Vào những năm cuối triều đại nhà Thanh, sự thịnh vượng và thống trị của nhà Thanh không còn nữa. Để kiếm chút tiền phòng thân, Cung Thân vương đã tổ chức một buổi bán tất cả các bộ sưu tập đã lưu giữ nhiều đời của phủ.
Đây là cơ hội hiếm có đối với những người sưu tầm cổ vật nên chẳng mấy chốc, trước cổng phủ Cung Thân vương đã có một hàng dài người xếp hàng. Chỉ trong một thời gian ngắn, những món bảo vật đều được mua hết.
Vào thời điểm đó, chuyên gia Chu Khải Kiềm (sinh năm 1871, mất năm 1964) cũng tìm tới với mục đích thu thập đồ cổ và các di vật văn hóa. Khi ông tới nơi thì toàn bộ dinh thự của Cung Thân vương gần như đã trống rỗng. Thế nhưng, trước lúc đi về, Chu Khải Kiềm bị thu hút bởi một "đống giẻ rách" vứt trong một cái sọt rác.
Vị chuyên gia đã nhận ra trong "đống giẻ rách" có bức "Sơn trà kiệp điệp đồ" nổi tiếng. (Ảnh: Sohu)
Bằng con mắt tinh tường, Chu Khải Kiềm nhận ra trong đó có bức "Sơn trà kiệp điệp đồ" của Chu Khắc Nhu. Đây là một tác phẩm mô phỏng theo phong cách dệt sợi tơ màu thành hoa văn trên vải lụa thời Nam Tống. Điểm đặc biệt ở bức tranh này là nó mô phỏng hoàn hảo tinh thần của bức tranh thêu gốc với nét vẽ điêu luyện, sống động như thật. Thật không ngờ, những người trong phủ Cung Thân vương đều không biết gì về mấy món bảo vật này, họ lại coi nó và những tác phẩm khác như đống giẻ rách vứt đi.
Vậy là, Chu Khải Kiềm đã bỏ ra 100 đồng đại dương (tương đương 300.000 đồng Việt Nam) để mua lại tấm "Sơn trà kiệp điệp đồ" cùng những bức họa khác. Tổng cộng, vị chuyên gia này đã mua được 100 bức, tất cả đều là tranh thêu quý giá.
Sau đó, nhiều tay buôn đồ cổ đã tìm tới Chu Khải Kiềm để mua lại với giá cao nhưng đều bị ông từ chối. Tuy nhiên một thời gian sau, Chu Khải Kiềm buộc phải bán lại số tranh này với giá 100.000 NDT (hơn 330 triệu đồng) vì cần vốn để điều hành trường học của mình.
Sau đó, vào đầu những năm 1960, Bảo tàng Cố Cung đã thu thập lại toàn bộ các tác phẩm này và đưa chúng về trưng bày. Theo định giá trên thị trường lúc bấy giờ, số tranh này trị giá ít nhất là 1 tỷ NDT (hơn 3.300 tỷ đồng). Chuyên gia Chu Khải Kiềm đã vô cùng sốc khi biết được thông tin về giá trị thực của những tác phẩm mình từng mua.
Thực tế, việc các món cổ vật có giá trị nhưng bị coi như đồ bỏ đi không phải là hiếm.
Một chiếc bình gốm cổ cực kỳ quý hiếm từng được bác sĩ phẫu thuật ở Anh mua lại với giá vài trăm USD vào những năm 1980 nhưng trong phiên đấu giá diễn ra vào năm 2022, nó được bán giá cao kỷ lục 1,8 triệu USD (hơn 41 tỷ đồng). Con số này cao gấp 10 lần so với dự kiến.
Chiếc bình cao 60 cm, tráng men màu xanh dương, màu vốn được dùng để trang trí các vật dụng tại Thiên Đàn, nơi các hoàng đế Trung Quốc thực hành các nghi lễ hiến tế nhằm cầu mong mùa màng bội thu.
Chiếc bình được trang trí bằng những họa tiết kết hợp giữa vàng và bạc, miêu tả mây trời, chim hạc, cây sáo, quạt, con dơi... Đây là những biểu tượng mà các hoàng đế Trung Quốc tin là sẽ mang đến sức khỏe và sự trường thọ.
Theo Mark Newstead, chuyên gia đồ gốm sứ và nghệ thuật châu Á của nhà đấu giá Dreweatts, sự kết hợp giữa các họa tiết vàng, bạc trên chiếc bình gốm đòi hỏi kỹ thuật cực kỳ khó mà rất ít nghệ nhân xưa làm được. Các chuyên gia cho rằng, kỹ thuật này được một nghệ nhân tài hoa ở Trung Quốc (sinh năm 1682, mất năm 1756) thực hiện.
Món cổ vật được cho là tạo ra để phục vụ cho triều đình nhà Thanh dưới thời Hoàng đế Càn Long vào những năm 1700. Cũng theo giới chuyên môn, có thể chiếc bình được đặt trưng bày trong đại sảnh tại Tử Cấm Thành hoặc một trong các cung điện khác của vua Càn Long.
Vào thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, tình hình chính trị nhà Thanh trở nên rối ren khi Trung Quốc thua trận trong một số cuộc chiến. Đây cũng là thời điểm một số cung điện bị cướp phá dẫn tới việc lưu lạc của vô số cổ vật.
Chiếc bình nói trên thuộc sở hữu của một bác sĩ, người đã mua nó tại một phiên chợ ở Midlands (Vương quốc Anh) vào đầu những năm 1980. Sau khi vị bác sĩ qua đời, con trai ông kế thừa chiếc bình. Cả hai cha con ông đều không biết giá trị của chiếc bình này nên để nó ở góc bếp trong nhiều năm, cho đến khi chuyên gia Mark Newstead phát hiện ra nó vào cuối những năm 1990.
"Vị bác sĩ đã mua nó để trang trí và không có biên lai. Trên bình có vết nứt ở cổ, là minh chứng cho sự sáng tạo của những thợ thủ công thời nhà Thanh. Họ đã dùng kỹ thuật tráng men để làm ra món đồ đúng theo sở thích của Hoàng đế", chuyên gia Mark Newstead nói.
Tuy nhiên tới nay, các nhà sử học vẫn không biết chắc chắn lịch sử của nó. "Chiếc bình cổ có thể là món quà vua Càn Long ban cho một viên quan trong triều. Vào thế kỷ 20, gia đình này có thể đã bán nó ra ngoài do kinh tế khó khăn. Nhưng cũng có khả năng nó bị cướp khỏi cung điện vào khoảng thời gian từ năm 1860 đến 1901. Có lẽ chúng ta không bao giờ biết được sự thật", Justin Jacobs, Giáo sư lịch sử tại Đại học Mỹ ở Washington D.C, nói.
Minh Hoa (t/h theo Phụ nữ Việt Nam, Dân trí)
