Điện gió: Cần chuyển sang cơ chế đấu thầu, lựa chọn nhà đầu tư

Sáng ngày 8/12, tọa đàm “Đầu tư điện gió trong bối cảnh mới” đã diễn ra nhằm tạo diễn đàn trao đổi, thảo luận và trao đổi kinh nghiệm thực tiễn về các giải pháp tháo gỡ khó khăn cho các dự án điện gió.

Với chiến lược khuyến khích đầu tư phát triển năng lượng sạch, năng lượng tái tạo của Chính phủ, những năm gần đây, làn sóng đầu tư các dự án điện gió đã thực sự bùng nổ với sự tham gia của hàng loạt nhà đầu tư lớn cả trong và ngoài nước.

Đủ điều kiện để phát triển tốt

Ông Nguyễn Văn Vy, Phó chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho biết, hiện tại cả nước có 106 dự án điện gió đang được triển khai đầu tư xây dựng với tổng mức đầu tư khoảng 6 tỷ USD, tổng công suất 5.655 MW, đã có hồ sơ đăng ký đóng điện và hòa lưới, thử nghiệm, đề nghị công nhận vận hành thương mại (COD). 

Tuy nhiên, tính đến ngày 1/11/2021 mới chỉ có 69 nhà máy điện gió với tổng công suất hơn 3.298 MW được công nhận COD. 37 nhà máy điện gió còn lại trong danh sách chưa được công nhận COD đến thời điểm đó, hiện vẫn tiếp tục tiến trình hoàn thiện xây dựng, lắp đặt và tiến tới được thẩm định để đóng điện, hòa lưới điện.

Đặt trong bối cảnh các dự án điện tái tạo tiếp tục được phê duyệt trong Quy hoạch điện trong thời gian tới, việc tìm giải pháp tiếp tục tháo gỡ vướng mắc tồn tại thời gian qua, cũng như tạo cơ chế khuyến khích (trong đó giá bán điện là yếu tố quan trọng mang tính quyết định) cho các dự án điện gió là điều đặc biệt cần thiết đối với nhà quản lý, doanh nghiệp gắn với lợi ích quốc gia, đảm bảo an ninh năng lượng.

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Nguyễn Anh Tuấn - Chuyên gia năng lượng, nguyên Giám đốc Trung tâm Năng lượng tái tạo (Bộ Công thương) nhận định điện gió đang trên đà phát triển ở Việt Nam, với chi phí thấp và nguồn tài nguyên dồi dào. Tiến độ triển khai các dự án điện gió tiềm năng sẽ đáp ứng được các mục tiêu trong Quy hoạch phát triển điện VII điều chỉnh cho năm 2020 và 2025.

Trước đó, tại công văn số 795/TTg-CN ngày 25/6/2020 về việc bổ sung danh mục các dự án điện gió vào quy hoạch phát triển điện lực, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý bổ sung thêm 7.000 MW từ các dự án điện gió mới vào quy hoạch tổng thể ngành điện của Việt Nam trên cơ sở báo cáo và đề nghị của Bộ Công Thương tại các công văn số 1931/BCT-ĐL ngày 19/03/2020 và số 3299/BCT-ĐL ngày 08/05/2020 về việc xem xét bổ sung quy hoạch các dự án điện gió.

Điều này cho thấy Chính phủ cũng nhìn nhận điện gió sẽ tạo cơ hội cho Việt Nam trở thành một trung tâm điện gió ngoài khơi lớn của thế giới và thúc đẩy các ngành công nghiệp, dịch vụ biển và tương lai là xuất khẩu điện gió ngoài khơi sang khu vực ASEAN và vùng lân cận.

Có thể nói rằng điện gió không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng, mà còn tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam.

Tồn đọng nhiều “điểm nghẽn”

Bên cạnh những lợi thế về điều kiện tự nhiên, sự hỗ trợ của Chính phủ, thì ông Nguyễn Văn Vy đánh giá ngành điện gió hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều nhiều “điểm nghẽn”.

Được đánh giá là quốc gia giàu tiềm năng về năng lượng tái tạo, nhưng việc khai thác ở Việt Nam vẫn chưa tương xứng. Nguyên nhân chủ yếu là các rào cản liên quan tới cơ chế chính sách, tổ chức thực hiện… đã hạn chế việc triển khai các dự án năng lượng tái tạo để đưa nguồn điện vào sử dụng trên thực tế.

Ngoài ra, dịch Covid-19 tại Việt Nam đã làm ảnh hưởng lớn đến tiến độ thi công của các dự án điện gió, do giãn cách xã hội đã hạn chế sự di chuyển và đi lại. Việc áp dụng các biện pháp cách ly, giãn cách xã hội theo Chỉ thị 15, Chỉ thị 16 diễn ra ở nhiều tỉnh thành khiến cho các dự án bị chậm tiến độ một cách đáng kể.

Trong khi đó, giá FIT chỉ áp dụng cho một phần hoặc toàn bộ nhà máy có ngày vận hành thương mại trước 1/11, điều này khiến các doanh nghiệp dù có “vắt chân lên cổ” cũng không kịp hoàn thành dự án theo tiến độ đề ra.

Bên cạnh đó, dịch bệnh khiến cho các dự án gặp một số khó khăn như: Quá trình giải phóng mặt bằng bị đình trệ; khó khăn trong huy động nguồn nhân lực làm việc tại công trường dự án; chuỗi cung ứng bị gián đoạn do tình trạng khó khăn và tắc nghẽn trong quá trình nhập khẩu và vận chuyển trang thiết bị.

Cùng với đó, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam chia sẻ bên cạnh những khó khăn do dịch bệnh gây ra, do thời gian đầu tư điện gió kéo dài nên đã gặp nhiều rủi ro về chính sách và thủ tục đầu tư. Đặc điểm của điện gió là chi phí dự án phần lớn đều là chi đầu tư trả trước, không phát sinh chi phí nhiên liệu và chi phí vận hành, bảo trì trong suốt vòng đời của dự án tương đối nhỏ. Do đó, vốn và chi phí vốn là yếu tố quan trọng tạo nên sức hấp dẫn đầu tư của điện gió.

Nhưng hiện nay, hợp đồng mua bán điện theo mẫu của Bộ Công Thương còn tồn đọng một số lỗ hổng, khiến các nhà đầu tư đứng trước nhiều rủi ro. Điều này cũng khiến các ngân hàng và định chế tài chính từ chối cho các nhà đầu tư tiếp cận vốn.

Ngoài ra còn tồn tại các khó khăn về quy hoạch biển, các địa phương và nhà đầu tư còn lên những phương án khai thác, sử dụng diện tích mặt biển chưa phù hợp. Do đây là dòng năng lượng mới, nên nhiều địa phương còn thiếu quy hoạch không gian biển và kinh nghiệm trong khai thác dòng năng lượng này. Từ đó, dẫn đến các khó khăn về thủ tục xin cấp phép sử dụng biển.

Giải pháp nào để chắp cánh cho điện gió "sải cánh bay"?

Ông Trần Đăng Khoa, Trưởng ban Thị trường điện, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), đại diện Cục Điện lực và năng lượng tái tạo (Bộ Công thương) cho biết hiện nay Bộ Công Thương đang khẩn trương nghiên cứu, báo cáo Thủ tướng Chính phủ về đề xuất phương án đấu thầu, xác định giá đối với các dự án điện gió. trong thời gian tới, theo hướng phù hợp với Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Giá, Luật Điện lực.

“Theo kinh nghiệm thế giới, khi thị trường năng lượng đã phát triển đến quy mô nhất định, việc chuyển sang cơ chế đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư sẽ tốt hơn cho công tác quản lý, bảo đảm sự tăng độ minh bạch, tăng tính cạnh tranh của ngành", ông Khoa lý giải.

Cũng theo ông Khoa, việc chuyển dịch từ cơ chế giá cố định sang cơ chế đấu thầu, lựa chọn chủ đầu tư là xu hướng chung của thế giới và phù hợp với khuôn khổ pháp luật hiện hành của Việt Nam ở thời điểm này.

Để giảm thiểu các rủi ro về đầu tư điện gió, ông Nguyễn Hoàng Long - Tổng giám đốc Công ty CP Hạ tầng Gelex cũng cho rằng cần cập nhật chính sách giá mua điện, đấu nối lưới điện quốc gia, chính sách thuê mặt biển, chính sách thuế cacbon của quốc gia một cách cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tiễn hiện nay. 

Cùng với đó phải sớm có quy hoạch không gian biển cho phát triển điện gió ngoài khơi Việt Nam đi kèm với Kế hoạch hành động quốc gia về lộ trình các bước phát triển năng lượng gió biển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Cần có Chương trình nghiên cứu khoa học về điện gió, đào tạo nhân lực và chuyển giao công nghệ, tạo tiền đề cho người dân cũng như địa phương khai thác năng lượng mới hiệu quả.

Bên cạnh đó tiếp tục xây dựng Chiến lược quốc gia phát triển điện gió, bổ sung, hoàn thiện được khung thể chế chính sách quốc gia về cấp phép, thẩm định, đánh giá tác động môi trường, giao thuê biển, phát triển các dự án điện gió.

Ngoài ra cần tiếp tục đẩy mạnh tăng cường hợp tác quốc tế về nghiên cứu khoa học, thử nghiệm công nghệ nguồn điện tái tạo mới; đồng thời, tham khảo các quốc gia đã và đang làm tốt trong công cuộc khai thác điện gió trên thế giới để đưa ra những giải pháp kịp thời, linh động và có tính khả thi cao.