Đề xuất “vùng cấm” khi thu giữ tài sản bảo đảm

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) vừa công bố lấy ý kiến đối với dự thảo Nghị định quy định điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ.

Mội nội dung đáng chú ý, dự thảo Nghị định đã quy định cụ thể về điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ ngoài các điều kiện theo quy định tại Luật số 96/2025/QH15.

Theo đó, về điều kiện thu giữ tài sản bảo đảm, dự thảo quy định rõ rằng tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu chỉ được phép thu giữ nếu không phải là nhà ở duy nhất hoặc không phải là công cụ lao động chủ yếu hay duy nhất của bên bảo đảm. Trong trường hợp không thuộc các diện nói trên, tài sản vẫn có thể bị thu giữ nếu đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo Điều 198a của Luật Các tổ chức tín dụng hiện hành.

Lý giải về quy định này, NHNN cho biết, Để đảm bảo việc thu giữ tài sản bảo đảm không ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống sinh hoạt, lao động và sản xuất của người dân, dự thảo Nghị định đã quy định cụ thể về điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ ngoài các điều kiện theo quy định tại Luật số 96/2025/QH15.

Quy định này cũng được xây dựng trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế của một số quốc gia như Pháp, Canada, Liên Bang Nga, Đức.

Qua rà soát, pháp luật ở các nước trên hầu như chỉ có các quy định hạn chế trong thu giữ tài sản của bên phải thi hành án để thực hiện việc thi hành bản án, quyết định có hiệu lực. Phạm vi hạn chế được xem xét trên toàn bộ các tài sản của bên phải thi hành án để thanh toán cho người được thi hành án - là các chủ nợ không có bảo đảm (judgement creditors).

Trong khi đó, đối với các chủ nợ có bảo đảm, tài sản bảo đảm là tài sản đã được xác định tại thời điểm ký thỏa thuận/giao dịch bảo đảm nhưng chỉ có một số ít các quốc gia có điều chỉnh về các hạn chế khi thực hiện thu giữ tài sản bảo đảm bởi chủ nợ có bảo đảm.

Trên thực tế, mặc dù để thực hiện thu giữ theo quy định tại Điều 198a Luật số 32/2024/QH15 được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 96/2025/QH15, TCTD, tổ chức mua bán, xử lý nợ xấu phải tuân thủ các điều kiện, trình tự, thủ tục nghiêm ngặt.

Tuy nhiên, đối với một số trường hợp như tài sản bảo đảm là công cụ lao động duy nhất mang lại thu nhập tối thiểu cho bên bảo đảm, việc thu giữ tài sản bảo đảm có thể khiến bên bảo đảm càng khó khăn về tài chính cũng như không đảm bảo khả năng nuôi sống bản thân và gia đình; tương tự, việc thu giữ tài sản bảo đảm là nhà ở duy nhất cũng có thể khiến bên bảo đảm và gia đình không còn nơi ở để sinh hoạt.

NHNN cũng đề xuất định nghĩa khái niệm “nhà ở duy nhất” và “công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất” tại Điều 3 dự thảo Nghị định nhằm thống nhất về cách hiểu và áp dụng khi các tài sản trên được sử dụng làm tài sản bảo đảm.

Theo đó, nhà ở duy nhất là công trình xây dựng duy nhất thuộc quyền sở hữu của bên bảo đảm nơi bên bảo đảm ở và sinh sống ổn định, lâu dài hoặc thường xuyên sinh sống.

Quy định này được xây dựng trên cơ sở khái niệm “nhà ở” tại khoản 1 Điều 2 Luật Nhà ở số 27/2023/QH15 và khái niệm “chỗ ở hợp pháp”, “nơi thường trú”, “nơi ở hiện tại” tại khoản 1, 8, 10 Luật Cư trú số 68/2020/QH14 .

Công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất là phương tiện lao động mang lại thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất cho bên bảo đảm. Thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm được xác định tương ứng với mức lương tối thiểu theo vùng nơi bên bảo đảm sinh sống và làm việc theo quy định của Chính phủ về mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động.

Hiện nay, pháp luật Việt Nam không có khái niệm “mang lại thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất”. Tuy nhiên, theo quy định tại điểm đ khoản 2 Điều 87 Luật Thi hành án dân sự và quy định tại điểm đ khoản 2 Điều 55 dự thảo 4 Luật Thi hành án dân sự, “công cụ lao động cần thiết, có giá trị không lớn được dùng làm phương tiện sinh sống chủ yếu hoặc duy nhất của người phải thi hành án và gia đình” là tài sản không được kê biên.

Các khái niệm trên cũng được xây dựng trên cơ sở tham khảo về tài sản được loại trừ khi thực hiện kê biên tài sản đảm bảo của Đức (miễn trừ khỏi việc bị tịch thu nhằm đảm bảo các điều kiện sống cơ bản và khả năng lao động của bên nợ ) và Canada (Công cụ, tài sản cá nhân dùng để kiếm thu nhập theo nghề của khách hàng vay) .

Việc định lượng thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm dựa trên cơ sở sau:

Khoản 1, 2, 3 Điều 91 Bộ Luật Lao động số 45/2019/QH14 quy định mức lương tối thiểu là mức lương thấp nhất được trả cho người lao động làm công việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động bình thường nhằm bảo đảm mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội. 

Mức lương tối thiểu được xác lập theo vùng, ấn định theo tháng, giờ. Mức lương tối thiểu được điều chỉnh dựa trên mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ; tương quan giữa mức lương tối thiểu và mức lương trên thị trường; chỉ số giá tiêu dùng, tốc độ tăng trưởng kinh tế; quan hệ cung, cầu lao động; việc làm và thất nghiệp; năng suất lao động; khả năng chi trả của doanh nghiệp.

Trên cơ sở quy định tại khoản 4 Điều 91 Bộ Luật số 45/2019/QH14, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 74/2024/NĐ-CP quy định mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 128/2025/NĐ-CP. Trong đó, Nghị định quy định mức lương tối thiểu lần lượt là 4.960.000 đồng/tháng (Vùng I), 4.410.000 đồng/tháng (Vùng II), 3.860.000 đồng/tháng (Vùng III), 3.450.000 đồng/tháng (Vùng IV).

Căn cứ các quy định trên, mức lương tối thiểu do Chính phủ quyết định và công bố trên cơ sở khuyến nghị của Hội đồng Tiền lương Quốc gia và được điều chỉnh dựa trên mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình, để đảm bảo có thể chi trả được các khoản phí cơ bản nhất về: Chi phí lương thực, thực phẩm đảm bảo cung cấp đủ lượng Kcal cần thiết. Các chi phí đáp ứng các nhu cầu tiêu dùng tối thiểu cho giáo dục, y tế, nhà ở, năng lượng, chất đốt, đồ dùng sinh hoạt hàng ngày, giao thông đi lại, giải trí, trang phục quần áo, thiết bị phục vụ sinh hoạt, các khoản đóng góp, chi khác .

Trường hợp dự thảo Nghị định được thông qua, căn cứ trên mức lương tối thiểu được xác định tại Nghị định của Chính phủ, bên bảo đảm sẽ xác nhận, cam kết tài sản bảo đảm có phải là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất hay không trên cơ sở xác định tài sản bảo đảm đó có mang lại thu nhập tương ứng với mức lương tối thiểu theo vùng nơi bên bảo đảm sinh sống và làm việc hay không.

Hoàng Mai