Trên thế giới, việc phát triển thủ đô luôn là vấn đề trọng yếu trong chiến lược phát triển quốc gia. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, phần lớn các nước đều thiết kế cho thủ đô một khuôn khổ thể chế và cơ chế chính sách đặc thù, phù hợp với vai trò đặc biệt của thủ đô trong đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước.
Dù cách tiếp cận có khác nhau, điểm chung là thủ đô luôn được trao những công cụ quản trị vượt trội và nguồn lực đủ mạnh để thực hiện sứ mệnh đầu tàu, dẫn dắt sự phát triển.
Tại Việt Nam, Thành phố Hà Nội mang trọng trách tương tự. Với dân số hơn 8,5 triệu người, trong những năm qua, Hà Nội đã luôn là trung tâm kinh tế, động lực phát triển của Vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nước, có mức tăng trưởng kinh tế dương và cao hơn 1,2 - 1,5 lần mức tăng GDP trung bình hàng năm của cả nước, đạt tăng trưởng bình quân 6,57%, gấp 1,1 lần cả nước. Cơ cấu kinh tế của Hà Nội chuyển dịch tích cực theo hướng hiện đại, bền vững. Phát triển văn hóa, xã hội và xây dựng con người đạt được những thành tựu to lớn, khá toàn diện, sâu sắc.
Tuy nhiên, Hà Nội vẫn chưa thật sự phát huy hết tiềm năng, vị thế của mình và còn nhiều trăn trở về cách thức tận dụng thế mạnh sẵn có.
Hà Nội luôn là trung tâm kinh tế, động lực phát triển của Vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nước (Ảnh: Hữu Thắng).
Trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước, yêu cầu đặt ra là Hà Nội phải thực sự bứt phá, trở thành động lực dẫn dắt, tạo không gian phát triển mới cho cả vùng và cả nước. Muốn vậy, Hà Nội cần một thể chế vượt trội, cơ chế đặc thù đủ hiệu lực, hiệu quả để giải phóng nguồn lực, phát huy tiềm năng và nâng tầm vị thế.
Văn kiện Đại hội XVIII Đảng bộ Thành phố Hà Nội được xây dựng trên nền tảng chính trị và pháp lý thuận lợi chưa từng có với các định hướng chiến lược lớn của Trung ương dành riêng cho Thủ đô.
Cụ thể, Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Luật Thủ đô năm 2024 với nhiều cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội. Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 đã được phê duyệt.
Đây là các cơ sở pháp lý và chính trị quan trọng để Hà Nội có những bước đi đột phá, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế mà các nhiệm kỳ trước chưa có được; cùng với các thành tựu của Thủ đô sau 40 năm đổi mới, 17 năm mở rộng địa giới hành chính đã và đang tạo ra thế và lực, vận hội mới để Hà Nội bứt phá, tiên phong phát triển cùng cả nước.
Không gian và dư địa phát triển mới từ Luật Thủ đô
Trên thực tế, Đảng và Nhà nước ta luôn đặc biệt quan tâm đến sự phát triển của Thủ đô Hà Nội, coi đây là nhiệm vụ chính trị trọng yếu, có ý nghĩa chiến lược đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 xác định mục tiêu đến năm 2030 đặt mục tiêu xây dựng thủ đô Hà Nội là Thành phố Văn hiến - Văn minh - Hiện đại; trở thành trung tâm, động lực thúc đẩy phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước; hội nhập quốc tế sâu rộng, có sức cạnh tranh cao với khu vực và thế giới, phấn đấu phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực. Trong đó, nhấn mạnh nhiệm vụ hoàn thiện hệ thống pháp luật với các cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội cho Thủ đô.
Quán triệt tinh thần trên, tháng 6/2024, tại kỳ họp thứ bảy Quốc hội khóa XV, Quốc hội đã thông qua Luật Thủ đô (sửa đổi) với nhiều quy định vượt trội, có tính đột phá cho quá trình xây dựng và phát triển Thủ đô.
Văn kiện Đại hội XVIII Đảng bộ Thành phố sẽ giúp Hà Nội có những bước đi đột phá, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế (Ảnh: Hữu Thắng).
Trao đổi với Người Đưa Tin, TS-KTS Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam khẳng định Luật Thủ đô (sửa đổi) là kim chỉ nam cho Thủ đô bứt phá.
"Trên thế giới không quá 10 nước có luật riêng cho thủ đô. Vì vậy, với việc Thủ đô Hà Nội có được một bộ luật cho riêng mình thể hiện sự quan tâm rất lớn của Đảng, Nhà nước và nhân dân cả nước đối với sự phát triển của Thủ đô Hà Nội. Cùng với các nghị quyết quan trọng của Trung ương liên quan tới Thủ đô Hà Nội, Luật Thủ đô (sửa đổi) được thông qua được xem như kim chỉ nam để Thủ đô bứt phá mạnh mẽ trong giai đoạn tới", ông Nghiêm nói.
Ông Nghiêm cũng nhấn mạnh, vấn đề quan trọng hiện nay là Hà Nội cần khẩn trương cụ thể hóa, triển khai hiệu quả các quy định của Luật Thủ đô (sửa đổi) vào thực tiễn phát triển. Từ quy hoạch đô thị, huy động nguồn lực, phân cấp quản lý, đến chính sách thu hút nhân lực chất lượng cao… đều phải được cụ thể hóa bằng các chương trình, kế hoạch, đề án khả thi, có lộ trình rõ ràng.
Chỉ khi Luật Thủ đô đi vào cuộc sống, trở thành công cụ điều hành thực chất, thì những cơ chế đặc thù, vượt trội mới phát huy được tác dụng, tạo động lực mạnh mẽ cho Thủ đô phát triển nhanh và bền vững.
TS-KTS Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam (Ảnh: HNM).
Đồng quan điểm, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh – nguyên Trưởng khoa Tài chính quốc tế, Học viện Tài chính – cho rằng, Luật Thủ đô đã "cởi chiếc áo cơ chế", mở ra không gian và dư địa phát triển mới, giúp Hà Nội có thể phát huy mạnh mẽ hơn tiềm năng, lợi thế vốn có.
Theo ông Thịnh, thời gian qua, Đảng đã ban hành "Bộ tứ nghị quyết chiến lược" (Nghị quyết 57, 59, 66, 68) và cùng với các nghị quyết chuyên đề như 71, 72. Đây là quyết sách mang tính định hướng chiến lược để phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Trên cơ sở đó, Hà Nội cần chủ động, sáng tạo trong việc cụ thể hóa Luật Thủ đô (sửa đổi) gắn với việc triển khai đồng bộ các nghị quyết của Trung ương, xây dựng các chương trình hành động, đề án trọng điểm, cơ chế phối hợp vùng hiệu quả.
Việc tận dụng tốt các chính sách đặc thù, vượt trội sẽ là chìa khóa để Thủ đô bứt phá, phát triển nhanh, bền vững, đáp ứng kỳ vọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân.
PGS.TS Đinh Trọng Thịnh – nguyên Trưởng khoa Tài chính quốc tế, Học viện Tài chính.
Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, Hà Nội cần thực hiện đồng bộ các giải pháp mang tính đột phá, tập trung vào ba trụ cột chính: hạ tầng hiện đại, kinh tế sáng tạo và liên kết vùng. Trong đó, cần chủ động, nhanh chóng xây dựng và đề xuất hệ thống văn bản pháp quy dưới luật, trong đó có các cơ chế đặc thù về phân cấp, phân quyền, tài chính, ngân sách, quy hoạch, đầu tư, sử dụng đất đai, bảo tồn, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển đô thị….
Đặc biệt, Hà Nội cần phải chủ động tháo gỡ các rào cản thể chế đang cản bước doanh nghiệp tư nhân vươn lên, từ tiếp cận vốn, đất đai, đến thủ tục đầu tư, đấu thầu, thuê đất, đổi mới công nghệ….
Chủ động đề xuất, thiết kế cơ chế cho chính mình
Trong cuộc làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội tháng 6 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đặt câu hỏi: Đến năm 2045 Hà Nội có thể nằm trong 100 thành phố đổi mới sáng tạo hàng đầu thế giới được không?, đồng thời yêu cầu Hà Nội tự xác định mục tiêu và đặt ra lộ trình, kế hoạch thực hiện mục tiêu đó.
Người đứng đầu Đảng nhấn mạnh Hà Nội sẽ không thể bứt phá nếu chỉ lợi thế cũ, cách làm cũ mà chỉ có thể bứt phá bằng đổi mới quản trị và công nghệ, dỡ bỏ những rào cản và trì trệ đã thành câu cửa miệng "Hà Nội không vội được đâu". Trên tinh thần đó, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu Hà Nội không ngồi chờ hướng dẫn mà phải cần chủ động đề xuất, thiết kế và triển khai các cơ chế thí điểm đặc biệt cho chính sự phát triển đột phá của mình.
Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, lịch sử đã trao cho Hà Nội một sứ mệnh đặc biệt, không chỉ là Thủ đô hành chính - chính trị mà còn là biểu tượng tinh thần, trung tâm trí tuệ, đầu tàu phát triển và niềm tự hào của cả dân tộc. Vì vậy, yêu cầu đặt ra với Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô là rất cao để khơi dậy khát vọng phát triển vì cả nước, giữ vững vai trò tiên phong và tiếp tục tỏa sáng như một Thủ đô hiện đại - sáng tạo - nhân văn, xứng đáng là trái tim của Tổ quốc, là hình ảnh tiêu biểu cho một Việt Nam đổi mới, phát triển và hội nhập thành công trong kỷ nguyên mới.
Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu Hà Nội không ngồi chờ hướng dẫn mà phải cần chủ động đề xuất, thiết kế và triển khai các cơ chế thí điểm đặc biệt cho chính mình (Ảnh: VT).
Quán triệt chỉ đạo trên, Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XVIII Đảng bộ Thành phố Hà Nội, nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm quan trọng nhất cũng được xác định là xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách đặc thù phát triển Thủ đô.
Theo đó, Hà Nội sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế phát triển Thủ đô toàn diện, đồng bộ, khả thi với các cơ chế, chính sách đặc thù theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng sức sản xuất, khơi thông nguồn lực, trọng tâm là các cơ chế, chính sách, hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ phát triển khoa học, công nghệ của Thành phố nhằm thúc đẩy phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; phát triển kinh tế tư nhân; giáo dục và đào tạo; y tế;...
Bên cạnh đó, Hà Nội cũng xác định xây dựng cơ chế, chính sách thu hút, huy động sự tham gia của mọi thành phần kinh tế, mọi nguồn lực, nhất là các nguồn lực: tài nguyên nhân văn, tài nguyên đất đai, tài nguyên số...; thu hút các tập đoàn kinh tế lớn trong và ngoài nước tham gia thực hiện các chương trình, dự án trọng điểm của Thủ đô.
Tiếp tục tăng cường phân cấp, phân quyền, ủy quyền cho cấp xã; thực hiện cơ chế thí điểm phù hợp, hiệu quả trong các lĩnh vực: quy hoạch, đầu tư, tài chính, quản lý và phát triển đô thị, đất đai, môi trường, văn hóa, giao thông, dân cư, tổ chức bộ máy... nhằm tăng tính sáng tạo, tự chủ, tự chịu trách nhiệm gắn với kiểm soát quyền lực trong thực hiện nhiệm vụ.
