Lễ hội chùa Thầy từ lâu được biết đến là một lễ hội dân gian tiêu biểu của xứ Đoài gắn liền với chùa Thầy - di tích quốc gia đặc biệt, diễn ra từ ngày mùng 5 đến ngày mùng 7 tháng Ba âm lịch. Lễ hội nhằm tưởng nhớ đến thiền sư Từ Đạo Hạnh, một vị thiền sư dưới thời nhà Lý, cũng chính là người mở đầu cho tín ngưỡng thờ Thánh Tổ - một tín ngưỡng có sức ảnh hưởng lớn đối với người Việt thời Lý – Trần, ông tổ của nghề múa rối nước truyền thống của dân tộc.
Với mục tiêu trở thành mùa lễ hội, nơi du khách có thể trải nghiệm những nét văn hóa đặc sắc nhất của xứ Đoài, Lễ hội chùa Thầy năm nay, bên cạnh phần lễ với những nghi thức truyền thống được thực hành đầy đủ, còn có những không gian tái hiện đời sống sinh hoạt, sản xuất, cùng các trò chơi dân gian gắn bó với người dân bản địa, như: Cờ tướng, cờ người, đánh đu, bịt mắt đập niêu, kéo co…
Đặc biệt, tại khu vực Thủy đình vào các khung giờ cố định sẽ diễn ra các chương trình văn hóa, văn nghệ, nghệ thuật múa rối nước, cồng chiêng… và đặc biệt là di sản hát Dô vừa được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, phục vụ Nhân dân tham quan, trải nghiệm.
Vào chính hội, hay còn được gọi là đại tế, 4 thông trong làng ra yết kiến chùa Thầy. Đi đầu đám rước là các vải cầm phướn, cụ công đi hộ lệ và sau cùng là cờ ngũ phương, chấp kích, chiêng, trống.
Kiệu của 4 làng sẽ tụ họp đông đủ trước sân chùa và dâng lễ vật lên Đức Thánh Từ Đạo để làm lễ cúng bắt đầu từ chùa Thầy ra gò Thiêng.
Tại lễ hội có lễ Mộc dục hay còn gọi là lễ tắm tượng. Để được chọn tham gia vào nghi lễ này thì các bô lão phải là người có đạo đức tốt, được tính nhiệm và được người dân trong làng kính trọng, gia đình hạnh phúc, tuy lớn tuổi nhưng đầu óc phải minh mẫn.
Tiếp theo phần lễ là lễ rước bài vị Đức Thánh Từ Đạo từ tòa điện Thánh xuống tòa chùa Trung để đức Thánh có thể chứng kiến những nghi lễ diễn ra trong ba ngày hội.
Tượng được tiến hành lau rửa cẩn thận, kỹ lưỡng bằng nước thơm và thay áo mới.
Mọi hoạt động điều được diễn ra trong sự trang nghiêm và kính cẩn.
Lễ hội thu hút đông đảo du khách thập phương có mặt tham quan, chiêm bái.
