Nắng vừa buông xuống, những đám mây mờ trên đỉnh Sài Khao bắt đầu tan dần, nhịp sống đời thường của bà con người Thái huyện Mường Lát, Thanh Hóa lại bắt đầu. Thế nhưng có lẽ ít ai biết được trên "cổng trời" huyện Mường Lát này vẫn còn lưu truyền tục ngủ thăm đến tận bây giờ. Những trai gái khi đến tuổi cập kê sẽ tìm đến nhau bằng cách đến nhà ngủ thăm rồi nên duyên vợ chồng.
Ngủ thăm...
Trong tiết trời giá rét, chúng tôi đã lặn lội một quãng đường xa từ TP Thanh Hóa lên huyện miền núi Mường Lát. Từ trung tâm thị trấn Mường Lát, phải đi mất hàng giờ đồng hồ nữa mới vào được xã Mường Lý - nơi tận cùng của huyện.
> Đọc thêm: Những bi kịch từ tục “ngủ thăm” biến tướng
Những bản làng người Thái ở huyện Mường Lát vẫn còn giữ tục ngủ thăm
Mới trông thấy chúng tôi, ông Đinh Công Đại, Chủ tịch UBND xã Mường Lý đã vồn vã nói: "Xã tôi là xã nằm xa nhất của huyện, một năm dăm chừng bảy họa mới có một vị cán bộ huyện ghé bản mà thôi. Bà con nhân dân ở đây tiếp cận thông tin cũng có nhiều hạn chế nên giờ ở đây vẫn có tục ngủ thăm đấy".
Tục ngủ thăm ở đây có từ khi nào chẳng ai biết nhưng người dân nhiều thế hệ vẫn coi nó như một nét văn hoá riêng. Theo thống kê, xã Mường Lý có 856 hộ dân với 4 dân tộc sinh sống gồm Thái, Mường, Mông và Kinh. Trong đó dân tộc Thái chiếm tới 25%, đây cũng là nguyên nhân khiến Mường Lý có tỷ lệ trai gái ngủ thăm rồi lấy nhau trước tuổi vị thành niên tương đối lớn.
Trong những ngôi nhà sàn, có những bà mẹ trẻ chưa đến tuổi thành niên
Tục ngủ thăm từ tuổi 14, 15 dẫn đến nhiều học sinh trong bản phải nghỉ học về lấy vợ, lấy chồng, sinh con... Thậm chí, có những thiếu nữ đang tuổi trăng tròn do lần "ngủ thăm quá giới hạn" không thành chồng vợ mà tìm đến cái chết đau đớn bằng lá ngón.
Bản Trung Tiến 1, xã Mường Lý có 69/70 hộ dân là người dân tộc Thái nên giữ tục ngủ thăm gần như nguyên vẹn. Chuyện ngủ thăm được người dân nơi đây xem như điều rất đỗi bình thường mỗi buổi tối.
Với sự dẫn lối của Chủ tịch xã Mường Lý, chúng tôi đã vào bản để tìm hiểu về tục ngủ thăm hiện nay của người Thái. Sau bữa cơm chiều đạm bạc, vị Chủ tịch xã đưa chúng tôi ghé thăm nhà một cô gái tên N. Năm nay, N mới tròn 15 tuổi nhưng tối nào cũng có cả chục thanh niên bản đến tán tỉnh và xin ngủ thăm. Thấy có người lạ vào nhà nhưng cả đám thanh niên và N cũng không tỏ ra ngạc nhiên hay e thẹn.
Anh Hà Văn T. (bố N) cho biết: "Tối nào cũng có thanh niên đến chơi nhà. Đây là phong tục riêng của người Thái nên chẳng ai ngại ngùng gì. Tuy nhiên, ở đây không phải ai cũng ngủ thăm được đâu, chúng nó yêu thương nhau mới ngủ thăm thôi mà".
Đúng như lời bố của N nói, ngay bên cạnh góc nhà, N ở trong “phòng” của mình hạ màn, thắp đèn lên sẵn để chờ bạn trai vào ngủ thăm.
Khi hỏi chuyện ngủ thăm có dẫn tới việc "ngủ thật" rồi mang thai không, ông Đại cười phá lên: "Đây là phong tục của làng rồi, không có chuyện đó đâu. Phải khi nào hai bên gia đình cho cưới mới được làm chuyện ấy. Ở dưới xuôi các anh, con trai gái yêu nhau thì tán tỉnh, rủ đi chơi đâu đó, rồi hẹn hò… còn ở bản người Thái thì khác, họ yêu nhau được quyền cạy cửa ở bên nhau. Tuy nhiên cũng không thể tránh khỏi trường hợp như anh nói, quan trọng là do ý thức của chúng nó thôi”.
... đến "ngủ thật"
Chuyện ngủ thăm từ xưa được dân bản coi như một cách tế nhị để đôi trái gái có cơ hội tìm hiểu nhau. Thế nhưng hiện nay cái nét đẹp thực chất ấy cũng không còn nguyên vẹn. Những năm trở lại đây, phong tục này đã biến tướng, từ ngủ thăm cho đến... "ngủ thật". Và những chuyện làm mẹ trước khi làm vợ ở tuổi 15 không còn gì lạ lẫm nữa.
Chủ tịch xã Mường Lý cho hay: “Ngủ thăm là nét văn hóa riêng của dân tộc Thái. Nhưng trước đây ngủ thăm là chỉ khi hai người chấp nhận yêu đương và sau đó làm lễ cưới. Nhưng mấy năm nay, không ít người lợi dụng vào tục ngủ thăm để làm trò bậy bạ khiến con gái bản mang thai. Chúng giả vờ yêu thương rồi ngủ thăm, đến lúc con gái người ta có bầu thì chúng cũng bỏ trốn”.
Một cô gái trẻ măng trở thành mẹ sau lần ngủ thăm
"Cách đây 2 năm, tại bản Trung Tiến 1, cái chết của cô gái Lường Thị D. (16 tuổi) đang mang thai khiến người dân vô cùng đau xót. Khi đó xã Mường Lý có công trình xây dựng đang thi công. Công nhân dưới xuôi lên làm nhiều lắm, tối nào họ cũng vào trong bản tán tỉnh con gái, nói lời yêu thương. Cuối cùng D. đồng ý và cho một chàng trai vào ngủ thăm. Một thời gian sau D. mang thai cũng là lúc công trình hoàn thành, chàng trai của D. cũng “bặt vô âm tín”. Hậu quả sau đêm ngủ thăm là đứa con trong bụng ngày một phát triển. Không thấy “chồng hờ” lên thăm, cũng không có địa chỉ liên lạc, vì quá tủi nhục D. đã tự kết liễu đời mình bằng việc ăn lá ngón", ông Đại nhớ lại chuyện đau lòng ngày nào.
Một trường hợp khác là chị Hà Thị S. ở bản Nàng 1, trước đây cũng là cô gái đẹp nhất bản. Nhiều thanh niên làng đến tán tỉnh nhưng S. không ưng bụng. Mãi đến khi Hà Văn C. (huyện Quan Hoá) lên nhà anh em ở bản Nàng 1 chơi, thấy S xinh xắn, mang lòng yêu thương, tán tỉnh. Hai người yêu nhau một khoảng thời gian dài, mỗi khi C. lên chơi nhà đều ngủ lại với S. Khi S. có thai, bố mẹ S. cũng nhất chí cho hai người đến với nhau nhưng gia đình C. lại không đồng ý. Sau cùng C. bỏ mặc S. với cái thai sắp đến ngày sinh nở.
Sinh con ra không biết mặt bố, mẹ không đủ khả năng nuôi con, vị Chủ tịch xã Mường Lát đã nhận cháu nhỏ về nuôi, đến nay cháu đã được hơn 4 tuổi. “Mình làm thế này không phải để dung túng hay cổ xuý cho việc ngủ thăm. Nhưng cứ nghĩ chúng nó vứt con đi thì tội lắm, mình nhận về nuôi cũng là để cho mẹ nó đi thêm bước nữa đỡ lỡ một đời con gái”, ông Đại chia sẻ.
Theo ông Đại, điều đáng lo ngại nhất là thời gian gần đây trên địa bàn xã có nhiều công trình thi công, các công nhân công trường dễ lợi dụng tục ngủ thăm để làm "chuyện bậy" ở các bản làng dẫn đến hậu quả khó lường. Nguy hiểm hơn là tiềm ẩn bệnh tật khắp nơi.
Theo Kienthuc
