hưởng lương, đặc biệt là công chức nói chung và công chức hành chính nói riêng ít được cải thiện. Họ không sống bằng lương mà bằng các nguồn thu nhập khác (cả chính đáng và đặc biệt là loại không chính đáng), điều đó dẫn đến hệ lụy là tha hóa đội ngũ công chức hành chính, làm suy yếu bộ máy quản lý Nhà nước.
Vì thế cho nên cần thiết phải có sự cải cách tiền lương một cách khoa học, vững chắc làm đòn bẩy kinh tế, xốc lại sức mạnh của đội ngũ công chức hành chính, xóa bỏ những nguy cơ dẫn đến sự nguy hại cho đất nước. Phải đổi mới hơn nữa về tư duy trong cải cách chính sách tiền lương, chi tiền lương cho cán bộ, công chức chính là chi cho đầu tư phát triển; đảm bảo cho tiền lương thực sự là động lực quan trọng thúc đẩy cán bộ, công chức nâng cao năng lực để thực thi công vụ có hiệu quả hơn, giảm thiểu tham nhũng. Bản chất tiền lương công chức là cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, tiền lương phải tiệm cận với giá trị sức lao động thị trường, cần phải hướng tới sự công bằng, thực chất.
Cần phải xây dựng tiền lương tối thiểu của công chức hành chính ngang bằng với sức lao động và tương đương mức lương trong khu vực thị trường; với tính chất phức tạp và vai trò quan trọng của lao động công chức hành chính, nên phải được xếp ở mức độ quan trọng hơn lao động trong khu vực sản xuất kinh doanh, khu vực sự nghiệp và chỉ đứng sau khu vực lực lượng vũ trang. Tuy nhiên, tiền lương tối thiểu của công chức hành chính chỉ có thể được điều chỉnh dựa trên sự tương quan với lương tối thiểu của các khu vực; hệ số nuôi con của công chức hành chính; hệ số tương quan với thị trường lao động; hệ số vùng; hệ số tương quan với tốc độ tăng trưởng kinh tế.
Hai là, sửa đổi pháp luật lao động theo hướng Nhà nước không can thiệp hành chính vào doanh nghiệp, giao quyền tự chủ để doanh nghiệp tự quyết định chính sách tiền lương (xây dựng thang, bảng lương, định mức lao động, quy chế trả lương, thưởng..), Nhà nước chỉ quy định mức tiền lương tối thiểu (thay cho quy định hiện hành nhu cầu sống tối thiểu) là mức sàn thấp nhất để thỏa thuận tiền lương thông qua kết quả thương lượng 3 bên (đại diện người lao động, đại diện chủ sử dụng lao động và Nhà nước) thông qua Hội đồng Tiền lương Quốc gia.
Ba là, phải đổi mới quản lý Nhà nước về tiền lương, bộ máy hành chính nhà nước phải được sắp xếp lại theo hướng gọn nhẹ, đa chức năng, không bị chồng chéo, nhằm giảm bớt nhân lực dư thừa trong bộ máy hành chính, góp phần tạo thêm nguồn tài chính để trả lương cho cán bộ, công chức tương xứng với giá trị sức lao động. Xây dựng hệ thống công vụ chuyên nghiệp, hiện đại, tiến kịp trình độ của các nước trong khu vực và trên thế giới, bảo đảm yêu cầu hội nhập quốc tế, làm cơ sở cho việc cải cách cơ bản tiền lương công chức. Cần đẩy mạnh công tác xã hội hóa các dịch vụ công, nhằm giảm bớt quỹ tiền lương viên chức từ ngân sách Nhà nước, việc đổi mới quản lý Nhà nước về tiền lương cần phải đẩy mạnh việc thực hiện các quy định của luật Cán bộ, công chức; luật Viên chức; khoán biên chế và khoán chi hành chính hằng năm; sắp xếp lại đội ngũ cán bộ, công chức sao cho phù hợp với thực tế yêu cầu nhiệm vụ đặt ra. Việc tinh giản biên chế bộ máy hành chính Nhà nước phải được coi như một khâu đột phá quan trọng, tinh giản biên chế về số lượng nhưng phải đồng thời chú trọng đến việc nâng cao chất lượng đội ngũ công chức; phải coi việc đào tạo nâng cao trình độ của người công chức hành chính là một công việc hệ trọng, đặc biệt trong điều kiện hội nhập kinh tế. Đồng thời, tuyển dụng những người có đức, có tài, thật sự tâm huyết với nghề nghiệp và kiên quyết đào thải những người không đủ trình độ chuyên môn, năng lực phẩm chất và thiếu đạo đức ra khỏi đội ngũ công chức.
Bốn là, tạo nguồn tiền để tăng lương là một trong những bước đi đột phá để đưa chính sách tiền lương vào thực tiễn đời sống với đúng ý nghĩa của nó, tiền lương gắn với hiệu quả công tác, năng suất lao động và đảm bảo nguyên tắc tốc độ tăng năng suất lao động phải nhanh hơn tốc độ tăng tiền lương bình quân. Nhưng việc đầu tư cho con người và cho đội ngũ công chức hành chính nói riêng, sẽ có lợi về lâu dài cả về kinh tế, chính trị và xã hội nhân văn.
Năm là, tiến hành rà soát lại đội ngũ công chức hành chính vừa để nâng cao chất lượng vừa để giảm những công chức không có năng lực hoặc biến chất; nghiên cứu xây dựng các phương án đào tạo bồi dưỡng công chức hành chính đề nâng cao trình độ đáp ứng được công việc, các phương án sử dụng số lao động dôi dư; dựa vào kết quả hệ thống công vụ được thiết kế, hệ thống chức danh công chức được điều chỉnh, đối chiếu các mức lương trong bảng lương công chức đã được sắp xếp lại để đảm bảo có sự tương xứng. Điều cần thiết là phải sắp xếp lại tổ chức bộ máy hành chính, thu gọn đầu mối, tinh giản biên chế, đổi mới, sắp xếp hiệu quả các đơn vị sự nghiệp công lập chính là tạo nguồn lực để cái cách chính sách tiền lương.
Sáu là, thiết lập cơ chế tuyển dụng, đào thải công chức hành chính khoa học, chặt chẽ và nghiêm minh trên cơ sở những tiêu chuẩn cán bộ đã được xác lập. Đào tạo, tuyển dụng và đào thải là hai mặt của một vấn đề, phải gắn chặt với nhau. Tuyển dụng linh hoạt và đào thải cũng linh hoạt, phải coi đó là việc bình thường, thường xuyên trong công tác cán bộ. Tuy nhiên, việc tuyển dụng và đào thải cán bộ phải được tiến hành một cách công khai, minh bạch và dựa trên các tiêu chuẩn cũng như kết quả đánh giá khách quan. Xây dựng và hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá, phân loại cán bộ, công chức, viên chức gắn với từng vị trí việc làm. Đây là vấn đề rất quan trọng vì nó liên quan trực tiếp đến công tác đánh giá, phân loại cán bộ, công chức, viên chức. Khắc phục tình trạng yếu kém hiện nay và đảm bảo công tác này đi vào thực chất, khách quan, minh bạch.
Quá trình thực hiện cải cách chính sách tiền lương đòi hỏi có sự cải cách đồng bộ với nhiều chính sách khác nhau có tác động liên quan trực tiếp đến tiền lương như: Cải cách hành chính, cải cách tài chính công; cải cách chính sách bảo hiểm xã hội và chính sách trợ giúp xã hội; đồng thời phải xuất phát từ tình hình bối cảnh thực tiễn ở Việt Nam hiện nay.
TS. Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội
