Ông Nguyễn Huy Thiệp - Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư Hà Nội nhận xét. Theo ông Thiệp, việc bào chữa miễn phí, trợ giúp pháp lý là một nghĩa vụ và cũng là quyền lợi của các luật sư. Tuy nhiên, lâu nay nghĩa vụ này còn bị xem nhẹ bởi các đối tượng thụ hưởng thường là người nghèo, không có khả năng chi trả mặc dù trên thực tế chỉ “miễn phí” cho người thụ hưởng, còn người thực hiện trợ giúp pháp lý vẫn được Nhà nước trả tiền.
Luật sư Nguyễn Huy Thiệp cho rằng: Người thụ hưởng chưa được hưởng sản phẩm chất lượng cao do luật sư, trợ giúp viên mang đến nên không mấy mặn mà với hoạt động trợ gúp pháp lý miễn phí.
Trong một nỗ lực nhằm cải tiến, thúc đẩy trợ giúp pháp lý miễn phí cho xã hội, Bộ Tư pháp, Liên minh châu Âu (EU) lần đầu tiên đã tổ chức một hội nghị tầm cỡ quốc gia để bàn thảo việc phát triển hệ thống cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho những người không đủ khả năng chi trả cho luật sư hoặc không biết cách tiếp cận với các cơ quan tư pháp. Đại sứ EU Franz Jensen cũng nhấn mạnh: “Khả năng tiếp cận tư vấn và đại diện pháp lý là công cụ cơ bản, giúp bảo đảm sự công bằng trong quá trình tố tụng. TGPL là một phần quan trọng của quyền này và cần được ưu tiên để đảm bảo tiếp cận công lý tốt hơn. EU, Đan Mạch và Thụy Điển cam kết hỗ trợ các thể chế và nhà cung cấp TGPL nhằm cải thiện tiếp cận công lý”.
Thứ trưởng Bộ Tư pháp Hoàng Thế Liên khẳng định, trong tiến trình cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền, chế định trợ giúp pháp lý (TGPL) thực sự là chế định không thể thiếu được. Một trong các tiêu chí của Nhà nước pháp quyền là quyền bình đẳng trong tiếp cận công lý, bất kể là người giàu hay nghèo đều được pháp luật bảo vệ như nhau.
Các chuyện gia, luật sư đều thống nhất rằng “cho dù là hoạt động miễn phí thì những người thực hiện TGPL phải luôn thể hiện hết vai trò, ý thức được nhiệm vụ cao cả của mình”. Còn luật sư Nguyễn Hữu Thế Trạch (Đoàn Luật sư TP.HCM) bày tỏ một phương châm khác của Đoàn, đó là “miễn phí không có nghĩa là thí”.
Thường xuyên cập nhật thông tin trên các phương tiện truyền thông về các đối tượng cần được TGPL để tham gia TGPL kịp thời là một phương châm của Đoàn Luật sư (LS) TP.HCM đối với hoạt động TGPL được chia sẻ tại Hội nghị và có thể coi là một kinh nghiệm giá trị trong việc nghiên cứu đổi mới công tác TGPL tới đây. LS Nguyễn Hữu Thế Trạch dẫn chứng bằng một số vụ việc điển hình và đều đạt kết quả.
Chẳng hạn, vụ bé Hồ Thị Bông (sinh năm 1998) bị Hồ Thị Ba (sinh năm 1951) bắt đi xin tiền người đi đường rồi về nộp lại cho Hồ Thị Ba. Những ngày bé Bông không xin được tiền thì bị Thị Ba đánh đập dã man, thậm chí tạt nước sôi vào người… Khi nhận được nguồn tin, Ban Chủ nhiệm Đoàn đã cử LS tiếp cận ngay và đưa vụ việc ra cơ quan có thẩm quyền để xử lý Hồ Thị Ba (Bản án sơ thẩm số 49/2008/HSST của TAND quận 2).
Hay vụ học sinh trường Trần Phú, quận 10 bị nhóm 5 dân quân tự vệ đánh đập dã man, ngay khi biết thông tin, Ban Chủ nhiệm Đoàn luật sư TP HCM đã cử ngay luật sư đi xác minh, TGPL miễn phí cho các học sinh trường Trần Phú, giúp các em ổn định về tinh thần và chuyển vụ việc đến cơ quan điều tra yêu cầu xử lý các đối tượng gây ra cho các em (Bản án sơ thẩm số 115/2008/HSST của TAND quận 10 TP.HCM).
Hiện cả nước có tới 63 Trung tâm TGPL nhà nước, 201 Chi nhánh của Trung tâm, 260 tổ chức hành nghề luật sư và 160 Trung tâm tư vấn pháp luật thuộc các tổ chức xã hội đã đăng ký tham gia TGPL.
Đánh giá hiệu quả của hoạt động trợ giúp pháp lý, nhìn dưới góc độ khác, bà Nguyễn Minh Hồng, Phó Trưởng ban Dân chủ - Pháp luật, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đặt vấn đề, cơ chế vận hành pháp lý có nằm ở dân cư không? Luật sư, trợ giúp viên đã đến khu dân cư chưa?
Theo bà Hồng, mục đích trợ giúp pháp lý miễn phí có ý nghĩa rất lớn cho người dân, nhất là đối tượng yếu thế thì nhu cầu trợ giúp pháp lý miễn phí rất lớn. Song miễn phí về kinh phí không có nghĩa là “miễn phí” về chất lượng. “Người nghèo phải được tư vấn trực tiếp, nhưng chúng ta đã không làm được điều này. Muốn trợ giúp pháp lý đạt hiệu quả phải có cơ chế vận hành pháp lý ở các khu dân cư, đặc biệt các luật sự, trợ giúp viên phải xuống tận khu dân cư trợ giúp chứ không phải thông qua công văn, giấy tờ”, bà Hồng nhấn mạnh. Đặc biệt, còn có sự nhầm lẫn rất cơ bản: Cái được các luật sư, luật gia gọi là “trợ giúp pháp lý miễn phí” hiện nay thực tế phần nhiều chỉ là các buổi tư vấn, giải đáp pháp luật chung chung.
Giang Nam
