Tháng 10/1224, trước sức ép của Trần Thủ Độ, Huệ Tông phải nhường ngôi cho Chiêu Hoàng rồi xuất gia ở chùa Chân Giáo. Đây là trường hợp đặc biệt của lịch sử Việt Nam mà từ trước đến nay chưa hề có.
Năm 1257, quân Nguyên sang xâm lược nước ta lần thứ nhất. Sử ghi “Đinh Tỵ, năm Nguyên Phong thứ 7 (1257) ngày 12/12, tướng Nguyên là Ngột Lương Hợp Đải (có bản ghi Ngột Lương Hợp Thái) xâm phạm Bình Lệ Nguyên (vùng Bình Xuyên, Hương Canh ngày nay). Vua xuất hành đốc chiến, xông pha tên đạn, quan quân hơi núng” (ĐVSKTT). Có một dung tướng là Lê Tần, tả xung hữu đột, đánh cho quân Nguyên tan tác. Trận Bình Lệ Nguyên đại thắng.
Tháng 1 – 1258, xét thưởng công lao cho các tướng, Lê Tần được công đầu, được đổi gọi là Lê Phụ Trần (Phụ Trần: Có công giúp nhà Trần); được làm Ngự sử đại phu, lại được vua đem công chúa Chiêu Thánh gả cho, coi đây như một phần thưởng, một ân sủng đặc biệt. Nhận xét về sự kiện này, sử thần Ngô Sĩ Liên viết: “Vua tôi nhà Trần coi thường đạo vợ chồng lại thấy ở đây lần nữa”, ý nói, lần trước Trần Cảnh lấy vợ của anh ruột là một lần, còn lần này đem vợ cũ của mình gả cho một viên tướng dưới quyền là một lần nữa coi thường đạo vợ chồng.
Thực ra, ở lần thứ hai này, chúng tôi cho rằng Trần Cảnh đã có phần xử sự đúng. Ông không thể lập người vợ cũ của mình làm vợ lần thứ hai và ông cũng không nỡ để Chiêu Thánh vò võ trong lãnh cung đến chết già. Việc dùng bà làm “phần thưởng” cho Lê Phụ Trần thực chất là một cơ hội để giải phóng cho bà, để bà được hưởng chút hạnh phúc muộn mằn lúc cuối đời, đó là một cử chỉ nhân đạo.
Thực sự từ khi lấy Lê Phụ Trần, tuy đã 40 tuổi nhưng cuộc đời Lý Chiêu Hoàng mới thực sự có hạnh phúc. Bà lại hồi xuân và vẫn còn kịp sinh cho Lê Phụ Trần hai người con, một trai, một gái. Người con trai là Lê Tông, sau được phong tước Thượng Vị hầu. Người con gái là Ngọc Khuê, sau được phong ứng Thụy công chúa. Cả cuộc đời thăng trầm của Lý Chiêu Hoàng có thể tóm tắt chỉ trong một dòng, bao quát cả 6 giai đoạn: “Công chúa – Thái tử – Vua - Hoàng hậu – Công chúa – Phu nhân đại thần”.
Lý Chiêu Hoàng mất năm 1278, thọ 60 tuổi (1218 – 1278). Sử ghi: “Mậu Dần, Bảo Phù năm thứ 6 (1278), tháng 3, phu nhân Lê Phụ Trần là công chúa Chiêu Thánh Lý thị mất” (ĐVSKTT). Con cháu đưa bà về an táng tại khu vực lăng mộ các tiên vuơng nhà Lý.
Luật nay: Có dấu hiệu của tội ép duyênỞ vùng Từ Sơn (Bắc Ninh ngày nay) từ bao đời vẫn lưu truyền câu ca dao thác lời Chiêu Thánh trách vua Trần về việc gả chính vợ mình cho bề tôi: “Trách người quân tử bạc tình/Chơi hoa rồi lại bẻ cành bán rao!”.
Dù chỉ xuất hiện thoáng qua trên vũ đài chính trị nhưng Lý Chiêu Hoàng đã trở thành nhân vật độc đáo, thành đề tài luận bàn gần 800 năm qua và sẽ còn là điều thu hút sự quan tâm của các thế hệ người Việt mãi sau này...
Bị ép lấy Lê Phụ Trần, biết không thể chối từ, Chiêu Thánh đặt ra 3 điều kiện là: 1. Phải xóa bỏ ngay lệnh truy sát, bức hại tôn thất nhà Lý; 2. Lăng miếu thờ các vị hoàng đế, công thần triều Lý phải được giữ gìn, chăm sóc chu đáo; 3 Dinh thự của Lê Phụ Trần phải chuyển ra xa Hoàng thành. Sau khi triều Trần chấp nhận các điều kiện trên, Chiêu Thánh mới đồng ý kết hôn cùng Lê Phụ Trần, lúc này bà dù 40 tuổi nhưng vẫn còn xuân sắc mặn mà.
Đem việc ép duyên của bà ra trao đổi ngày nay quả là một việc lạ. Nhưng giả sử vụ việc đó xảy ra thời nay thì người mà ép bà phải đi lấy và chung sống với một người không có tình cảm thì có phải chịu trách nhiệm gì không? Xin thưa rằng, với hành vi ép buộc người khác kết hôn trái ý muốn thì pháp luật ngày nay đã quy định rõ ràng rồi. Đó chính là hành vi vi phạm theo quy định tại Điều 146 BLHS.
Theo đó, Điều 146 quy định về tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ như sau: Người nào cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ, cản trở người khác kết hôn hoặc duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ bằng cách hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần... hoặc bằng thủ đoạn khác đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm, hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm.
Tường Linh
