Cò quăm đầu hói phương Bắc (Geronticus eremita), còn được gọi là cò quăm hermit hoặc Waldrapp, là một loài cò di cư thuộc vùng Cổ đại.
Đặc điểm nổi bật của cò quăm đầu hói là khuôn mặt và đầu trần màu đỏ, cùng chiếc mỏ dài, cong cũng màu đỏ. Chúng thường sinh sản theo bầy đàn trên các mỏm đá ven biển hoặc vách núi, thường đẻ từ hai đến ba trứng trong tổ làm bằng cành cây. Thức ăn của chúng chủ yếu là thằn lằn, côn trùng và các động vật nhỏ khác.
Chúng từng được tìm thấy ở châu Âu, Trung Đông và Bắc Phi. Thông thường, đàn sinh sản cư trú trong các vách đá và mỏm đá, cũng như bên trong các lâu đài và tàn tích ở khu vực thành thị.
Sau khi loài cò quăm đầu hói phương Bắc biến mất khỏi châu Âu hơn 300 năm trước - do nạn săn bắn, mất môi trường sống và sử dụng thuốc trừ sâu - nhiều người cho rằng người ta sẽ chẳng bao giờ được tận mắt ngắm nhìn bộ lông sáng bóng, nhiều màu cùng chiếc mỏ cong dài sinh động của loài chim này về sau nữa.
May mắn thay, đến những năm 1990, nhờ những nỗ lực bảo tồn bền bỉ ở Maroc (quốc gia vùng Bắc Phi) - sau khi các nhà sinh vật học nước này phát hiện cặp cò quăm còn tồn tại trong tự nhiên - loài chim như được "tái sinh" và trở thành một trong những loài chim quý hiếm nhất thế giới. Khi ấy, cả thế giới chỉ có 59 cặp cò quăm đầu hói phương Bắc.
Ngày nay, những nỗ lực bảo tồn bền bỉ ở Maroc đã tăng con số lên hơn 500 cá thể. Ngoài ra, nhờ chương trình tái giới thiệu đầu tiên, loài cò quăm hói đã di cư trở lại châu Âu lần đầu tiên kể từ những năm 1600, với quần thể di cư được quản lý khoảng 270 con.
Vì thế, danh sách đỏ các loài bị đe dọa của IUCN đã thay đổi trạng thái từ cực kỳ nguy cấp sang có nguy cơ tuyệt chủng vào năm 2018.
Maroc là nơi có quần thể cò quăm hói phương Bắc hoang dã lớn nhất còn sót lại, một phần nhờ vào những nỗ lực bảo tồn rộng rãi. Việc thành lập công viên quốc gia Souss-Massa trên bờ biển phía tây Maroc vào năm 1991 đã giúp bảo vệ các khu vực làm tổ và kiếm ăn của loài này.
Năm 1994, một chương trình nghiên cứu đã được thành lập để giám sát các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Theo IUCN, quần thể cò quăm hói phương Bắc ở Maroc không di cư theo mùa hiện đã ổn định.
Quần thể cò quăm hói phương Bắc ở Trung Đông được tìm thấy ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria, và được biết đến với tuyến đường di cư rộng lớn - một cuộc phiêu lưu dài hàng nghìn dặm đến và đi từ Ethiopia, bay qua Eritrea, Sudan, Ả Rập Saudi và Jordan. Nhưng quần thể đã giảm đáng kể trong thế kỷ 20 và đàn chim này được cho là đã tuyệt chủng trong khu vực khi không có con nào quay trở lại Syria vào năm 2015.
Trong lịch sử, cò quăm hói phương Bắc, còn được gọi là cò quăm ẩn sĩ, cũng xuất hiện ở khắp các vùng phía nam châu Âu cho đến thế kỷ 16. Các dự án đưa loài này trở lại lục địa đang được tiến hành, bao gồm một dự án ở Tây Ban Nha, bắt đầu vào năm 2004.
Một nỗ lực độc đáo khác nhằm tái du nhập quần thể cò quăm ở Áo và Đức được dẫn dắt bởi nhà sinh vật học Johannes Fritz. Năm 2003, Fritz cùng nhóm nghiên cứu và bảo tồn Waldrappteam đã bắt đầu thả những cá thể chim bị nuôi nhốt trở về tự nhiên.
Lấy cảm hứng từ bộ phim "Fly Away Home" năm 1996, trong đó một thiếu niên dẫn dắt một đàn ngỗng di cư bằng một chiếc tàu lượn, Fritz đã nghĩ ra ý tưởng hướng dẫn đàn cò quăm di cư theo một chiếc máy bay siêu nhẹ, bay từ Đức đến Ý.
Theo thông tin từ Waldrappteam, đã có tổng cộng 17 chuyến di cư được thực hiện kể từ đó - diễn ra vào tháng 8 và tháng 9 hàng năm. Vào năm 2023, lộ trình di cư đã được điều chỉnh để kết thúc ở Tây Ban Nha thay vì Ý do các yếu tố môi trường.
Ngày nay, hầu hết các loài chim châu Âu không còn cần sự hướng dẫn của con người nữa. Nhưng loài cò quăm hói phương Bắc vẫn phải đối mặt với nhiều mối đe dọa khác nhau. Thức ăn chủ yếu là côn trùng và việc sử dụng thuốc trừ sâu ảnh hưởng đến nguồn cung cấp thực phẩm của chúng.
Nạn săn trộm đã giết chết 17% tổng số loài cò quăm di cư ở châu Âu vào năm 2023 và biến đổi khí hậu cũng đang ảnh hưởng đến các loài chim, đòi hỏi phải thay đổi thời gian trong năm mà chúng di cư và gia tăng những thách thức trên đường đi.
Minh Hoa (t/h)
