Là một người từng công tác thời gian dài trong ngành giáo dục bậc THCS, năm nào chúng tôi cũng phải ra sức "cày cuốc" cho học sinh cuối cấp để các em thi vào THPT. Đến hẹn lại lên, những giáo viên dạy Văn, Toán, Ngoại ngữ (chủ yếu tiếng Anh) như chúng tôi là những người chịu nhiều áp lực nhất bởi đây chủ yếu là 3 môn thi được chọn. Tham khảo ở các tỉnh thành khác, tôi nhận thấy, 3 môn này gần như trở thành "mặc định" trong bao năm. Không thể phủ nhận vai trò nền tảng của Văn, Toán, Ngoại ngữ trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng cơ bản cho học sinh. Tuy nhiên, theo quan điểm cá nhân tôi, việc "đóng khung" kỳ thi quan trọng này chỉ với ba môn học trên không còn hoàn toàn phù hợp và có thể đang bỏ lỡ nhiều tiềm năng quý giá của thế hệ trẻ. Đã đến lúc chúng ta cần một cái nhìn cởi mở hơn, linh hoạt hơn về cách thức tuyển chọn đầu vào cấp THPT.
Trước hết, cần nhìn nhận khách quan lý do mô hình này trở nên phổ biến. Toán học rèn luyện tư duy logic, khả năng phân tích, giải quyết vấn đề. Ngữ Văn bồi dưỡng năng lực ngôn ngữ, khả năng cảm thụ, diễn đạt, tư duy phản biện và hiểu biết về văn hóa, xã hội. Ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, là chìa khóa mở ra kho tàng tri thức thế giới, tăng cường cơ hội giao tiếp và phát triển sự nghiệp. Đây đều là những năng lực cốt lõi, cần thiết cho hầu hết mọi lĩnh vực học tập và công việc sau này. Việc tổ chức thi tập trung vào ba môn này cũng đảm bảo tính công bằng tương đối, dễ dàng trong khâu ra đề, chấm thi và so sánh kết quả trên diện rộng.
Ảnh minh họa.
Nhưng liệu "khuôn khổ" này có còn phù hợp? Thế giới đang thay đổi với tốc độ chóng mặt. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, và những biến đổi sâu sắc về kinh tế, xã hội đòi hỏi ở thế hệ tương lai những năng lực đa dạng hơn rất nhiều so với trước đây. Việc chỉ tập trung đánh giá học sinh qua lăng kính của Văn, Toán, Ngoại ngữ có thể dẫn đến những hệ lụy không mong muốn.
Đầu tiên, việc này có thể làm bỏ lỡ và làm thui chột những tài năng đa dạng. Lý thuyết về trí thông minh đa dạng của Howard Gardner đã chỉ ra con người có nhiều loại hình thông minh khác nhau: không gian, âm nhạc, vận động, tự nhiên, giao tiếp, nội tâm... Một học sinh có thể không xuất sắc về Toán logic hay Văn cảm thụ, nhưng lại có tư duy không gian vượt trội, năng khiếu đặc biệt về nghệ thuật, khả năng lập trình siêu việt, hay niềm đam mê cháy bỏng với các môn khoa học thực nghiệm (Lý, Hóa, Sinh) hoặc khoa học xã hội (Sử, Địa). Hệ thống thi cử hiện tại gần như không tạo "đất diễn" cho những năng lực này ở bước ngoặt quan trọng là vào lớp 10. Học sinh buộc phải dồn toàn lực vào ba môn thi chính, chấp nhận "học lệch", thậm chí từ bỏ hoặc xem nhẹ những môn học, lĩnh vực mà mình thực sự yêu thích và có khả năng. Điều này không chỉ gây lãng phí tài năng mà còn có thể khiến các em mất đi động lực học tập lâu dài.
Kỳ thi vào lớp 10 vốn đã căng thẳng, việc giới hạn chỉ trong 3 môn càng khiến cuộc đua trở nên khốc liệt hơn. Học sinh phải đối mặt với áp lực khổng lồ từ gia đình, nhà trường và xã hội để đạt điểm cao trong cả ba môn này. Tình trạng học thêm, luyện thi tràn lan, chạy đua theo điểm số thay vì kiến thức thực chất và niềm vui học tập trở nên phổ biến. Nhiều em rơi vào trạng thái căng thẳng, lo âu, thậm chí kiệt sức. Liệu mục tiêu của giáo dục có phải là tạo ra những "cỗ máy" giải đề Văn, Toán, Anh hay là những con người phát triển toàn diện, khỏe mạnh về thể chất và tinh thần?
Lên cấp THPT, học sinh sẽ bắt đầu định hướng rõ hơn theo các ban Khoa học Tự nhiên, Khoa học Xã hội hoặc các chương trình học nghề. Việc tuyển sinh đầu vào chỉ dựa trên Văn, Toán, Ngoại ngữ có thể không phải là cách đánh giá tốt nhất tiềm năng của học sinh cho các định hướng chuyên sâu này. Một học sinh có điểm Toán, Văn, Anh vừa phải nhưng lại cực kỳ xuất sắc ở các môn Lý, Hóa, Sinh có thể sẽ phù hợp và phát triển tốt hơn ở ban Tự nhiên so với một học sinh điểm cao ba môn thi nhưng lại không có hứng thú hay năng lực nổi trội ở các môn khoa học cụ thể.
Thay đổi một hệ thống đã vận hành lâu năm không phải là điều dễ dàng, nhưng cần thiết. Tôi tin rằng có nhiều phương án linh hoạt hơn có thể được xem xét và thí điểm. Chúng ta có thể mở rộng lựa chọn môn thi: Thay vì cố định 3 môn, có thể cho phép học sinh chọn tổ hợp môn thi phù hợp với năng lực và định hướng của mình. Ví dụ: Giữ Toán, Văn là môn bắt buộc (vì tính nền tảng), và cho học sinh chọn thêm 1-2 môn trong số Ngoại ngữ, Lý, Hóa, Sinh, Sử, Địa, Tin học, Công nghệ, Nghệ thuật... Hoặc xây dựng các tổ hợp môn thi khác nhau tương ứng với các định hướng học tập ở THPT (ví dụ: Tổ hợp Tự nhiên gồm Toán, Lý, Hóa/Sinh; Tổ hợp Xã hội gồm Văn, Sử, Địa/GDCD; Tổ hợp có yếu tố Ngoại ngữ...).
Bên cạnh đó có thể kết hợp xét tuyển và thi tuyển. Tăng cường vai trò của việc xét tuyển dựa trên kết quả học tập quá trình ở cấp THCS. Điểm học bạ các môn học (không chỉ Văn, Toán, Anh) cùng với các thành tích khác (cuộc thi học sinh giỏi, nghiên cứu khoa học, hoạt động ngoại khóa...) có thể được kết hợp với điểm thi tuyển (có thể giảm số môn thi hoặc trọng số điểm thi) để đưa ra đánh giá toàn diện hơn.
Ngoài ra, ngành giáo dục cũng cần phải đa dạng hóa hình thức đánh giá học sinh. Bên cạnh bài thi viết truyền thống, có thể nghiên cứu áp dụng các hình thức đánh giá khác như bài thi thực hành (đối với các môn như Lý, Hóa, Sinh, Công nghệ, Tin học), bài thi năng khiếu (Âm nhạc, Mỹ thuật), phỏng vấn, đánh giá hồ sơ năng lực (portfolio)... để ghi nhận những khả năng đa dạng của học sinh.
Đê làm được như vậy, theo tôi cần tăng cường phân luồng sớm và tư vấn hướng nghiệp cho học sinh cuối cấp. Thay vì dồn hết áp lực vào một kỳ thi duy nhất để vào THPT công lập, cần có những cơ chế phân luồng hiệu quả hơn sau THCS, hướng học sinh vào các loại hình trường phù hợp với năng lực và nguyện vọng (THPT công lập, THPT tư thục, Trung tâm GDTX, trường nghề...). Công tác tư vấn hướng nghiệp cần được làm tốt hơn để học sinh và phụ huynh có cái nhìn thực tế, đưa ra lựa chọn sáng suốt, giảm bớt tâm lý "bằng mọi giá phải vào trường công".
Đã đến lúc chúng ta cần dũng cảm nhìn nhận lại, thảo luận cởi mở và tìm kiếm những phương thức tuyển sinh vào lớp 10 linh hoạt, công bằng và hiệu quả hơn, đặt lợi ích và sự phát triển của học sinh lên hàng đầu. Kỳ thi vào lớp 10 không nhất thiết phải là một "cuộc chiến" sinh tử chỉ với ba "vũ khí" là Văn, Toán, Ngoại ngữ, mà nên là một bước chuyển tiếp hợp lý, mở ra nhiều con đường phù hợp với tiềm năng của mỗi đứa trẻ, vì tương lai của chính các em và của đất nước.
* Bài viết thể hiện quan điểm tác giả!
- Tham khảo thêm
- Tham khảo thêm
