Đền Nen còn gọi là đền Tam tòa Đại vương hay đền Cả, được xây dựng vào thế kỷ 15, trên khu đất rộng 5 ha ở thôn Phúc Tiến, xã Thạch Tiến, nay là xã Việt Tiến, huyện Thạch Hà. Đền thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang (con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ) cùng một số nhân vật lịch sử.
Toàn cảnh đền Nen
Đền có bố cục hình chữ nhật, gồm ba tòa thượng điện, trung điện và hạ điện. Quần thể kiến trúc ngoài đền có nhà bái đường, nhà chuông, nhà bia, nhà tiền tế, miếu cộng đồng, tắc môn, cột nanh, hồ sen và sân vườn...
Cổng chính vào đền Nen
Ở cổng có hai con voi đá được xây từ cách đây hàng trăm năm với ý nghĩa bảo vệ ngôi đền.
Ông Đặng Hữu Cư, Trưởng ban Lễ nghi đền Nen cho biết, trước kia tại đền có một rừng si, qua thời gian, chỉ còn sót lại các cây bám trên nhà bái đường của đền tạo nên vẻ cổ kính hiếm có.
Cổng tam quan dẫn vào đền có kiến trúc hai tầng tám mái...
... hai bên đều khắc câu đối.
Tương truyền, Lý Nhật Quang là người thông minh, hiếu học, tài cao. Năm 1039, ông được vua cha Lý Thái Tổ cử vào trông coi việc tô thuế tại vùng Hoan Châu, tức Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay. Ông liên tục thăng tiến, năm 1044, giữ chức Uy Minh Vương, đứng đầu trấn Nghệ An, thay nhà vua định đoạt mọi chuyện chính sự tại vùng đất xứ Nghệ.
Ông được sử sách ghi nhận là người giản dị, gần gũi người dân, có công phát triển nông nghiệp; xây đường bộ, đường thủy giao thương với các vùng; mở nhiều trường học; lập các di tích và đền, chùa. Dưới thời Lý Nhật Quang, triều đình không phải đưa quân vào đồn trú, mà lực lượng do ông xây dựng tại chỗ đủ sức đảm đương việc bảo vệ biên cương xứ Nghệ thành "Thành đồng vách sắt".
Bên phải đền là nhà chuông được phục dựng, làm mới với kiến trúc hai tầng mái, bên trong đặt chiếc chuông cổ.
16 năm làm việc tại xứ Nghệ, Lý Nhật Quang xây dựng vùng đất này thành một pháo đài kiên cố cả về quân sự, kinh tế. Năm 1057, khi mất, nhân dân trong vùng lập nhiều đền thờ để ghi nhớ công lao của ông.
"Trong đền có một câu đối khắc ở nghi môn mô tả về cảnh đẹp như sau: 'Thịnh cảnh hà dĩ gia. Mục giới bất khả hộ'. Nghĩa là cảnh ở đền Nen tươi đẹp, hoàn hảo đến mức không biết phải thêm gì", ông Đặng Hữu Cư, Trưởng ban Lễ nghi đền Nen nói.
Khởi dựng từ thời nhà Hậu Lê, đền được tu tạo quy mô lớn vào năm 1724, thời vua Lê Dụ Tông và đến năm 1921, thời vua Khải Định (triều Nguyễn) thì hoàn chỉnh các diện mạo. Lần gần nhất, từ năm 2010 đến 2012, nhà chức trách chi hàng chục tỷ đồng để cải tạo, làm mới nhiều hạng mục.
Đền Nen thường được chính quyền địa phương chọn làm nơi tổ chức một số lễ hội trong vùng. Hội đền Nen diễn ra thường niên vào dịp đầu năm mới, nhân dịp tưởng nhớ ngày mất của Uy Minh Vương Lý Nhật Quang. Hàng năm, đền đón hàng nghìn lượt du khách trong và ngoài tỉnh đến thắp hương, tham quan, nghiên cứu các giá trị lịch sử, kiến trúc và tôn giáo.
Ông Nguyễn Trí Sơn, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Hà Tĩnh cho biết, đền Nen được xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh vào năm 2005 và xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia vào năm 2009.
