Cổ vật "lận đận"
Chiếc trâm vàng được chế tác vô cùng kỳ công này là một phần quan trọng trong kho báu bị chôn vùi của "vua Croesus giàu có" . Nó đã nằm dưới lòng đất hàng nghìn năm trước khi bị đánh cắp trong một cuộc khai quật bất hợp pháp vào những năm 1960. Chiếc trâm cùng những cổ vật giá trị trong cuộc khai quật này được đặt cho nhiều cái tên gắn liền với triều đại vua Croesus của Vương quốc Lydia (thuộc tỉnh Usak, Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay). trong lịch sử: "Kho báu Croesus", "Kho báu Lydian" hay "Kho báu Karun".
Thực chất "kho báu" là bộ sưu tập gồm 363 cổ vật có giá trị của người Lydian có niên đại từ thế kỷ thứ VII trước Công Nguyên và có nguồn gốc từ tỉnh Usak (nằm ở phía tây Thổ Nhĩ Kỳ). Bộ sưu tập này cũng là chủ đề trong cuộc chiến pháp lý kéo dài 6 năm (1987 - 1993) giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan New York (Mỹ). Sau khi phía Bảo tàng Metropolitan New York thừa nhận đã mua chúng từ những kẻ đánh cắp, bộ sưu tập mới được trao trả lại cho Thổ Nhĩ Kỳ và được trưng bày trong Bảo tàng Khảo cổ học Usak.
Chiếc trâm vàng hình cá ngựa có cánh trong "Kho báu Lydian" lại làm các nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ đau đầu một lần nữa khi nó bị thay thế bởi một chiếc trâm giả vào năm 2006. Theo kết quả điều tra, Kazim Akbiyikoglu, giám đốc bảo tàng và là người đảm nhiệm việc phục hồi các cổ vật thu hồi từ Mỹ, đã bị bắt cùng 10 người khác với tội danh đánh cắp cổ vật quốc gia. Akbiyikoglu thừa nhận vì nợ nần cờ bạc nên ông ta đã bán chiếc trâm vàng và làm giả một chiếc khác để tránh bị phát hiện. Akbiyikoglu bị tuyên án 13 năm tù giam.
Ông ta đổ lỗi cho "bất hạnh" này là một lời nguyền cổ xưa cho rằng những người động vào kho báu sẽ bị trừng phạt. Những tin đồn xung quanh bảy người đàn ông tham gia cuộc khai quật bất hợp pháp trên đều chết một cách đau đớn hoặc gặp nhiều bất hạnh càng làm cho người ta tin rằng lời nguyền này là có thật.
Chiếc trâm vàng hình một con cá ngựa có cánh thời vua Croesus sẽ được trở về quê hương Thổ Nhĩ Kỳ vào đầu năm tới.
Hành trình trở về
Sau khi chiếc trâm vàng bị bán đi không rõ tung tích, Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã có những hành động tích cực để tìm lại cổ vật quốc gia. Và cuối cùng chiếc trâm 2.500 tuổi cũng đã có cơ hội trở về quê hương. Ông Ertugrul Günay, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thổ Nhĩ Kỳ thông báo rằng, các quan chức của nước Đức đã đồng ý trả lại chiếc trâm vàng hình một con cá ngựa có cánh cho nước này. Thời gian bàn giao có thể là vào đầu năm tới.
Mặc dù việc thu hồi chiếc trâm chưa được công bố chi tiết nhưng giới nghệ thuật và người dân Thổ Nhĩ Kỳ đều rất vui mừng. "Tôi rất vui khi biết rằng chiếc trâm vàng cuối cùng sẽ được trở về nhà. Khi còn làm việc trong bảo tàng Usak vào năm 2005 - 2006, tôi cảm thấy cá nhân mình cũng phải chịu trách nhiệm về việc chiếc trâm bị đánh cắp. Trước đây, tôi không dám hy vọng rằng nó sẽ xuất hiện trở lại. Đó là một vật quá nổi tiếng, những kẻ đánh cắp sẽ không dễ gì tìm được người mua" - Serif Aritürk, một quan chức trong ngành văn hóa và du lịch cho biết.
Với việc thu hồi chiếc trâm vàng, ông Aritürk cũng hy vọng lời nguyền về "kho báu Lydian" cũng sẽ được dỡ bỏ. Chiếc trâm cùng các cổ vật trong "kho báu Lydia" sẽ được trưng bày danh dự trong bảo tàng mới xây dựng ở tỉnh Usak.
Nhà báo, chuyên gia khảo cổ học Omer Erbil, người tham gia điều tra hành vi trộm cắp trâm vàng trong năm 2006 bày tỏ: "Trong những năm qua, Bộ Văn hóa đã có nhiều hành động tích cực để thu hồi lại các cổ vật bị đánh cắp từ Thổ Nhĩ Kỳ. Chính vì thế mà các bảo tàng và các nhà sưu tập chắc chắn sẽ do dự nếu mua chúng từ tay những kẻ trộm cắp. Nhờ vậy mà chúng tôi mới có thể tìm lại chiếc trâm này".
Tuy nhiên, theo ông Erbil thì vụ việc năm 2006 đã đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc bảo vệ các giá trị văn hóa ở Thổ Nhĩ Kỳ. "Thái độ đối với giá trị văn hóa và bảo tàng đã trải qua một sự thay đổi mang tính cách mạng ở Thổ Nhĩ Kỳ. Bộ Văn hóa đã làm việc không ngừng để bảo vệ các cổ vật và để đảm bảo rằng chúng được trưng bày một cách an toàn", ông nói.
Gần đây, Thổ Nhĩ Kỳ đã phát động "một cuộc chiến tranh nghệ thuật" để hồi hương cổ vật bị đánh cắp và buôn lậu ra nước ngoài bất hợp pháp từ các bảo tàng trên khắp thế giới. Theo thống kê thì tính riêng trong năm 2011, 885 cổ vật đã được Thổ Nhĩ Kỳ thu hồi.
Gia Hân (Theo Guardian)
