Cá mặt quỷ (hay cá mang ếch, cá mao ếch) là tên được dùng để gọi 5 loài cá thuộc chi Synanceia, bao gồm những loài thường sinh sống tại rạn san hô (Synanceia verrucosa) và cửa sông (Synanceia horrida).
Loài động vật này giỏi ngụy trang với kỹ năng ẩn mình giữa lớp san hô hoặc đá ngầm dưới đáy biển Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (Indo-Pacific).
Loài cá này có chiều dài tối đa gần 1 m, nhưng ở Việt Nam thì chỉ từ 20-50 cm với trọng lượng khoảng 1-1,5 kg/con.
Những ngư dân từng tận mắt trông thấy cá mặt quỷ dưới nước cho biết rất khó để tìm thấy loài cá này bởi chúng thường có màu nâu hoặc xám, đôi lúc xen lẫn các mảng màu vàng, cam hoặc đỏ. Vẻ ngoài xù xì, thô ráp khiến chúng dễ hòa mình vào môi trường tự nhiên, đặc biệt gần như không phân biệt được khi chúng nằm xen lẫn giữa các rạn san hô dưới nước hay vùi mình trong cát.
Cá mặt quỷ thường nằm bất động để chờ săn bắt cá nhỏ hoặc các loài động vật giáp xác. Khi xác định được con mồi, nó sẽ sử dụng tốc độ bằng việc tung ra cú đớp chỉ trong 0,015 giây để nuốt gọn đối phương.
Tới nay có rất ít người ghi lại được cảnh cá mặt quỷ săn mồi vì loài này ngụy trang rất tốt và sẽ không bơi đi khi bị quấy rầy mà dựng lên những chiếc gai vây lưng chứa độc.
Tổ chức Kỷ lục Guinness Thế giới đã ghi nhận, cá mặt quỷ có tuyến nọc độc lớn nhất so với bất kỳ loài cá nào khác.
Theo Bảo tàng Australia (tại Sydney), loài cá này có 13 chiếc gai chứa độc dọc vây lưng. Độc tố từ gai trên vây chạy dọc sống lưng của cá mặt quỷ được tiết ra có chứa lượng chất độc cực hại và có thể gây cơn đau đớn dữ dội, thậm chí dẫn đến tử vong. Những chiếc gai nhọn này như mũi kim tiêm hoạt động như cơ chế phòng thủ và được dựng thẳng đứng khi nó cảm thấy bị đe dọa.
Mỗi đầu gai trên lưng đều trang bị hai tuyến nọc độc bên ngoài. Độ nghiêm trọng của vết thương trên nạn nhân được dựa vào việc tiếp xúc với bao nhiêu chiếc gai và độ sâu do gai găm vào da.
Cơn đau mà loài cá này tác động lên vô cùng nhức nhối, nhưng một số người cho rằng, sơ cứu bằng liệu pháp nước nóng sẽ giúp làm dịu vết thương và vô hiệu hóa chất chất độc trong lúc chờ cứu trợ y tế.
Năm 1959, một loại thuốc kháng độc loài cá này đã được phát triển để làm giảm khả năng xảy ra những biến chứng nghiêm trọng. Mỗi năm, có hàng ngàn người đã giẫm phải cá mặt quỷ ở bờ biển phía đông Australia.
Dẫu có ngoại hình xù xì và dữ tợn nhưng cá mặt quỷ lại có giá trị ẩm thực. Dưới bàn tay điêu luyện của các đầu bếp chuyên nghiệp, cá có thể được loại bỏ nọc độc và trở thành "thượng phẩm" với hương vị tuyệt vời, là một trong những món hải sản đắt tiền, cao cấp mà không phải ai cũng có cơ hội thưởng thức. Bằng chiếc dao sắc nhọn, đầu bếp sẽ nhẹ nhàng lách mũi dao để tách phần da xù xì và lớp vây tia có độc. Dần dần, phần thịt cá mềm mại dần lộ ra, khiến thực khách "xiêu lòng" bởi vẻ đẹp hiếm thấy.
Được biết, thịt của loại cá này khá dai, giòn. Một số chuyên gia ẩm thực đánh giá, thịt cá mặt quỷ chứa rất nhiều chất dinh dưỡng có lợi. Đặc biệt là Omega-3, không chỉ có công dụng làm giảm nguy cơ ung thư và các bệnh tim mạch, mà còn giúp da đẹp hơn.
Những thực khách đã nếm qua thịt cá mặt quỷ cho biết thịt có vị "lai" giữa gà và tôm hùm. Khi được chế biến, thịt lại càng có hương vị đậm đà, dai chắc, thơm ngon, phù hợp làm các món hấp, nướng muối ớt hay lẩu chua, cà ri...
Chưa kể, thịt cá còn là ứng viên sáng giá để ăn sống như một món sashimi thượng hạng. Khách hàng có thể ăn cá cùng lá tía tô, gừng ngọt và mù tạt để tăng độ ngon miệng.
Tại Việt Nam, cá mặt quỷ đã xuất hiện tại những vùng ven biển Duyên hải Nam Trung Bộ như đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi, Nha Trang, Bình Thuận,... Vì là loài hiếm gặp nên giá của cá cũng khá đắt và không phải ai cũng có điều kiện thưởng thức.
Để bắt được cá mặt quỷ, ngư dân phải lặn tìm và bắt tận tay. Vừa bắt xong, ngư dân sẽ cho cá vào khoang kín chứa nước biển và bơm oxy để giữ cho cá sống. Giá tại biển sẽ mềm hơn do không chịu chi phí vận chuyển, nhưng nếu mua tại các thành phố lớn như Hà Nội và Tp.Hồ Chí Minh, giá sẽ khá đắt.
Mức giá được rao bán tại một số đại lý thủy sản là khoảng 1 triệu đồng/kg cho cá nặng từ 1 - 2kg và khoảng 1,4 triệu đồng cho cá nặng từ 2kg trở lên. Với những con cá mặt quỷ lớn ở mức 4 - 5kg, thực khách sẽ phải bỏ ra cả chục triệu đồng mới có thể sở hữu một con.
Tuy nhiên, nhiều người vẫn sẵn sàng chấp nhận bỏ ra số tiền lớn để trải nghiệm loài cá độc đáo "có một không hai" này.
Minh Hoa (t/h)
