Theo Trung tâm Dinh dưỡng lâm sàng Bệnh viện K (Hà Nội), xạ đen có tên khoa học là Celastrus hindsii, phân bố nhiều ở Việt Nam, Trung Quốc, Myanmar.
Tại Việt Nam, cây xuất hiện ở các tỉnh như Hòa Bình, Hà Nam, Ninh Bình. Xạ đen cũng như nhiều loại cây khác thuộc họ Celastraceae rất giàu các hợp chất như glycoside tim, flavonoid, alcaloid.
Trong đó, glycoside tim là những glycoside steroid có tác dụng làm chậm và điều hòa nhịp tim; flavonoid chống oxy hóa, chống viêm loét, an thần, tăng tuần hoàn máu não; alcaloid có hoạt chất sinh học cao. Xạ đen có nhiều tác dụng lên hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng đến huyết áp và phòng ung thư trên mô hình thực nghiệm.
Đối với bệnh lý ung thư, các báo cáo về dược lý đã chứng minh rằng các cao chiết và hợp chất được phân lập từ các loài xạ đen thuộc chi celastrus cho thấy tác dụng gây độc mạnh trên một số dòng ung thư trong thử nghiệm ở phòng thí nghiệm. Trong đó, một số hợp chất quan trọng như celastrol, maytenfolon A và celasdin B đã được phân lập từ cây xạ đen là có tác dụng tiềm năng nhất.
Ngoài ra, quercetin-3-β-D-rutinoside (rutin) là một hợp chất phổ biến thuộc nhóm flavonoid cũng được tìm thấy trong lá xạ đen, hợp chất này đã được chứng minh là có tác dụng chống oxy hóa, kháng khuẩn, kháng viêm, kháng ung thư và làm bền thành mạch.
Trong báo cáo vào năm 2020 của nhóm tác giả Việt Nam đã chứng minh rằng các cao chiết từ lá xạ đen đã thể hiện các tác dụng dược lý trong phòng thí nghiệm trong việc chống oxy hóa và gây độc tế bào đối với các dòng ung thư vú, ung thư gan và ung thư phổi.
Theo bác sĩ Hà Vũ Thành - Bệnh viện K (Hà Nội), xạ đen được dân gian gọi là "cây ung thư" vì chứa dược chất có thể hỗ trợ điều trị ung thư hiệu quả. Flavonoid trong xạ đen có thể bảo vệ cơ thể trước tác nhân ung thư cũng như tổn thương do bức xạ trong điều trị ung thư, ngăn ngừa tái phát.
Ngoài ra, xạ đen còn có nhiều tác dụng với sức khỏe khác như:
- Hỗ trợ điều trị tăng huyết áp: Xạ đen có tác dụng hỗ trợ điều hòa huyết áp không ổn định. Sử dụng xạ đen trong hỗ trợ điều trị tăng huyết áp cũng rất đơn giản, chỉ cần đun lá cây xạ đen với nước uống mỗi ngày, hoặc pha trà uống hàng ngày.
- Hỗ trợ trị máu nhiễm mỡ, gan nhiễm mỡ: Sử dụng xạ đen tốt cho người bệnh máu nhiễm mỡ đã được minh chứng từ công trình nghiên cứu của Học Viện Quân Y: Sử dụng nước đun sắc từ cây thuốc nam này mỗi ngày, tình trạng máu nhiễm mỡ hay mỡ có trong gan được cải thiện khá tốt.
- Cải thiện giấc ngủ, trị suy nhược thần kinh: Cây xạ đen vị hơi chát, đắng, tính hàn có tác dụng rất tốt với người bị mất ngủ thường xuyên do suy nhược thần kinh hoặc thiếu máu (dạng âm hư hỏa vượng theo đông y). Ngoài ra giúp tăng cường tuần hoàn máu não, giúp điều trị chứng hoa mắt chóng mặt.
Theo lương y Bùi Đắc Sáng, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Hội Đông y Hà Nội, Với người bình thường, có thể sử dụng xạ đen đun nước uống hàng ngày để tăng cường hệ miễn dịch, tăng sức đề kháng, tăng cường tuần hoàn máu não. Uống theo nhu cầu hoặc 100g/ngày.
Tuy nhiên, cần lưu ý các thông tin tham khảo để áp dụng cần phải có sự tư vấn của thầy thuốc chuyên môn, đặc biệt với các trường hợp mắc bệnh thận, huyết áp thấp, phụ nữ mang thai, trẻ em...
Bên cạnh đó, khi uống nước xạ đen cần lưu ý không nên sử dụng rượu, bia, thuốc lá… hay các chất kích thích khác vì sẽ làm ảnh hưởng đến sức khỏe và tác dụng của xạ đen.
Minh Hoa (t/h)
