Người Melanesia ở Papua New Guinea từ lâu đã biết rằng pitohui là một loài chim có độc và luôn tránh xa chúng. Nhưng những người phương Tây chỉ phát hiện điều này một cách tình cờ cách nay hơn 3 thập kỷ.
Theo đó, vào năm 1990, nhà điểu học Jack Dumbacher đang ở trên đảo Thái Bình Dương để tìm kiếm loài chim thiên đường. Anh ta đã giăng những tấm lưới mỏng manh giữa những cái cây để bắt chúng và kết quả là bắt được một số con chim pitohui trong đó.
Khi anh cố gắng lấy những con chim ra khỏi bẫy, chúng cào, cắn ngón tay anh, và theo bản năng, anh đưa tay vào miệng để xoa dịu cơn đau. Gần như ngay lập tức, Dumbacher cảm thấy môi và lưỡi của mình tê dại. Sau đó, nghi ngờ rằng các triệu chứng kỳ lạ này là do con chim gây ra, anh đã lấy một chiếc lông pitohui và cho nó vào miệng. Cảm giác tê và đau nhanh chóng quay trở lại. Chính từ lúc đó, Dumbacher phát hiện ra loài chim có độc đầu tiên trên thế giới.
Theo trang Wikipedia, cùng năm Jack Dumbacher phát hiện ra việc chim pitohui có độc, một số nhà khoa học xử lý xác vài con chim này để trưng bày trong bảo tàng cũng bị tê buốt tay. Tuy nhiên cộng đồng khoa học vẫn cho rằng Dumbacher mới là người đầu tiên đưa ra nhận định khoa học về việc chim pitohui có độc.
Anh đã đi hỏi những người bản địa ở New Guinea về loài pitohui và họ dường như đều biết về độc tính của nó. Họ gọi nó là “chim rác”, vì nó có mùi khá hôi khi nấu chín. Người dân bản địa cũng chỉ ăn pitohui khi họ không còn nguồn thức ăn nào khác mà thôi.
Vì muốn tìm hiểu thêm về những con chim pitohui và chất độc của chúng, Jack Dumbacher đã gửi một số lông vũ của loài này cho John W. Daly tại Viện Y tế Quốc gia, nhà khoa học hàng đầu thế giới về độc tố tự nhiên. Trong những năm 1960, ông đã xác định batrachotoxin là độc tố trong loài ếch phi tiêu độc ở Colombia, và sau đó ông cũng đã tìm thấy cùng một loại độc tố trong lông của những con chim pitohui.
Batrachotoxin (BTX) là một loạt chất gây độc hệ thần kinh, thông qua việc làm gián đoạn dòng chảy của các ion natri trong nhiều kênh dẫn của hệ thần kinh và mô mềm. BTX gây cảm giác tê và bỏng với các trường hợp bị nhiễm độc nhẹ. Với các trường hợp nhiễm độc nặng, BTX sẽ gây liệt, ngưng tim và khiến nạn nhân tử vong. BTX được xem là loại độc nguy hiểm nhất tính theo khối lượng trong tự nhiên (có độc tính cao hơn 250 lần so với chất strychnine).
Các nghiên cứu sau đó cho thấy rằng những con pitohui còn mang độc ở cả trong da, xương và các cơ quan nội tạng của chúng, mặc dù nồng độ độc tố không cao như ở lông. Thực tế là chất độc được tìm thấy trong nội tạng của pitohui cho thấy chúng không chịu ảnh hưởng gì từ chất này. Điều thú vị ở đây là nồng độ BTX thay đổi theo từng con chim pitohui, cũng như khu vực chúng sinh sống.
Nguồn gốc của độc tố trong loài pitohui từ lâu đã là chủ đề tranh luận lớn giữa các nhà khoa học. Tất cả đều đồng thuận rằng chúng không sinh ra với chất độc có sẵn trong cơ thể, mà chỉ tích độc qua chế độ ăn uống. Loài pitohui khá thích ăn những con bọ cánh cứng Choresine, vốn là một loài mang độc.
Nhưng lý do tại sao loài chim này có độc vẫn chưa được xác định một cách chắc chắn. Một số nhà khoa học tin rằng đây là biện pháp răn đe của pitohui với những sinh vật săn mồi, nhưng có rất ít bằng chứng hỗ trợ giả thuyết này.
Ếch phi tiêu tí hon cần sở hữu độc tố để ngăn chặn những kẻ săn mồi, nhưng một con chim bay tự do thì sao lại cần đến chúng? Thêm vào đó, nồng độ batrachotoxin trong loài chim đặc biệt này thấp hơn khoảng ba bậc độ lớn so với ếch phi tiêu độc.
Lời giải thích hợp lý hơn là chúng mang độc trên da và lông để các loài ký sinh không bám vào. Một số thí nghiệm đã chỉ ra rằng những con bọ như chấy có xu hướng tránh lông độc của loài pitohui. Những con bọ bám lên lông của pitohui cũng có tuổi thọ ngắn hơn so với đồng loại. Tuy nhiên có điều khá lạ là chất độc batrachotoxin dường như lại không ảnh hưởng đến ký sinh trùng sống bên trong cơ thể của pitohui.
Minh Hoa (t/h)
